| Nhà nghiên cứu Ryan Hass cho rằng quan hệ Mỹ-Trung về cơ bản là cạnh tranh. (Nguồn: Japan Times) |
Tại buổi thảo luận "Hướng tới chiến lược tốt hơn đối với Trung Quốc" do Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (CSIS) của Mỹ tổ chức ngày 6/4, Ryan Hass - chuyên viên nghiên cứu cấp cao và là chủ tịch chương trình đối ngoại tại Viện Brookings, viện nghiên cứu chiến lược hàng đầu của Mỹ - nhận định rằng Mỹ chỉ có thể cạnh tranh để giữ ưu thế chứ không thể triệt tiêu được sức mạnh của Trung Quốc.
Cạnh tranh là dòng chảy chính
Theo nhà nghiên cứu Ryan Hass, Trung Quốc hiện giờ đã sẵn sàng đối đầu với Mỹ với sự tự tin ngày càng cao.
Hiện còn sớm để đánh giá chính sách của chính quyền tân Tổng thống Mỹ Joe Biden đối với Trung Quốc vì những nhân vật nắm giữ các vị trí then chốt vẫn chưa nhận nhiệm sở. Tuy nhiên, thái độ và giọng điệu của Mỹ nhìn chung vẫn như trước, mặc dù "có một số thay đổi tinh tế".
Quan hệ Mỹ-Trung xấu đến mức như hiện nay là kết quả của những căng thẳng tích tụ trong một thời gian dài. Bầu không khí căng thẳng trong cuộc gặp cấp cao ở Alaska cho thấy quan hệ song phương mang tính đấu tranh rất cao. Cả hai nước đều tin rằng chế độ của họ là ưu việt và hiệu quả nhất. Cả hai nước đều cho rằng họ xứng đáng nắm quyền lãnh đạo trên trường quốc tế.
Quan hệ Mỹ-Trung về cơ bản là cạnh tranh. Hai nước có chế độ chính trị khác biệt, có tham vọng đối chọi nhau với những lợi ích khác biệt không thể dung hòa, chẳng hạn như sự cân bằng giữa tự do cá nhân và ổn định xã hội, vai trò của kinh tế nhà nước, cán cân quyền lực trong hệ thống quốc tế, vấn đề Hong Kong, Tân Cương, Tây Tạng, Đài Loan... Rất khó để nước này áp đặt ý chí của mình lên nước kia, và cũng rất khó để Mỹ hay Trung Quốc chấp nhận vai trò thứ yếu.
Củng cố đồng minh
Trong hoàn cảnh đó, theo ông Hass, con đường để đấu tranh hiệu quả với Trung Quốc là Mỹ "nên thu hẹp khoảng cách với các nước đồng minh thay vì mở rộng nó (như dưới thời cựu Tổng thống Donald Trump) bởi vì chỉ như vậy Mỹ mới tăng được sức mạnh trước Trung Quốc để có thể ảnh hưởng đến hành vi của họ".
Ông Ryan Hass đề xuất: “Chúng ta (Mỹ) không thể quyết định thể chế chính trị của Trung Quốc cho dù chúng ta muốn hay không. Chúng ta không thể quyết định quy mô nền kinh tế Trung Quốc cho dù chúng ta rất muốn. Tuy nhiên, chúng ta có thể gây ảnh hưởng đến những quyết định của Bắc Kinh trong những vấn đề quan trọng đối với Mỹ nếu như chúng ta có thể làm việc cùng các đồng minh và đối tác cùng chung chính nghĩa. Khi đó, chúng ta có thể củng cố lợi thế cạnh tranh của mình trước Trung Quốc, đó là hệ thống đồng minh, đó là uy tín quốc tế (những điều đã bị phá hủy dưới thời Trump)”.
Ngoài ra, nhà nghiên cứu này kêu gọi chính quyền Biden hành động để "khiến Trung Quốc phải trả giá đắt hơn cho cách hành xử của họ".
Trước hết, Mỹ cần phải "làm tấm gương về các giá trị" để gây sức ép với giới lãnh đạo Trung Quốc.
Thứ hai là lên tiếng rõ ràng và nhất quán với Bắc Kinh ở mọi cấp về sự quan ngại của Mỹ mà nếu Trung Quốc không sửa chữa thì quan hệ song phương sẽ không trở lại như cũ.
Thứ ba là có những biện pháp trừng phạt như cấm nhập khẩu hàng hóa sử dụng lao động cưỡng bức ở Tân Cương.
Trong hoàn cảnh hiện nay, theo ông Hass, Mỹ khó trông chờ Bắc Kinh sẽ xuống nước vì nước này đã sẵn sàng chơi rắn dựa trên những nhận định chủ quan của giới lãnh đạo nước họ về tương quan sức mạnh Mỹ-Trung.
Trong hơn 40 năm qua, kể từ trước thời Tập Cận Bình, công thức giúp Trung Quốc có bước phát triển nhảy vọt là "dựa vào mối quan hệ ổn định với Mỹ, giữ vùng ngoại vi hiền hòa và tránh nhận gánh nặng trên trường quốc tế. Tuy nhiên, hiện nay, Bắc Kinh cho rằng họ không thể dựa vào mối quan hệ ổn định với Mỹ được nữa.
Các nhà lãnh đạo Trung Quốc cho rằng Mỹ đang cảm thấy bất an và lo lắng trước sự vươn lên của Trung Quốc, và sự xấu đi trong quan hệ song phương là kết quả của sự thành công của Trung Quốc, chứ không phải do cách hành xử của chính họ. Do đó, theo ông Hass, cách tiếp cận của Bắc Kinh là "không cần phải làm giảm căng thẳng với Mỹ mà phải củng cố sức mạnh để đối đầu với Mỹ".
Đó là lý do Trung Quốc đang thay đổi mô hình kinh tế để tập trung vào nhu cầu nội địa thay vì xuất khẩu sang Mỹ. Sau hội nghị Alaska, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị đã đi đến các nước Trung Đông vốn bất mãn với Mỹ "để tìm kiếm thêm đồng minh" trong cuộc đối đầu Mỹ-Trung.
Đối đầu nhưng không lơ… hợp tác
Tuy nhiên, ông Hass cũng lưu ý việc Tổng thống Joe Biden dù nhấn mạnh "cạnh tranh quyết liệt với Trung Quốc nhưng vẫn rạch ròi giữa cạnh tranh và đối đầu".
Coi Trung Quốc là đối thủ, Mỹ cần phải cạnh tranh để vượt lên chứ không cần phải triệt hạ như trong trường hợp coi Trung Quốc là kẻ thù. Nếu Mỹ coi Trung Quốc là kẻ thù, Mỹ sẽ phải tập trung rất nhiều vào việc tìm cách làm hao mòn hay ngăn chặn Trung Quốc và "điều này khiến Mỹ phải trả cái giá rất đắt”.
Mỹ và Trung Quốc gắn bó chặt chẽ về mặt kinh tế, với giao thương hàng năm đạt hơn 700 tỷ USD. Các công ty Mỹ hoạt động ở thị trường Trung Quốc có doanh thu hàng trăm tỷ USD mỗi năm. Đối mặt với các thách thức toàn cầu, rất khó để tìm ra con đường tiến về phía trước trừ phi cả Mỹ và Trung Quốc đều đi về cùng một hướng, cho dù đó là kinh tế toàn cầu, xây dựng cơ sở hạ tầng y tế toàn cầu, biến đổi khí hậu, Iran, Triều Tiên, Myanmar...”.
Lãnh đạo hai nước đã nhìn nhận rằng sự hợp tác là cần thiết ở một số lĩnh vực. Ông Hass dẫn chứng tại cuộc gặp ở Alaska, sau những màn đối đầu nảy lửa giữa phái đoàn hai nước trước ống kính truyền hình, hai bên đã có cuộc thảo luận kín kéo dài 8 giờ đồng hồ "về mọi vấn đề tác động đến hai nước trên trường quốc tế, từ biến đổi khí hậu, Iran cho đến Myanmar và Triều Tiên”.