Covid-19: Biến chủng virus phát hiện ở Ấn Độ - nguyên nhân gây ra làn sóng dịch lây nhiễm nhanh khủng khiếp hiện nay?

SARS-CoV-2 đang lần lượt biến đổi thành các chủng khác nhau. Trong khi các nhà khoa học đang làm việc không mệt mỏi để phát triển các loại thuốc và vaccine chống lại virus, Covid-19 cũng liên tục thay đổi hình thức để thách thức giới chuyên môn.

"Biến thể được quan tâm"

Virus liên tục thay đổi thông qua đột biến để tạo ra các biến thể mới. Kể từ khi Covid-19 xuất hiện, hơn 4.000 đột biến đã được ghi nhận chỉ trong một protein đột biến. Tuy nhiên, hầu hết các biến thể do đột biến gây ra đều không mang ý nghĩa đặc biệt nào.

Một biến thể chỉ trở nên nổi bật khi được phát hiện là có khả năng lây nhiễm cao hơn chủng ban đầu, đồng thời gây bệnh nghiêm trọng hơn, lây lan nhanh hơn hoặc có thể thoát khỏi khả năng miễn dịch có được thông qua tiêm chủng hoặc các lần lây nhiễm trước đó.

Một số biến thể của SARS-CoV-2 đã trở thành nguyên nhân gây ra làn sóng đại dịch Covid-19 mới bùng phát ở nhiều khu vực khác nhau trên thế giới.

Các nhà khoa học đã xác định được 4 biến thể như vậy, đó là biến thể Anh (B.1.1.7), biến thể Brazil (P.1), biến thể Nam Phi (B.1.351) và biến thể California (B.1.429).

Các biến thể này được gọi là các biến thể được quan tâm. Danh sách này đã được bổ sung thêm loại biến thể mới nhất, được phát hiện ở vùng lân cận Ấn Độ, gọi là biến thể Ấn Độ, B.1.617.

Mặc dù biến thể này có vẻ đáng lo ngại, nhưng bởi tình trạng của chủng này vẫn chưa được xác định, Cơ quan Y tế Công cộng Anh đã phân loại virus mới ở Ấn Độ là một "biến thể đang được điều tra”.

Không dấu hiệu báo trước

Đợt bùng phát Covid-19 diễn ra gần đây tại Ấn Độ đã tăng lên mức nguy hiểm.

Hồi tháng 9/2020, số ca bệnh và số người chết bắt đầu giảm ở Ấn Độ, sau khi đạt mức cao khoảng 100.000 ca nhiễm và 1.000 ca tử vong mỗi ngày. Đến giữa tháng 2 năm nay, số lượng ca nhiễm giảm xuống mức thấp nhất kể từ khi bùng phát là khoảng 10.000 ca nhiễm và 100 ca tử vong. Ở thời điểm đó, nhiều người cho rằng có lẽ thời kỳ tồi tệ nhất của đại dịch đã qua.

Tuy nhiên, làn sóng lây nhiễm Covid-19 bắt đầu tăng trở lại vào tháng 3. Theo thống kê mới nhất, số ca nhiễm hằng ngày ở quốc gia Nam Á đã vượt qua 400.000 người và số ca tử vong mỗi ngày đã vượt quá 3.500 người.

Làn sóng lây nhiễm Covid-19 giống như tia chớp mà không có mây, lây nhanh mà không có dấu hiệu báo trước.

Các nghiên cứu về kháng thể được thực hiện bởi Viện Dịch tễ học Quốc gia ở Chennai vào tháng 12/2020 đến tháng 1/2021 ước tính rằng, hơn 50% dân số ở một số khu vực của các thành phố lớn ở Ấn Độ và khoảng 1/5 tổng dân số Ấn Độ đã bị phơi nhiễm với virus, đáng lẽ người dân đã có một số khả năng miễn dịch.

Ông Ramanan Laxminarayan, nhà dịch tễ học tại Đại học Princeton, New Jersey, có trụ sở tại New Delhi cho biết, những con số này khiến một số nhà nghiên cứu lạc quan rằng giai đoạn tiếp theo của đại dịch sẽ ít nghiêm trọng hơn.

Nhưng thực tế diễn ra điều ngược lại.

Tại sao tỷ lệ lây nhiễm đột nhiên tăng nhanh? Nguyên nhân tiềm ẩn là gì? Có phải tại người dân đã tự mình từ bỏ lớp bảo vệ, di chuyển một cách bất cẩn khi thấy số ca nhiễm giảm đồng thời với sự khởi động tiến trình tiêm vaccine? Hay đó là do sự nổi lên của một chủng mới, lây lan nhanh hơn trước?

Nguy hiểm mang tên "đột biến kép"

Hiện vẫn chưa rõ nguyên nhân thực sự gây ra sự gia tăng đột biến số ca nhiễm ở quốc gia Nam Á. Tuy nhiên, biến thể mới, B.1.617, được mệnh danh là “đột biến kép”, đã thu hút sự chú ý đặc biệt của các nhà khoa học.

Điều làm cho biến thể này trở nên khác biệt là sự kết hợp của 2 đột biến “không nổi bật” trong protein đột biến, được tìm thấy riêng rẽ trong một số biến thể nguy hiểm đã được xác định trước đây. Đó là lý do tại sao chủng virus B.1.617 được đặt tên là “đột biến kép”.

Tuy nhiên, "đột biến kép” không có nghĩa là virus chỉ chứa 2 đột biến, mà có hơn một tá đột biến khác nhau.

Trong số đó có đột biến E484Q giống như đột biến E484K trong biến thể Brazil, biến thể Nam Phi và một số chủng biến thể ở Anh. Các nghiên cứu cho rằng đột biến này làm giảm hiệu quả của các kháng thể được tạo ra bởi các bệnh truyền nhiễm hoặc tiêm chủng trước đó.

Đột biến thứ hai, L452R, trước đây đã được phát hiện trong biến thể California. Tiến sĩ Anurag Agrawal, Giám đốc CSIR-IGIB ở Ấn Độ, cho biết đột biến này làm tăng khả năng lây truyền virus lên khoảng 20% ​​và làm giảm hiệu quả của kháng thể lên hơn 50%.

Do đó, rõ ràng là sự hiện diện cùng lúc của 2 đột biến này làm cho virus lây lan nhanh hơn và có thể khiến virus tránh được các kháng thể được tạo ra do tiêm chủng hoặc lây nhiễm trước đó.

Vì vậy, về lý thuyết, có đủ cơ sở để coi nó là một "biến thể đáng quan tâm". Ông William A Haseltine, cựu giáo sư tại Trường Y Harvard đã viết trong một bài báo gần đây trên Forbes rằng "biến thể B.1.617 có tất cả các dấu hiệu của một loại virus rất nguy hiểm".

Còn sớm để kết luận

Câu hỏi được đặt ra là liệu các bằng chứng thực tế có chứng tỏ biến thể B.1.617 là nguyên nhân gây ra sự gia tăng các ca nhiễm gần đây ở Ấn Độ hay không?

Tất nhiên, có lý do chính đáng để tin điều đó, liên quan đến dữ liệu giải trình tự gen được công bố trên các phương tiện truyền thông.

Theo outbreak.info, một trang web theo dõi về Covid-19, tỷ lệ xuất hiện của biến thể này ở Ấn Độ đã tăng lên tới 52% trong các mẫu thử của tháng 4.

Trong khi đó, Viện Nghiên cứu Virus Quốc gia ở Pune, Ấn Độ báo cáo rằng, kết quả giải trình tự gen với 361 mẫu được lấy tại tâm chấn của đợt bùng phát gần đây là Maharashtra trong thời gian từ tháng 1 đến tháng 3 cho thấy, có đến 220 mẫu thử, tức là 61%, có chứa đột biến kép E484Q và L452R.

Ngoài ra, theo Tiến sĩ Zarir Udwadia, nhà nghiên cứu lâm sàng tại Bệnh viện PD Hinduja và Trung tâm Nghiên cứu Y tế ở Mumbai, cần chú ý thêm một điều nữa là hầu như toàn bộ các hộ gia đình sẽ bị nhiễm bệnh nếu có một thành viên nhiễm bệnh, thay vì chỉ có các cá nhân đơn lẻ như trong đợt Covid-19 đầu tiên. Ông cho rằng điều này là do sự hiện diện của các biến thể dễ lây nhiễm hơn.

Tuy nhiên, các chuyên gia nhận định, còn quá sớm để kết luận rằng biến thể này là nguyên nhân gây ra sự gia tăng các ca lây nhiễm gần đây. Lý do là số lượng mẫu được giải trình tự gen cho đến nay chỉ chiếm rất ít so với tổng số trường hợp nhiễm.

Một chuyên gia giải trình tự gen cho biết, “số lượng mẫu thử (361 mẫu) là quá ít để kết luận [nguyên nhân do chủng B.1.617 gây ra] vì Maharashtra đã thực hiện gần 2 vạn xét nghiệm mỗi ngày”.

Nhắc lại điều đó, Tiến sĩ Gangandeep Kang, giáo sư vi sinh học tại Đại học Y khoa Christian, Vellore, nói rằng 60,9% mẫu mang biến thể này ''rất có thể" cho thấy mối liên hệ giữa đột biến và làn sóng bùng phát dịch.

Tuy nhiên, để có câu trả lời chính xác, các nhà khoa học phải được giải trình tự gen hằng tuần ít nhất 1% mẫu thử. Với việc Ấn Độ hiện đang xét nghiệm hơn một nghìn trường hợp mỗi ngày, điều này có nghĩa là khoảng 1.000 mẫu được giải trình tự gen mỗi ngày.

Thông tin tích cực hiếm hoi về chủng virus mới, đó là mặc dù chủng B.1.617 có vẻ dễ gây lây nhiễm hơn, nhưng theo các bác sĩ điều trị, biến thể này ít độc lực hơn.

Hầu hết bệnh nhân có thể tự cách ly tại nhà và không cần nhập viện. Tiến sĩ Shashank Joshi, một chuyên gia của Lực lượng làm nhiệm vụ chống Covid-19 ở Maharashtra, cho biết “hầu hết bệnh nhân không có triệu chứng và đó là một dấu hiệu tốt”.

Hơn nữa, nghiên cứu cho thấy rằng vaccine của Ấn Độ - Covaxin, hoạt động tốt trong việc chống lại biến thể này.

Hành động ngay từ bây giờ

Giữa làn sóng lây lan nghiêm trọng của Covid-19 ở Ấn Độ và lo ngại về biến thể mới, Bangladesh, cũng như nhiều quốc gia khác trên thế giới, đã áp đặt các hạn chế đối với việc nhập cảnh của người đến từ Ấn Độ.

Tuy nhiên, việc áp đặt những hạn chế, cách ly những người trở về hoặc giải trình tự các mẫu bệnh phẩm là chưa đủ. Cần có các sáng kiến quy mô lớn bằng cách thu thập các mẫu từ các vùng khác nhau của đất nước để có thể nhanh chóng xác định được biến thể.

Nếu chủng virus ở Ấn Độ lan rộng, có thể thực hiện các hành động cần thiết ngay lập tức.

Một vấn đề nữa là càng nhiều người được tiêm chủng ngừa trong thời gian nhanh nhất thì càng có khả năng ngăn chặn dịch bệnh lây lan. Bởi virus càng lan rộng, càng có nhiều khả năng có thêm đột biến và dẫn đến sự xuất hiện của các biến thể mới mà các loại vaccine hiện hành có thể không hiệu quả.

Ngoài ra, cũng cần đặc biệt chú ý là sự bùng phát trở lại gần đây của Covid-19 ở Bangladesh và Ấn Độ, sau khi tình hình dường như đã được kiểm soát, cho thấy loại virus chết người này rất "thông minh". Sau khi lây lan một thời gian, nó có thể thay đổi hình dạng và trở lại với sức sống mới.

Vì vậy, không có cơ hội để tự mãn, dù chỉ trong chốc lát, khi nhìn vào số liệu thống kê hoặc nghĩ rằng mình đã được tiêm phòng. Hãy nhớ rằng, virus chết người này có thể tấn công vào những lúc bất cẩn nhất thời.

Do đó, cần phải sử dụng liên tục các biện pháp phòng vệ, chẳng hạn như rửa tay, khử khuẩn, đeo khẩu trang, duy trì khoảng cách và tránh tụ tập nơi công cộng, cho đến khi bạn nhận được thông báo thuyết phục rằng Covid-19 đã bị tiêu diệt hoàn toàn.

Không có cơ hội cho sự thư giãn, dù chỉ là tối thiểu!

*Tiến sĩ Mohammad Didare Alam Mushin là Giáo sư ngành Dược, Đại học Jahangirnagar, Bangladesh.