Đại dịch Covid-19 không lấy đi cơ hội ‘vàng’ của Việt Nam

Các chuyên gia từ trong và ngoài nước đã thảo luận luận về những tác động sâu sắc của đại dịch Covid-19 đến chuỗi cung ứng toàn cầu, lĩnh vực vận tải của Việt Nam và hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp trong bối cảnh hiện nay và đưa ra những khuyến nghị thiết thực.

Chuỗi cung ứng "mong manh"

Phó giáo sư, Tiến sĩ Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam cho rằng, đại dịch Covid-19 đã bộc lộ những hạn chế của chuỗi cung ứng toàn cầu hiện tại, như "sự lệ thuộc kinh tế toàn cầu vào một điểm, một khâu, một địa phương khiến cho nền kinh tế trở nên dễ bị tổn thương hơn bao giờ hết".

Theo Tiến sĩ Trần Đình Thiên, khi Covid-19 bùng phát tại Trung Quốc vào đầu năm 2020, “tọa độ” quan trọng bậc nhất của chuỗi cung ứng toàn cầu-Trung Quốc đã bị đứt gãy. Từ đó, nền kinh tế tốc độ cao bị chia cắt và chặn đứng, logictics toàn cầu hóa của kinh tế truyền thống bị phá vỡ.

“Chuỗi cung ứng như một đường ống dẫn nước, chỉ cần một điểm có vấn đề, toàn tuyến sẽ ngừng chảy và mọi thứ đều mắc kẹt. Nếu một cảng tắc nghẽn tại thời điểm có ca nhiễm Covid-19, mọi thứ sau đó sẽ kẹt theo. Thêm nữa, thời gian qua nhiều nước theo đuổi chiến lược ‘Zero Covid’, dẫn đến nguy cơ thương mại toàn cầu bị gián đoạn nghiêm trọng”, ông Trần Đình Thiêm phân tích.

Đặc biệt, ông Trần Đình Thiên cho rằng, cước vận tải tăng cao bóp nghẹt sản xuất. Giữa năm 2021, chi phí chuyển một container từ châu Á sang châu Âu đã tăng 10 lần so với tháng 5/2020. Cước vận tải biển tăng cao là do chuỗi cung ứng bị đứt đoạn ở nhiều điểm. Tại nhiều cảng và trên khắp mạng lưới phân phối trên đất liền, tắc nghẽn liên tục xảy ra do các nhà bán lẻ và nhà sản xuất phương Tây đổ xô tích trữ hàng hoá.

Ông Trần Đình Thiên nhận định: "Tình trạng tắc nghẽn tại các cảng và thiếu hụt container có thể kéo dài sang giữa năm 2022. Nếu đại dịch không được kiểm soát hiệu quả, tắc nghẽn tại cảng có thể trở thành ‘điều bình thường mới’".

Lạc quan về tương lai

Việt Nam cũng bị ảnh hưởng bởi diễn biến phức tạp của đại dịch trên thế giới và trong nước.

Phó giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Anh Tuấn, Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu Chiến lược Ngoại giao, Học viện Ngoại giao Việt Nam cho rằng, vì Việt Nam có mức độ hội nhập cao với thế giới và có sự phụ thuộc nhất định vào các yếu tố bên ngoài, nên những biến động trên toàn cầu và đứt gãy chuỗi cung ứng có ảnh hưởng trực tiếp tới Việt Nam, mà đại dịch Covid-19 là một ví dụ điển hình.

Tiến sĩ Nguyễn Anh Tuấn lưu ý, kinh tế Việt Nam dễ bị ảnh hưởng từ đại dịch và các cú sốc của kinh tế thế giới. Sản xuất của Việt Nam phụ thuộc nhiều vào hàng hóa trung gian từ Trung Quốc và Hàn Quốc; giá trị gia tăng trong nước chưa cao, chủ yếu là lắp ráp và sản xuất các mặt hàng giản đơn; tỷ lệ cung cấp sản phẩm trung gian của doanh nghiệp Việt Nam làm đầu vào cho các nước rất thấp.

Bên cạnh đó, hiện nay, một cuộc di cư về quê của lao động nhập cư từ các địa phương kể từ đầu đại dịch khiến các trung tâm công nghiệp ở Việt Nam có thể đối mặt với tình trạng thiếu lao động.

Mặc dù vậy, theo nhận định của Giáo sư, Tiến sĩ Heribert Dieter, Viện Nghiên cứu các vấn đề quốc tế và an ninh (Đức), Việt Nam hiện đang được đánh giá là một trong những trung tâm sản xuất của thế giới và đang đứng trước cơ hội “vàng” để có thể trở thành "công xưởng sản xuất mới toàn cầu".

Ông cho rằng, sự chuyển dịch chuỗi cung ứng toàn cầu hiện tại để đa dạng hóa, tránh phụ thuộc vào một quốc gia đang mang lại cơ hội cho một số nền kinh tế như Việt Nam hay Ấn Độ.

Ông Florian Feyerabend, Trưởng đại diện Quỹ Konrad-Adenauer-Stiftung tại Việt Nam nhắc đến bài viết của một tờ báo hàng đầu của Đức đã phân tích cơ hội của Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Ông lạc quan cho rằng: "Khi các biện pháp giãn cách được dỡ bỏ và chiến dịch tiêm chủng được đẩy mạnh, một thời kỳ bình thường mới sẽ bắt đầu với các động lực kinh tế được tái khởi động. Tôi tin rằng Việt Nam sẽ luôn là điểm đến hấp dẫn đối với các nhà đầu tư nước ngoài, đặc biệt là nước Đức khi họ theo đuổi việc đa dạng hóa chuỗi cung ứng".

Khuyến nghị chính sách

Trước những tác động của đại dịch đối với chuỗi cung ứng và nền kinh tế Việt Nam, các chuyên gia đã đưa ra các khuyến nghị nhằm hướng đến việc giải quyết hiệu quả các thách thức trong đại dịch và sự phục hồi sau đại dịch của tổng thể nền kinh tế.

Trước mắt, theo ông Nguyễn Anh Tuấn, Việt Nam cần bỏ quy định về hàng hóa, dịch vụ thiết yếu trong Chỉ thị 16, thay vào đó, cần quy định các hàng hóa và dịch vụ không được phép lưu hành.

Thêm nữa, các cơ quan chức năng cần thay thế cơ chế “luồng xanh” bằng cơ chế cho phép xe tự do di chuyển các tuyến đường trục quốc lộ, tỉnh lộ và các tuyến đường chính (tuyến đường xanh) nhưng quản lý chặt lái xe (phải đảm bảo đã tiêm đủ 2 mũi vaccine hoặc xét nghiệm âm tính trong 72 giờ) không được đỗ, dừng và xuống hàng tùy tiện tại địa phương. Những giải pháp này nhằm tránh đứt gãy chuỗi cung ứng.

Về dài hạn, ông Nguyễn Anh Tuấn nhấn mạnh các giải pháp: Đẩy mạnh sản xuất hàng thay thế hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, Hàn Quốc; đa dạng hóa nguồn cung (định hướng dòng chảy đầu tư trực tiếp nước ngoài theo hướng này và hỗ trợ các doanh nghiệp vừa và nhỏ); tăng cường sản xuất và củng cố mạng lưới các mặt hàng thiết yếu; ưu tiên nguồn lực cho đào tạo lao động với việc phát triển các kỹ năng về tiếng Anh, máy tính, kỹ năng số; chiến lược phòng chống dịch Covid-19 phải đi kèm chiến lược dịch vụ logistics một cách thống nhất.

Song song với đó, Tiến sĩ Trần Toàn Thắng, Trưởng ban Dự báo Kinh tế Ngành và Doanh nghiệp, Trung tâm Thông tin và Dự báo Kinh tế-Xã hội Quốc gia, cho rằng Việt Nam cần phải làm tốt hơn nữa trong việc thực thi các chính sách hỗ trợ người dân, doanh nghiệp để ứng phó với dịch bệnh. Chính phủ đang thiết kế một gói chính sách phục hồi tăng trưởng, hướng tới mục tiêu cải thiện nền kinh tế trong mục tiêu dài hạn hơn.

Ông Trần Toàn Thắng cũng nhận định rằng, với các yếu tố bên trong và bên ngoài tác động, nhu cầu dịch chuyển chuỗi cung ứng vào Việt Nam là "tương đối khả quan" và câu chuyện đặt ra là Việt Nam sẽ đón nhận và thực thi các cơ hội này như thế nào.

Kết luận buổi Tọa đàm, Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Quang Minh, Tổng biên tập Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn, nhận định: "Đại dịch Covid-19 cho thấy chúng ta đã kết nối với nhau, phụ thuộc vào nhau chặt chẽ như thế nào, nhưng cũng cho thấy chúng ta bị chia rẽ và cô lập như thế nào vì một con virus bé nhỏ vô hình".