Di sản Văn hóa: Niềm tự hào của Bắc Ninh

Kho tàng văn hóa đồ sộ, đặc sắc

Bắc Ninh - Kinh Bắc, vùng đất “địa linh nhân kiệt”, giàu truyền thống lịch sử, văn hoá và cách mạng, nơi phát tích của Vương triều Lý - triều đại khai mở, phát triển nền văn minh Đại Việt. Vốn là tổ đình của Phật giáo, đồng thời là trung tâm Nho học đầu tiên của cả nước, trải qua hàng nghìn năm lịch sử đã hun đúc, kết tinh và hiện hữu trên vùng đất Bắc Ninh - Kinh Bắc một hệ thống di sản văn hóa đa dạng, phong phú và đặc sắc.

Hiện nay, Bắc Ninh có 1.589 di tích lịch sử văn hóa tiêu biểu, trong đó có 4 di tích quốc gia đặc biệt, 204 di tích quốc gia, 457 di tích cấp tỉnh; 18 hiện vật, nhóm hiện vật được công nhận là bảo vật quốc gia. Mảnh đất Bắc Ninh tự hào có bốn di sản văn hóa phi vật thể được Tổ chức giáo dục, khoa học và văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) ghi danh là: dân ca Quan họ Bắc Ninh, ca trù, thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt và nghi lễ, trò chơi kéo co làng Hữu Chấp. Bên cạnh đó, Bắc Ninh còn có tám di sản văn hóa phi vật thể được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Hiện nay, hồ sơ “Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ” đã được Thủ tướng Chính phủ đồng ý đệ trình UNESCO xem xét đưa vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp.

Không chỉ chứa đựng nhiều di sản văn hóa, vùng đất này còn được mệnh danh là xứ sở của lễ hội dân gian truyền thống, với gần 600 lễ hội lớn nhỏ; 140 làng nghề thủ công, trong đó 62 làng nghề thủ công truyền thống; nhiều loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian như: tuồng, chèo, trống quân, múa rối nước, các trò chơi dân gian... Ngoài ra, hàng nghìn nghi lễ, phong tục, truyền thuyết, giai thoại, hò vè, truyện kể xung quanh nhân vật lịch sử, bậc tiền bối và liên quan đến chu kỳ vòng đời con người được các cộng đồng dân cư Bắc Ninh – Kinh Bắc gìn giữ, trao truyền từ đời này sang đời khác... Người Bắc Ninh hòa nhã, mến khách, trọng nghĩa, trọng tình, luôn rộng mở tấm lòng đón chào du khách.

Tất cả những điều này hội tụ nên một Bắc Ninh giàu truyền thống văn hóa di sản, là nguồn lực để tỉnh phát triển du lịch văn hóa. Có thể nói, di sản văn hóa Bắc Ninh - Kinh Bắc là tài sản quý giá của cộng đồng cư dân trong tỉnh; là biểu tượng của sự trường tồn, đồng thời là cầu nối giữa quá khứ, hiện tại và tương lai của dân tộc.

Bảo tồn và lan tỏa di sản

Ý thức được tầm quan trọng trong bảo vệ và phát huy giá trị các di sản văn hóa, bên cạnh chú trọng xây dựng phát triển kinh tế - xã hội, tỉnh Bắc Ninh luôn quan tâm, đầu tư nguồn lực để bảo tồn, phát huy các loại hình di sản văn hóa với các chính sách cụ thể của từng lĩnh vực bảo tồn di sản.

Công tác tuyên truyền, quảng bá được chú trọng bằng nhiều hình thức phong phú, đa dạng, góp phần nâng cao ý thức, trách nhiệm của chính quyền các cấp và cộng đồng nhân dân trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa. Tỉnh đã tiên phong triển khai Đề án số hóa di sản để bảo tồn bền vững kho tàng di sản văn hóa của quê hương, đồng thời hoàn thành Đề án sản xuất phim tuyên truyền, quảng bá di sản văn hóa tiêu biểu, mở ra cơ hội cho di sản văn hóa Bắc Ninh “hội nhập” trong xã hội hiện đại.

Hàng năm, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tham mưu đề xuất UBND tỉnh hỗ trợ kinh phí tu bổ chống xuống cấp từ 50-70 di tích đã được nhà nước xếp hạng. Riêng năm 2023, cơ quan chuyên môn hoàn thành lập hồ sơ xếp hạng đối với tám di tích cấp tỉnh, ba di tích cấp quốc gia, một di tích quốc gia đặc biệt, một hồ sơ công nhận bảo vật quốc gia; hướng dẫn trình tự, thủ tục tu bổ đối với 78 di tích, đồng thời duy trì kiểm tra, hướng dẫn công tác quản lý, bảo vệ, phát huy giá trị di tích trên địa bàn tỉnh; xây dựng Đề án thí điểm thiết kế, sản xuất sản phẩm lưu niệm phục vụ du lịch từ giá trị di sản văn hóa và các bảo vật quốc gia.

Đặc biệt, Bắc Ninh là tỉnh đi đầu cả nước trong việc ban hành chế độ, cơ chế chính sách đãi ngộ các nghệ nhân trong lĩnh vực văn hóa phi vật thể, những “báu vật nhân văn sống” có đóng góp quan trọng trong bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa.

Minh chứng điển hình về sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo, đầu tư bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa của Bắc Ninh là chuỗi chương trình hành động bảo tồn và phát huy giá trị di sản dân ca Quan họ Bắc Ninh. Ngay sau khi được UNESCO vinh danh, tỉnh triển khai hàng loạt chủ trương, chính sách thiết thực để di sản dân ca Quan họ có được sức sống mới trong đời sống đương đại.

Bên cạnh thực hiện đầy đủ các cam kết với UNESCO, tỉnh đẩy mạnh công tác tuyên truyền, quảng bá dân ca Quan họ Bắc Ninh trên các phương tiện truyền thông; đầu tư tổ chức nhiều sự kiện chính trị, ngoại giao văn hóa quy mô lớn để quảng bá di sản. Nổi bật là Festival “Về miền Quan họ” thường niên; tổ chức giao lưu nghệ thuật, kết nối quảng bá di sản dân ca quan họ ở trong nước và quốc tế; duy trì tổ chức chương trình hát quan họ trên thuyền...

Nhiều chính sách của tỉnh thời gian qua có ý nghĩa, tác động thiết thực đến đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân. Điển hình như chính sách tôn vinh, đãi ngộ các nghệ nhân, nghệ sĩ chuyên nghiệp; hỗ trợ các làng quan họ gốc, làng quan họ thực hành, các CLB quan họ tiêu biểu... Đó là nguồn khích lệ, động viên các nghệ sĩ, diễn viên, nghệ nhân thêm hăng say trong nghề, tích cực cống hiến, truyền dạy, phát huy giá trị di sản trong đời sống cộng đồng; khích lệ tầng lớp nghệ nhân kế cận (những người trẻ) tích cực tham gia, cống hiến nhiều hơn trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa nói chung và dân ca Quan họ Bắc Ninh nói riêng.

Song song với nỗ lực bảo tồn, công tác kiểm kê và lập hồ sơ khoa học di sản văn hóa phi vật thể cũng luôn nhận được sự chỉ đạo, quan tâm của các cấp chính quyền, đặc biệt là sự đồng thuận, ủng hộ của nhân dân các địa phương. Đáng chú ý, những ngày đầu xuân 2024, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Bắc Ninh đã chủ động tham mưu, đề xuất với UBND tỉnh, tích cực đưa các loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian truyền thống biểu diễn tại một số di tích, điểm du lịch trên địa bàn tỉnh, vừa nâng cao chất lượng điểm đến, kích cầu du lịch, vừa tiếp tục quảng bá di sản và hình ảnh quê hương Bắc Ninh văn hiến, phát triển.

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, tỉnh Bắc Ninh luôn đi đầu trong việc lan tỏa di sản văn hóa tới cộng đồng quốc tế. Ngày 31/5 vừa qua, tại thủ đô Paris, UBND tỉnh phối hợp với các cơ quan đại diện Việt Nam tại Pháp tổ chức “Đêm Văn hoá Bắc Ninh - Kinh Bắc” nhân kỷ niệm 15 năm dân ca Quan họ Bắc Ninh được UNESCO vinh danh là Di sản văn hoá phi vật thể đại diện nhân loại (2009-2024). Tại sự kiện, ngoài thưởng thức các làn điệu quan họ, các khách mời cũng trực tiếp nghe giới thiệu về nghệ thuật làm tranh dân gian Đông Hồ hết sức độc đáo của tỉnh Bắc Ninh.

Những nỗ lực không ngừng đó đã cho thấy cam kết của tỉnh Bắc Ninh tiếp tục dành ưu tiên cho nhiệm vụ xây dựng văn hóa, con người, tập trung nguồn lực, giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch... góp phần giúp những di sản văn hóa đó mãi trường tồn với thời gian và lan tỏa ở mọi nơi.