Nhà văn hóa Hữu Ngọc

Đôi điều về nghệ thuật ý niệm

Hữu Ngọc
TGVN.Nghệ thuật ý niệm là gì? Định nghĩa đơn giản, đó là nghệ thuật mà mục đích của nghệ sĩ là nêu rõ một ý niệm của mình. Ý niệm (ý đồ) của tác phẩm quan trọng hơn là sự thực hiện vật chất của tác phẩm.
Theo dõi Baoquocte.vn trên
TIN LIÊN QUAN
doi dieu ve nghe thuat y niem Tết xả láng vừa thôi… kẻo stress !
doi dieu ve nghe thuat y niem Sinh nhật tuổi 100 Nhà văn hóa Hữu Ngọc: Cây cầu kết nối Đông Tây

Thường thì một tác phẩm văn nghệ chỉ được hoan nghênh rộng rãi khi nó phản ảnh được tâm trạng một xã hội. Năm 1820, trong trào lưu văn học lãng mạn châu Âu, tập thơ Trầm tư (Méditations poétiques) của Lamartine ở Pháp được hoan nghênh vì thể hiện đúng tâm trạng buồn chán, thích mơ mộng của một thế hệ hoang mang, thất vọng trước thời cuộc (buồn tẻ, thời chiến công huy hoàng của Napoléon đã hết, khủng hoảng chính trị, kinh tế, xã hội, tôn giáo).

Một trăm năm sau, vào những năm 20 thế kỉ XX, chủ nghĩa lãng mạn Pháp vào Việt Nam, qua báo chí, văn chương và trường học Pháp Việt. Thơ Lamartine được một số trí thức Tây học ưa thích và dịch vì rất phù hợp tâm trạng xã hội ta lúc đó: hoang mang buồn chán vì cảnh nước nhà bị đô hộ, những giá trị phương Tây thách thức văn hóa truyền thống Khổng học (tự do yêu đương, chủ nghĩa cá nhân chống lại nề nếp gia đình truyền thống, mơ mộng...). Thế hệ tiếp biến văn hóa với lãng mạn Pháp đã khiến cho ở nước ta xuất hiện văn chương lãng mạn và cả hội họa lãng mạn.

Trong ba mươi năm Cách mạng và chiến tranh, văn nghệ của ta mang dấu ấn hiện thực xã hội chủ nghĩa. Từ sau Đổi mới 1986, nhất là trong khung cảnh “toàn cầu hóa” từ những năm 90, ngày càng nhiều trào lưu văn nghệ phương Tây du nhập vào. Văn nghệ hiện đại phương Tây được tạo ra trong hoàn cảnh kinh tế, xã hội, tư tưởng rất khác ta (hậu công nghiệp, kinh tế phồn vinh, kỹ trị, chủ nghĩa cá nhân cao...). Nếu văn nghệ sĩ không có tâm trạng tương tự mà lại đi bắt chước nước ngoài thì rơi vào chủ nghĩa hình thức và tạo ra những tác phẩm ngô nghê. Muốn thành công, tiếp biến văn hóa với bên ngoài đòi hỏi cảm xúc thực và sự nhuần nhuyễn. Cho nên, sự tìm hiểu văn nghệ hiện đại phương Tây là cần thiết.

Ở châu Âu, vào thế kỉ XIX, những biến diễn xã hội, chính trị, triết học đã khiến cho văn nghệ đi từ chủ nghĩa lãng mạn sang chủ nghĩa hiện thực, tự nhiên, rồi tượng trưng. Đến thế kỉ XX, ở phương Tây, do ảnh hưởng các cuộc cách mạng (chính trị, khoa học tự nhiên và xã hội), các cuộc chiến tranh toàn cầu và ý thức hệ, tâm trạng con người hiện đại đã xuất hiện: ý thức sâu sắc về quyền tự do của con người, của cá nhân, băn khoăn siêu hình, cạnh tranh căng thẳng, tâm lý bất ổn, ý thức về cái vô lý của cuộc sống, phê phán mạnh mẽ tất cả giá trị cũ để luôn luôn khám phá cái mới, chủ nghĩa vật chất tầm thường và chủ nghĩa tiêu thụ đối lập với nhu cầu tâm linh. Khoa học và kỹ trị đối lập với nhân bản. Tâm trạng ấy phản ảnh trong một nền văn nghệ đa dạng, sống động, phức tạp, đầy mâu thuẫn. Vì vậy mà mọc ra không biết bao nhiêu khuynh hướng, trường phái, “mốt”, nhiều khi chết yểu.

Thế kỉ XX, xuất hiện nghệ thuật trừu tượng, đẻ ra nghệ thuật phi hình tượng (art non figurant), đi ngược lại truyền thống nghệ thuật hình tượng (art figuratif) dựa vào hình tượng hiện thực, một truyền thống có tự nghìn xưa. Và từ đó, nghệ sĩ luôn phải chọn giữa hai con đường: hình tượng và phi hình tượng, khuynh hướng văn nghệ siêu thực cũng là nguồn sinh ra phong trào phi trừu tượng.

Trong các phong trào nghệ thuật hiện đại rất phong phú, chỉ xin đề cập đến ở bài này nghệ thuật ý niệm, hay nghệ thuật khái niệm (tiếng Anh là conceptual art, tiếng Pháp là art conceptuel, tiếng Đức là konzeptkunst).

Nghệ thuật ý niệm là gì? Định nghĩa đơn giản, đó là nghệ thuật mà mục đích của nghệ sĩ là nêu rõ một ý niệm của mình. Ý niệm (ý đồ) của tác phẩm quan trọng hơn là sự thực hiện vật chất của tác phẩm. Vì vậy, không nhất thiết tác phẩm phải hoàn hảo, không nhất thiết tác giả phải tự tay đẽo gọt hay chụp, vẽ, mà có thể người khác làm hộ, dĩ chí chỉ cần tập hợp một số tư liệu (vật linh tinh, giấy đã đánh máy, ảnh không chuyên nghiệp, áp phích...) cốt làm rõ ý niệm ra. Nghệ thuật ý niệm nói cho cùng là để nghệ sĩ tự khám phá mình. Nó quay lưng lại với mỹ học và mọi quy tắc nghệ thuật. Người ta có thể sử dụng ngôn ngữ, toán học, tín hiệu học, triết học, xã hội học, có khi thực hiện một hành động cụ thể (thí dụ: ném một quả bóng vào thác Niagara).

Có rất nhiều cách thể hiện khác nhau, tùy các họa sĩ thích gì làm nấy: cắt lắp hình ảnh kiểu đồ họa, những băng ảnh, tạc tượng Hitler to tướng mặc quần đùi hay Giáo hoàng bị một thiên thạch giết chết, làm một con tôm hùm khổng lồ hay ngâm các con vật vào formol. Dòng nghệ thuật minimal art (tối thiểu: giảm các khối lượng đường nét càng nhiều bao nhiêu càng tốt) cũng gần với nghệ thuật ý niệm.

Nghệ thuật ý niệm thường mang tính chất khiêu khích, mỉa mai, trắng trợn, hài hước, nặng màu sắc trang trí, dân gian. Những nghệ sĩ đi tiên phong vào những năm 1966-1972 phần nhiều là người Mỹ. Nổi tiếng nhất hiện nay là Jeff Koon. Một ông tổ của nghệ thuật ý niệm là họa sĩ Pháp Marcel Duchamp (1887-1968) đã từng theo lập thể (cubisme), vị lai (futurisme), sử dụng những đồ vật là sản phẩm công nghiệp để diễn tả ứng xử máy móc của người hiện đại (chiếc bô đi tiểu tiện, cái ghế, tranh La Joconde vẽ râu thêm vào)...

doi dieu ve nghe thuat y niem

Xe điện - Tiếng leng keng thân thương

Xe điện với tiếng chuông leng keng, tiếng bánh ầm ầm, tiếng phanh kít, tốc độ ngang xe đạp, còn để lại cho người Hà ...

doi dieu ve nghe thuat y niem

Nâng cao dân trí để hội nhập

Từ những năm 90 thế kỉ trước, toàn cầu hóa đã trở thành một hiện tượng phổ biến, khắp thế giới: toàn cầu hóa chủ ...

doi dieu ve nghe thuat y niem

Chuyện trai hay gái

Ở các nước Âu - Mĩ ngày nay, vấn đề sinh trai hay gái không quan trọng nữa, vì đó là vấn đề sở thích ...

Xem nhiều

Đọc thêm

Quản trị an ninh phi truyền thống trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc

Quản trị an ninh phi truyền thống trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc

Những nguy cơ đe dọa an ninh phi truyền thống trên thế giới xuất hiện rất nhiều ở Việt Nam với tác hại vô cùng nghiêm trọng, đặt ra yêu ...
Trừng phạt Nga hay cuộc 'chiến tranh kinh tế' tổng lực của phương Tây trên khắp thế giới

Trừng phạt Nga hay cuộc 'chiến tranh kinh tế' tổng lực của phương Tây trên khắp thế giới

Các vòng trừng phạt Nga, có thể ít tác động tới chủ thể, nhưng một cuộc 'chiến tranh kinh tế' tổng lực của phương Tây đã khiến toàn thế giới ...
Tăng cường nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của Hội Nhà báo Việt Nam

Tăng cường nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của Hội Nhà báo Việt Nam

Nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của Hội Nhà báo Việt Nam, Thường trực Hội đã có nhiều cách làm sáng tạo đem lại hiệu quả thiết ...
Dự án y tế AI giảm gánh nặng chữa bệnh cho cư dân bản địa Australia

Dự án y tế AI giảm gánh nặng chữa bệnh cho cư dân bản địa Australia

Dự án y tế Healthy Connections nhằm giải quyết những thách thức trong việc tiếp cận dịch vụ y tế cơ bản của cư dân vùng hẻo lánh ở phía ...
Trung Quốc 'ra đòn' mới, căng thẳng với EU đã tiến đến sản phẩm sữa

Trung Quốc 'ra đòn' mới, căng thẳng với EU đã tiến đến sản phẩm sữa

Ngày 22/11, Trung Quốc thông báo mở rộng cuộc điều tra chống trợ cấp đối với các sản phẩm sữa nhập khẩu từ Liên minh châu Âu (EU).
Mê mẩn khung cảnh của cung đường bao biển đẹp nhất Việt Nam ở Quảng Ninh

Mê mẩn khung cảnh của cung đường bao biển đẹp nhất Việt Nam ở Quảng Ninh

Tuyến đường bao biển nối Hạ Long và Cẩm Phả (Quảng Ninh) được đánh giá là một tuyến đường ven biển đẹp nhất Việt Nam bởi có sự kết hợp ...
Mê mẩn khung cảnh của cung đường bao biển đẹp nhất Việt Nam ở Quảng Ninh

Mê mẩn khung cảnh của cung đường bao biển đẹp nhất Việt Nam ở Quảng Ninh

Tuyến đường bao biển nối Hạ Long và Cẩm Phả (Quảng Ninh) được đánh giá là một tuyến đường ven biển đẹp nhất Việt Nam bởi có sự kết hợp của núi và biển.
Miễn phí vé tham quan Thành nhà Hồ nhân ngày Di sản văn hóa Việt Nam

Miễn phí vé tham quan Thành nhà Hồ nhân ngày Di sản văn hóa Việt Nam

Nhân kỷ niệm ngày Di sản văn hóa Việt Nam, sẽ miễn vé cho du khách trong nước và quốc tế đến tham quan, trải nghiệm tại Di sản Thành nhà Hồ.
Xứ Đài mùa Thu Đông: Thiên đường cho những người yêu hoa

Xứ Đài mùa Thu Đông: Thiên đường cho những người yêu hoa

Thiên nhiên của đảo Đài Loan (Trung Quốc) quanh năm như một bức tranh sống động, mùa nào cũng thu hút đông đảo du khách đến thưởng ngoạn.
Australia: Ngành du lịch kỳ vọng tăng trưởng tốt nhờ công cụ mới

Australia: Ngành du lịch kỳ vọng tăng trưởng tốt nhờ công cụ mới

LIVE Framework là một công cụ tương tác, thân thiện với người dùng, giúp doanh nghiệp, tổ chức và chính phủ truy cập thông tin kịp thời và chính xác.
Festival Huế 2024: Những trải nghiệm mới trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe

Festival Huế 2024: Những trải nghiệm mới trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe

Từ ngày 22-24/11, Tuần lễ du lịch Chăm sóc sức khỏe - Wellness Tourism Weekend sẽ diễn ra trong khuôn khổ Lễ hội mùa Đông của Festival Huế 2024.
Nhật Bản: Trải nghiệm đặc biệt vào ban đêm với đoàn tàu nghệ thuật kỹ thuật số

Nhật Bản: Trải nghiệm đặc biệt vào ban đêm với đoàn tàu nghệ thuật kỹ thuật số

Những hành khách trên 'đoàn tàu nghệ thuật kỹ thuật số' chạy ban đêm ở Osaka (Nhật Bản) sẽ có dịp chiêm ngưỡng khung cảnh theo cách đặc biệt.
Vịnh Hạ Long và những lần được thế giới trao 'vương miện'

Vịnh Hạ Long và những lần được thế giới trao 'vương miện'

Cách đây gần 30 năm, ngày 17/12/1994, tại Thái Lan, lần đầu tiên Vịnh Hạ Long được công nhận là Di sản thiên nhiên thế giới.
Di sản văn hóa phi vật thể: 15 năm bảo tồn, phát huy giá trị Dân ca Quan họ Bắc Ninh

Di sản văn hóa phi vật thể: 15 năm bảo tồn, phát huy giá trị Dân ca Quan họ Bắc Ninh

Bắc Ninh đã không ngừng nỗ lực bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại Dân ca Quan họ với nhiều cơ chế đặc thù.
Khám phá xác tàu đắm bí ẩn nhiều thế kỷ trong hồ lớn nhất Na Uy

Khám phá xác tàu đắm bí ẩn nhiều thế kỷ trong hồ lớn nhất Na Uy

Một xác tàu đắm được các nhà nghiên cứu Na Uy phát hiện ra tại Hồ Mjøsa của nước này, được xác định là có niên đại khoảng 7 thế kỷ trước.
Bộ sưu tập lấy cảm hứng từ các bảo vật quốc gia của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam

Bộ sưu tập lấy cảm hứng từ các bảo vật quốc gia của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam

Mang tên 'Khơi dậy tinh hoa, nối dài di sản', bộ sưu tập độc đáo đến từ thượng hiệu lụa DeSilk đã được giới thiệu tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.
Nghiên cứu xây dựng Bảo tàng Quốc gia 'Ký ức chiến tranh và khát vọng hòa bình'

Nghiên cứu xây dựng Bảo tàng Quốc gia 'Ký ức chiến tranh và khát vọng hòa bình'

Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch đã có Công văn gửi UBND tỉnh Quảng Trị về việc xây dựng Bảo tàng Quốc gia 'Ký ức chiến tranh và khát vọng hòa bình'.
Theo dấu chân Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Trung Quốc

Theo dấu chân Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Trung Quốc

Bảo tàng Hồ Chí Minh phối hợp với Cục Lưu trữ Văn phòng Trung ương Đảng tổ chức trưng bày chuyên đề 'Dấu chân Hồ Chí Minh ở Trung Quốc'.
Phiên bản di động