Đối thoại Biển lần thứ 13: Khám phá ranh giới mới của vùng biển quốc tế

Ngày 14/11, tại Thành phố Cần Thơ, Học viện Ngoại giao phối hợp với Viện Konrad-Adenauer-Stiftung tại Việt Nam (KAS) tổ chức Đối thoại Biển lần thứ 13 với chủ đề "Khám phá ranh giới mới của vùng biển quốc tế". Sự kiện có sự tham gia của nhiều chuyên gia, học giả, luật gia trong nước và quốc tế, tham dự dưới hình thực trực tiếp và trực tuyến.

Phát biểu khai mạc Đối thoại, Tiến sỹ Nguyễn Hùng Sơn, Phó Giám đốc Học viện Ngoại giao đã điểm lại quá trình đàm phán thông qua Hiệp định trong khuôn khổ Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982 về bảo tồn và sử dụng bền vững đa dạng sinh học biển tại khu vực nằm ngoài quyền tài phán quốc gia (BBNJ).

Tiến sỹ Nguyễn Hùng Sơn nhấn mạnh BBNJ là dấu mốc mới của luật pháp quốc tế, một chiến thắng quan trọng của chủ nghĩa đa phương. Tháng 9/2023, dự thảo hiệp định đã được mở ký với mục tiêu sẽ có hiệu lực trong thời gian sớm nhất. Việt Nam là một trong những quốc gia đầu tiên ký BBNJ và đánh giá cao tầm quan trọng của Hiệp định này.

Năm 2024 đánh dấu kỷ niệm 30 năm UNCLOS chính thức có hiệu lực; UNCLOS được công nhận là “Hiến pháp của biển và đại dương”. Bên cạnh việc đặt ra chế độ pháp lý cho các vùng biển thuộc quyền tài phán quốc gia, UNCLOS còn thiết lập khuôn khổ pháp lý cho các vùng biển nằm ngoài quyền tài phán quốc gia, như Biển cả với nguyên tắc “tự do biển cả” và Vùng với nguyên tắc “di sản chung của nhân loại”.

Tiến sỹ Nguyễn Hùng Sơn khẳng định UNCLOS sau 30 năm vẫn là "ngọn đèn soi sáng" cho các hoạt động trên biển và đại dương.

“Tôi hy vọng Đối thoại Biển lần thứ 13 sẽ giúp các bên liên quan hiểu nhiều hơn về BBNJ và tìm được sự thấu hiểu chung giữa các nhà khoa học, luật gia để các nước Đông Nam Á có thể chuẩn bị quá trình chuẩn bị và triển khai BBNJ, đưa ra khuyến nghị mới để thúc đẩy hợp tác", Tiến sỹ Nguyễn Hùng Sơn nói.

Trong bối cảnh đó, Đối thoại Biển lần thứ 13 hướng tới: (i) Nâng cao nhận thức của cộng đồng về các khuôn khổ hiện có và các quy định mới về việc quản lý các vùng biển quốc tế nằm ngoài quyền tài phán quốc gia; (ii) đánh giá các cơ hội và thách thức liên quan đến hợp tác thăm dò và bảo tồn tại các vùng biển quốc tế; và (iii) đề xuất các khuyến nghị pháp lý và chính sách cho các quốc gia nhằm thúc đẩy tiềm năng hợp tác ở các vùng biển quốc tế.

Chia sẻ tại khai mạc, Trưởng đại diện Viện KAS, ông Florian Feyerabend khẳng định ý nghĩa quan trọng của Đối thoại Biển lần thứ 13 và hy vọng đây là diễn đàn để các đại biểu thảo luận sâu sắc về khai thác vùng biển sâu, quản trị khu vực ngoài quyền tài phán của quốc gia, phát triển các nền tảng để thúc đẩy quan hệ hợp tác, xây dựng chính sách trong tương lai.

Đối thoại Biển lần này bao gồm 4 phiên thảo luận với các chủ đề đa dạng. Hiệp định BBNJ: Những nội dung chính và triển vọng (phiên I) sẽ tập trung trao đổi và làm rõ các nội dung cơ bản của Hiệp định BBNJ; đồng thời thảo luận về cách thức Hiệp định này được áp dụng phù hợp với các công cụ pháp lý hiện hành khác.

Sau gần hai thập kỷ thảo luận và đàm phán, Hiệp định BBNJ mới vừa được thông qua đã trở thành hiệp định thực thi thứ ba trong khuôn khổ UNCLOS. Hiệp định điều chỉnh các nhóm vấn đề quan trọng liên quan tới bảo tồn và sử dụng bền vững đa dạng sinh học biển tại các vùng biển nằm ngoài quyền tài phán quốc gia như: Tài nguyên gen biển; các công cụ quản lý vùng (ABMT), bao gồm khu bảo tồn biển (MPA); đánh giá tác động môi trường; xây dựng năng lực và chuyển giao công nghệ; cũng như vận hành các cơ quan và thể chế.

“Triển vọng mới trong các quy định về đáy biển sâu” là chủ đề thảo luận của phiên thứ 2. Trong đó, các diễn giả cùng nhau thảo luận về tầm quan trọng của các hoạt động khai thác đáy biển sâu, các khuôn khổ pháp lý hiện hành và quá trình hình thành các quy tắc quản lý các hoạt động đó. Các đại biểu cũng cùng trao đổi về các vấn đề đặt ra như bộ luật khai thác mới sẽ có những thách thức hoặc trở ngại gì? Mối liên hệ giữa bộ luật này, UNCLOS và Hiệp định BBNJ mới là gì? Làm thế nào để cân bằng các mục tiêu khác nhau về tăng trưởng kinh tế, bảo vệ môi trường và an sinh xã hội? Làm thế nào để hài hòa sự khác biệt giữa các bên liên quan (chính phủ, các ngành công nghiệp, các nhóm hoạt động môi trường…)?

Trong phiên thảo luận về cơ hội và thách thức trong hợp tác tại các vùng biển quốc tế (phiên 3), các đại biểu cùng thảo luận, đánh giá những cơ hội và thách thức trong việc hợp tác tại các vùng biển quốc tế (Biển cả và Vùng), đặc biệt trong bối cảnh Hiệp định BBNJ đang được mở ký và “bộ luật khai thác” đang trong quá trình đàm phán.

Xoay quanh chủ đề “khai thác và bảo tồn ở vùng biển quốc tế, các khuyến nghị và chính sách”, phiên cuối cùng của Đối thoại Biển lần này tập trung vào thảo luận và đưa ra các khuyến nghị pháp lý và chính sách nhằm thúc đẩy hợp tác thăm dò, khai thác và bảo tồn tại các vùng biển quốc tế.

Bên cạnh đó, các diễn giả cùng đánh giá các nhân tố để đảm bảo Hiệp định BBNJ có hiệu lực và được thực thi hiệu quả, cũng như những yếu tố giúp đạt được sự đồng thuận về một bộ luật khai thác mới trong tương lai.

Ngoài ra, Phiên thảo luận còn tập trung vào các vấn đề: (i) làm thế nào để có sự tham gia của nhiều bên liên quan và các bên thứ ba; (ii) làm thế nào để thúc đẩy vai trò của các tổ chức quốc tế hoặc các cơ quan chuyên môn ở cấp độ toàn cầu và khu vực; (iii) làm thế nào để tăng cường cơ hội cho cả các quốc gia phát triển và các quốc gia đang phát triển; (iv) cách thức giải quyết hòa bình các tranh chấp tiềm tàng; và (v) cách giải quyết các vấn đề liên ngành khác trong lĩnh vực này.