Động đất ở châu Á: Sự nổi giận của thiên nhiên và nỗi đau ở lại

Ngôi chùa Phật giáo Maha Myat Muni sụp đổ sau trận động đất ở Mandalay, Myanmar ngày 28/3. (Nguồn: EPA)

Năm 2022, Trung tâm Thông tin động đất quốc gia của Mỹ (NEIC) ghi nhận khoảng 20.000 trận động đất trên toàn cầu mỗi năm, tức là khoảng 55 trận mỗi ngày. Theo hồ sơ từ khoảng năm 1900 đến nay, NEIC ước tính mỗi năm có trung bình khoảng 16 trận động đất lớn từ 7 độ Richter trở lên. Chỉ tính riêng châu Á, đã có những trận động đất gây ra thiệt hại khủng khiếp về người, cơ sở vật chất và để lại những tổn thương khó lành.

Những nỗi kinh hoàng

Vào năm 1556, trận động đất mạnh khoảng 8,0 - 8,3 độ Richter ở Thiểm Tây (Trung Quốc) đã san phẳng hàng loạt thành phố, nhà cửa và cơ sở hạ tầng. Theo trang Bách khoa toàn thư Britannica, đây được xem là trận động đất chết chóc nhất trong lịch sử nhân loại, với ước tính 830.000 người thiệt mạng. Do nhà ở thời kỳ này chủ yếu được xây trên nền đất mềm...nên khi động đất xảy ra, hàng loạt công trình sụp đổ gây thương vong nghiêm trọng. Khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bao gồm các tỉnh Thiểm Tây, Sơn Tây, Hà Nam và Hà Bắc.

Những năm sau đó, Trung Quốc tiếp tục là quốc gia hứng chịu nhiều trận động đất gây thiệt hại nặng nề, đáng chú ý là các trận động đất Đường Sơn (1976) và Tứ Xuyên (2008). Trận động đất Đường Sơn, xảy ra ngày 28/7/1976, mạnh 7,5 độ Richter, gần như san phẳng thành phố công nghiệp và khai thác than của quốc gia Đông Bắc Á. Britannica cho biết, số người thiệt mạng được báo cáo chính thức là 242.000 người, nhưng con số thực tế có thể còn cao hơn. Hầu hết trường hợp tử vong là do sập các ngôi nhà xây bằng gạch không gia cố trong lúc đang ngủ.

Trận động đất Tứ Xuyên ngày 12/5/2008 với tâm chấn mạnh 7,9 độ Richter đã gây hậu quả nghiêm trọng với gần 90.000 người thiệt mạng, 375.000 người bị thương và hơn năm triệu người mất nhà cửa. Hơn một nửa thị trấn Bắc Xuyên bị tàn phá nặng nề. Khoảng 4/5 công trình trong khu vực bị sập hoàn toàn, nhiều làng mạc hoàn toàn biến mất.

Khung cảnh đổ nát sau trận động đất Tứ Xuyên ngày 12/5/2008. (Nguồn: Tripfabrik)

Nhật Bản cũng là quốc gia thường xuyên hứng chịu các trận động đất mạnh. Ngày 11/3/2011, trận động đất mạnh 9 độ Richter ở ngoài khơi cách thành phố Sendai, tỉnh Miyagi khoảng 130 km về phía Đông đã tạo ra một loạt sóng thần cực mạnh tấn công bờ biển. Sóng thần cao khoảng 10 mét tràn vào gây thiệt hại nặng nề tại nhiều tỉnh thành. Theo Britannica, tổng số nạn nhân được xác nhận đã tử vong hoặc mất tích trong thảm họa này là khoảng 18.500, mặc dù các ước tính khác cho rằng, ít nhất là 20.000 người thiệt mạng. Ngoài thiệt hại về người và tài sản, trận động đất còn gây ra sự cố hạt nhân nghiêm trọng tại nhà máy điện hạt nhân Fukushima Daiichi, dẫn đến rò rỉ phóng xạ nghiêm trọng, kéo theo những hậu quả lâu dài đối với môi trường và đời sống con người.

Tại Nam Á, một trận động đất mạnh 7,6 độ Richter xảy ra vào ngày 8/10/2005 tại khu vực Kashmir và tỉnh Khyber Pakhtunkhwa của Pakistan, gây ảnh hưởng đến các khu vực lân cận ở Ấn Độ cũng như Afghanistan. Thảm kịch đã cướp đi sinh mạng của ít nhất 79.000 người, khiến hơn 32.000 tòa nhà bị đổ sập, trở thành một trong những trận động đất tàn phá nhất trong thời hiện đại.

Từ năm 1950 đến nay, khu vực Đông Nam Á cũng trải qua nhiều trận động đất nghiêm trọng, đáng chú ý nhất là trận động đất ngoài khơi đảo Sumatra (Indonesia) xảy ra vào sáng ngày 26/12/2004, mạnh 9,1 độ Richter.

Trong vòng 7 giờ sau đó, sóng thần do động đất gây ra đã lan rộng khắp Ấn Độ Dương, cướp đi sinh mạng của 230.000 người ở 13 quốc gia, trong đó, Indonesia, Sri Lanka, Ấn Độ, Maldives và Thái Lan chịu thiệt hại nặng nề nhất.

Ngoài ra, còn có trận động đất Sulawesi (Indonesia, 2018), mạnh 7,5 độ Richter, không chỉ khiến hơn 4.300 người thiệt mạng và mất tích mà còn gây ra một trận sóng thần dữ dội, làm hư hỏng nghiêm trọng nhiều cơ sở hạ tầng và nhà cửa, hàng chục nghìn người mất nơi ở. Trận động đất Luzon (Philippines, 1990) mạnh 7,7 độ Richter, khiến khoảng 1.600 người thiệt mạng và phá hủy nhiều công trình ở Baguio và các vùng lân cận... Mới đây nhất, trận động đất mạnh 7,7 độ Richter ở Myanmar xảy ra chiều 28/3, với các cơn chấn động được cảm nhận ở Thái Lan, Lào, Trung Quốc, Bangladesh, Ấn Độ và Việt Nam.

Trận động đất ở Myanmar xảy ra vào chiều ngày 28/3, với tâm chấn mạnh 7,7 độ Richter ở gần thành phố lớn thứ hai Mandalay. Tính đến ngày 5/4, số người chết thiệt mạng đã tăng lên 3.354 người, trong khi 4.850 người bị thương và 220 người mất tích. Myanmar tuyên bố quốc tang một tuần tưởng niệm các nạn nhân xấu số, từ ngày 31/3-6/4.

Nguyên nhân do đâu?

Theo Cục Khảo sát địa chất Mỹ (USGS), nguyên nhân chính gây ra hầu hết các trận động đất là sự giải phóng đột ngột năng lượng do biến dạng đàn hồi trong lớp vỏ Trái đất. Trái đất được cấu tạo bởi nhiều mảng kiến tạo lớn liên tục di chuyển. Khi các mảng này va chạm, trượt ngang hoặc tách rời, năng lượng tích tụ sẽ được giải phóng dưới dạng sóng địa chấn, gây ra hiện tượng động đất.