Đồng yên đang ở mức thấp nhất trong gần 40 năm so với đồng USD, và sự suy yếu mạnh của đồng tiền này đang khiến các quan chức chính phủ Nhật Bản và các ngân hàng trung ương phải đau đầu đưa ra một chính sách ứng phó khẩn cấp và thuyết phục.
Theo một ước tính, các hộ gia đình ở Nhật Bản phải đối mặt với mức tăng chi phí hàng năm lên tới 90.000 yên (570 USD) do giá thực phẩm và năng lượng nhập khẩu tăng cao, khi đồng tiền mất giá làm giảm sức mua.
Một ví dụ khác là Japan Inc. đang vật lộn với việc đồng yên yếu: làm thế nào để thuê và giữ chân những lao động nước ngoài và nhân tài điều hành trong bối cảnh thiếu hụt lao động bản địa.
Ngay cả khi Nhật Bản đã nới lỏng các hạn chế về thị thực lao động, sự trượt giá của đồng tiền này có nghĩa người lao động nhập cư có thể kiếm được nhiều tiền hơn ở các quốc gia khác để gửi về nhà dưới hình thức kiều hối.
Đối với một số công ty, phản ứng vừa rõ ràng vừa đau đớn -- tăng lương để thu hút lao động nước ngoài và chuyển chi phí này sang người tiêu dùng, làm gia tăng áp lực lạm phát.
Trong một trường hợp vào năm ngoái, Bears - nhà cung cấp dịch vụ dọn dẹp nhà cửa của Nhật Bản, một phần dựa vào nguồn lao động trẻ, có trình độ từ Philippines, đã tăng phí dịch vụ lên tới 20%, lần đầu tiên sau 18 năm. Trong năm tài chính trước đó, doanh thu của Bears đã đạt hơn 6 tỷ yên.
Tuy nhiên, tại các doanh nghiệp có lợi nhuận thấp, cạnh tranh cũng như tại các công ty nhỏ hơn, việc tăng lương mạnh không phải là giải pháp khả thi về lâu dài, ngay cả khi những hạn chế mới được áp dụng về thời gian làm việc -- cái gọi là "vấn đề năm 2024" của Nhật Bản -- khiến việc tìm kiếm lao động trở nên khó khăn hơn, cả trong nước và quốc tế.
"Mức lương của tôi vẫn vậy", Spandan Sunar, một công dân Nepal 27 tuổi cho biết. Sunar làm việc tại một công ty vận tải ở Chiba, phía Đông Tokyo, với tư cách là một nhà thầu, và từng gửi khoảng 50.000 yên mỗi tháng về cho gia đình ở Nepal khi anh mới đến Nhật Bản vào năm 2018.
Để gửi số tiền tương đương ở thời điểm hiện tại, Sunar phải trả 80.000 yên một tháng, số tiền mà anh không đủ khả năng chi trả. Điều đó có nghĩa là anh phải gửi ít tiền hơn về Nepal. Và mặc dù trước đây anh tiết kiệm được 30.000 yên mỗi tháng, anh đã phải giảm số tiền đó trong bối cảnh áp lực chi phí sinh hoạt tăng cao.
Sunar buồn bã so sánh hoàn cảnh của mình với những người bạn Nepal kiếm được mức lương cao hơn ở Hoa Kỳ và Australia, lưu ý rằng một số người đã cân nhắc chuyển đến Nhật Bản trước khi quyết định đi nơi khác. Nhưng đối với Sunar, việc từ bỏ vị trí hiện tại của mình cũng có nghĩa là phải từ bỏ nỗ lực đáng kể dành cho việc học tiếng Nhật và điều hướng bộ máy quan liêu của đất nước.
Theo một cuộc khảo sát năm 2024 của công ty nhân sự Mynavi Global, 91% sinh viên và người lao động nước ngoài sống tại Nhật Bản muốn ở lại đất nước này. Nhưng con số này giảm 5,8% so với năm 2022. Lý do hàng đầu được nêu ra cho việc không muốn làm việc tại đất nước này là gì? Đồng yên yếu.
Ngay cả khi không tính đến yếu tố tiền tệ, mức lương của người Nhật từ lâu vẫn ở mức khiêm tốn, bị kìm hãm bởi nhiều thập kỷ giảm phát và tăng trưởng thấp sau khi bong bóng tài sản của Nhật Bản vào đầu những năm 1990.
Theo số liệu năm 2021 của Tổ chức Lao động Quốc tế, thu nhập trung bình hàng tháng của Nhật Bản là 2.800 USD, thấp hơn nhiều so với mức 4.600 USD ở Hoa Kỳ hoặc 3.483 USD ở Singapore.
Sự sụt giảm nhanh chóng đáng kể của đồng yên đã khiến vấn đề trở nên tồi tệ hơn. Đồng tiền này đã trượt từ khoảng 130 yên đổi 1 USD đầu năm 2023 xuống còn hơn 160 yên trong tháng này.
Một số công ty đã chào hàng các điều kiện làm việc linh hoạt hơn như một chiến lược để tuyển dụng nhân viên ở nước ngoài. Dịch vụ thanh toán PayPay của Nhật Bản đã cung cấp các lựa chọn làm việc từ xa để thu hút các kỹ sư tài năng.
"Bạn có thể làm việc ở bất kỳ đâu tại Nhật Bản, bao gồm cả các khu nghỉ dưỡng, với phong cách làm việc hoàn toàn từ xa của chúng tôi", một phát ngôn viên nói với Nikkei Asia. Công ty cho biết hiện tại họ có các kỹ sư làm việc từ xa tại các điểm du lịch trên khắp Nhật Bản và "chúng tôi chưa thấy bất kỳ tác động tiêu cực nào đến việc tuyển dụng do đồng yên yếu đi".
Tuy nhiên, giải pháp đó có thể không phù hợp với những công việc ít kỹ năng hơn.
Hiroo Yamanouchi, đối tác và là người đứng đầu bộ phận tư vấn nghề nghiệp tại Mercer Japan, cho biết: "Những người lao động có mức lương tương đối thấp, như thực tập sinh kỹ thuật, công nhân trong ngành dịch vụ và sản xuất là những người bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi đồng yên yếu".
Yamanouchi cho biết một hệ quả của việc đồng yên suy yếu là phạm vi các quốc gia có nguồn lao động trình độ thấp đang bị giới hạn ở các quốc gia có mức lương thấp như Indonesia, Myanmar, Campuchia và Bangladesh. Theo Yamanouchi, ví dụ, ở Việt Nam, số lượng người muốn đến Nhật Bản kiếm tiền đã giảm khi nền kinh tế nước này phát triển.
Tại công ty cung cấp dịch vụ gia đình Bears, một số nhân viên người Philippines đã cắt giảm chi phí sinh hoạt và giải trí, một đại diện công ty chia sẻ với Nikkei Asia.
Mặc dù không có nhân viên nào chuyển sang nước khác vì tỷ giá hối đoái, người đại diện cho biết, đồng yên yếu hơn "không thể là yếu tố tích cực cho việc tuyển dụng... Thật đáng sợ khi nghĩ đến hiệu ứng lan tỏa sẽ xảy ra nếu đồng yên tiếp tục mất giá hơn nữa".
Chắc chắn, như Shinji Yamazaki tại công ty nhân sự Career-tasu giải thích, những sinh viên không phải người Nhật đến Nhật Bản vì họ thích đất nước này có xu hướng muốn làm việc và ở lại, bất kể cơ hội việc làm được trả lương cao hơn ở nước ngoài.
Tiếng Nhật có tính độc đáo so với các ngôn ngữ khác và "có tác dụng khiến mọi người ít có khả năng rời khỏi Nhật Bản sau khi đã thành thạo ngôn ngữ này".
Nhưng nếu không tăng lương, "nếu xu hướng đồng yên yếu tiếp tục, điều này có thể dẫn đến sự sụt giảm số lượng người muốn đến Nhật Bản trong tương lai", Yamazaki, Phó Giám đốc bộ phận phát triển kinh doanh toàn cầu của Career-tatsu, cho biết.
Một lĩnh vực mà các công ty Nhật Bản đặc biệt phải đối mặt với sự cạnh tranh toàn cầu trong việc thu hút nhân tài là công nghệ thông tin vì các doanh nghiệp phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt kỹ năng trong nỗ lực chuyển đổi số.
Theo công ty nhân sự Human Resocia, mức lương của kỹ sư CNTT Nhật Bản năm 2023 đã giảm 5,9% theo USD so với năm trước, trong khi tăng 0,4% theo yên. Mức lương trung bình hàng năm là 36.061 USD, chỉ hơn 1/3 so với mức 92.378 USD ở Hoa Kỳ theo tính toán dựa trên tỷ giá hối đoái trung bình từ tháng 1 đến tháng 9/2023.
Đối với các công việc văn phòng, Kevin Naylor, Giám đốc điều hành của Future Manager World USA và cựu Giám đốc tại công ty tìm kiếm nhân tài En World Japan, cho biết các công ty ở Nhật Bản có xu hướng thích thuê công dân bản địa hoặc người nước ngoài đang ở Nhật Bản. Tuy nhiên, Naylor cho biết "những lĩnh vực có nhiều cơ hội tuyển dụng người nước ngoài hơn là công nghệ".
Theo Luke Furnival, người phụ trách thị trường công nghệ với tư cách là Phó giám đốc công ty tuyển dụng Robert Walters Japan, "Thường có một khoảng cách đáng kể giữa những gì [ứng viên] mong đợi và những gì họ có thể làm" ở Nhật Bản. Trong vài năm qua, chúng tôi thực sự phải tập trung vào việc quản lý kỳ vọng đó nhiều hơn so với những năm trước."
Theo Furnival, một số công ty đã điều chỉnh chiến lược của họ để đảm bảo lực lượng lao động cần thiết. "Nhiều khách hàng lựa chọn nhiều mô hình gia công hơn", ông nói, trong đó họ ký hợp đồng với các nhà cung cấp toàn cầu cung cấp các kỹ năng số ở nước ngoài hoặc trong nước.
Chi phí cũng đang tăng đối với các công ty muốn tuyển dụng những vị trí quản lý cấp cao.
Theo Junichi Takinami, Giám đốc điều hành quốc gia của Korn Ferry Nhật Bản, chi phí thuê giám đốc điều hành "thường cao gấp đôi hoặc gấp ba lần so với việc chỉ thuê các nhà lãnh đạo địa phương hoặc thăng chức [nhân viên] từ trong công ty".
Nói với điều kiện giấu tên, trích dẫn sự nhạy cảm của vấn đề, một đại diện công ty tuyển dụng nói với Nikkei Asia rằng một khách hàng, một nhà sản xuất lớn, trong sáu tháng qua đã ngừng tìm kiếm các ứng viên bên ngoài Nhật Bản để lấp đầy các vị trí điều hành. "Họ không thể cạnh tranh được", ông nói.
Khi các công ty cố gắng đưa các giám đốc điều hành cấp cao quốc tế vào làm việc, họ thường phải đưa ra mức lương tương đương hoặc cao hơn mức lương mà ứng viên đã nhận được tính theo USD. "Chi phí chắc chắn cao hơn do đồng yên yếu đối với các công ty", Kenichi Iwata, Trưởng phòng Tokyo của công ty săn đầu người Egon Zehnder cho biết.
Trong một số trường hợp, các công ty không còn cách nào khác ngoài việc tìm kiếm nguồn nhân lực nước ngoài để lấp đầy khoảng trống về nhân tài tại Nhật Bản.
Peter Rackowe, giám đốc bộ phận tìm kiếm giám đốc điều hành và chuyên gia của Korn Ferry Nhật Bản, gợi ý rằng: "Nếu [các công ty] đang tìm kiếm [nhân tài từ nước ngoài] để giải quyết một vấn đề, một bộ kỹ năng hoặc khả năng sản phẩm mà công ty không có mà họ phải có, thì chế độ đãi ngộ chỉ là thứ yếu".
Rackowe gọi điện gió ngoài khơi là lĩnh vực mà các công ty Nhật Bản đang tìm kiếm giám đốc điều hành và chuyên gia ở nước ngoài.
Ông cho biết: "các công ty [Nhật Bản] nhận thức được họ cần có một số kỹ năng nhất định mà Nhật Bản có thể không có nhiều" khi so sánh với những nơi khác như châu Âu.
Trong khi đó, tác động của đồng yên yếu không chỉ giới hạn ở việc tuyển dụng lao động ở nước ngoài.
Mặc dù chưa có tình trạng "chảy máu chất xám" rộng rãi của những người tài Nhật Bản rời khỏi đất nước họ, theo hầu hết các công ty cung cấp nhân lực mà Nikkei Asia liên hệ, đã có một số dấu hiệu ban đầu cho thấy sự dịch chuyển này.
Christopher Delcourt, Giám đốc công ty tuyển dụng Hyre tại Nhật Bản, cho biết: "Chúng tôi thấy ngày càng nhiều giám đốc điều hành cấp cao người Nhật muốn chuyển đến Singapore, Malaysia và Việt Nam".
Việc chuyển đến nước ngoài sinh sống đối với những công dân Nhật Bản có thu nhập cao luôn hấp dẫn vì đây là những quốc gia áp dụng mức thuế thu nhập thấp.
Delcourt cho biết: "Hiện nay, khi đồng yên yếu, đây là một yếu tố bổ sung mà họ phải cân nhắc" vì họ có thể kiếm được nhiều tiền hơn khi tính theo USD.
Trong khi áp lực đồng yên yếu gia tăng, nhà thầu người Nepal Sunar cho biết ông sẽ ở lại Nhật Bản lâu dài, với mục đích làm việc và tiết kiệm tiền thêm 10 năm nữa trước khi trở về Nepal để xây dựng cửa hàng của riêng mình.
Nhưng một người bạn người Nepal của anh đã rời Nhật Bản để thử vận may kiếm nhiều tiền hơn ở Hoa Kỳ.
Sunar cho biết: "Tôi tin sẽ có nhiều lao động nước ngoài, đặc biệt là từ các nước đang phát triển, chuyển từ Nhật Bản đến các quốc gia có thu nhập cao hơn như châu Âu và Hoa Kỳ".