Giữ hồn Then, tiếng Then

Vinh Hà
“Tự hào lắm chơ… Nhưng lo cũng nhiều, lo Then bị mai một, sau này chẳng có ai học hát Then, gảy đàn Tính nữa…”
Theo dõi Baoquocte.vn trên
Nghệ nhân Then Nguyễn Văn Ngự (Hà Giang). (Ảnh: Vinh Hà)
Nghệ nhân Then Nguyễn Văn Chự tại Lễ đón Bằng của UNESCO ghi danh “Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam” vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, tối 3/9 tại Tuyên Quang. (Ảnh: Vinh Hà)

Nghệ nhân Then Nguyễn Văn Chự, dân tộc Tày (xã Phương Độ, thành phố Hà Giang, tỉnh Hà Giang) “gảy” ngay nỗi tâm tư tự đáy lòng khi trả lời câu hỏi của phóng viên về cảm xúc của ông tại Lễ đón Bằng của UNESCO ghi danh “Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam” vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, tối 3/9 tại thành phố Tuyên Quang, tỉnh Tuyên Quang.

Đắm say cùng Then

Xã Phương Độ hiện có 5 dân tộc cùng sinh sống, trong đó chiếm phần lớn là đồng bào Tày (hơn 75%). Các thôn tập trung đông người Tày như thôn Hạ Thành, thôn Tha đều được công nhận Làng văn hóa du lịch cộng đồng. Người dân gìn giữ khá tốt nhiều giá trị văn hóa truyền thống, trở thành ưu thế để phát triển du lịch, nổi bật có thể kể đến hát Then, đàn Tính, lễ hội Lồng Tồng, hát Cọi, lẩu Then (lễ lên trời)...

Nói về những “đặc sản” của quê mình, giọng ông Nguyễn Văn Chự sôi nổi lắm, nhất là những “món tủ” mà ông say đắm trong gần 5 thập niên qua. Hát Then như “một phần tất yếu” trong đời sống, văn hoá tín ngưỡng, tâm linh của đồng bào Tày, Nùng, Thái vùng cao phía Bắc và cũng là một phần không thể thiếu trong cuộc sống của ông Nguyễn Văn Chự. Ai đã theo cái nghiệp này thì luôn tâm niệm một điều “sống cùng Then, chết cũng theo Then về trời”.

Theo quan niệm người Tày, Then có nghĩa là “Trời”. Hát Then là “điệu hát thần tiên”, mang theo lời thỉnh cầu, mong ước của con người gửi tới Then ban cho những điều may mắn và cuộc sống tốt lành. Hát Then của người Tày phản ánh chuyện từ đời sống, bản mường, đến chuyện tình yêu, ma chay, cưới hỏi…

Người hát Then trong những dịp lễ là người đại diện cho cộng đồng giao tiếp với thần linh, cầu cho mùa màng tươi tốt, đời sống ấm no, hạnh phúc. Khi thực hành nghi lễ, người hát Then không thể thiếu các dụng cụ như cây đàn tính, chùm xóc nhạc, quạt, thẻ âm dương, kiếm... Đàn Tính được coi là nhạc cụ mang “hồn” dân tộc, là cầu nối giữa con người với thế giới tâm linh, vừa dẫn dắt, vừa là đệm, nhưng cũng đóng vai trò như giọng hát thứ hai cùng với giọng của nghệ nhân. Âm thanh đàn Tính mượt mà, rạo rực, tạo nên hồn dân ca, dân vũ đặc sắc…

Với ông Nguyễn Văn Chự, có lẽ tình yêu với Then như một duyên “trời định”. Năm nay 69 tuổi, mà thâm niên gắn bó với Then của ông đã xấp xỉ 50, miệt mài sưu tầm, lưu giữ những điệu Then cổ. Giờ đây ông vẫn đều đặn thực hiện các nghi lễ Then, không chỉ ở tỉnh Hà Giang mà nhiều tỉnh, thành trên cả nước. Bên cạnh đó, ông còn tích cực tham gia biểu diễn Then tại các liên hoan hát Then, đàn Tính do địa phương và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức.

Những người yêu Then hẳn còn nhớ trích đoạn nghi lễ “lẩu Then Bjoóc mạ” do nghệ nhân Then Nguyễn Văn Chự trình diễn tại Liên hoan nghệ thuật hát Then - đàn Tính các dân tộc Tày, Nùng, Thái toàn quốc lần thứ VI tại Hà Giang hồi tháng 5/2018.

Nghi lễ mang ý nghĩa bày tỏ lòng thành với trời, đất, các thần linh để cầu xin một năm mới làm ăn may mắn, ngô, lúa bội thu, con người được ấm no, hạnh phúc. Ông giải thích, mỗi khi tổ chức lẩu Then, các thầy Then thường chọn những bông hoa Bjoóc mạ mọc bên bờ suối có màu vàng rực, mùi thơm dịu ngọt, thanh khiết để dâng cúng lên Thiên đình…

Nghệ nhân Then Nguyễn Văn Ngự trình diễn trích đoạn nghi lễ “lẩu Then Bjoóc mạ” do tại Liên hoan nghệ thuật hát Then - đàn Tính các dân tộc Tày, Nùng, Thái toàn quốc lần thứ VI tại Hà Giang vào tháng 5/2018. (Nguồn: TTXVN)
Nghệ nhân Then Nguyễn Văn Ngự trình diễn trích đoạn nghi lễ “lẩu Then Bjoóc mạ” do tại Liên hoan nghệ thuật hát Then - đàn Tính các dân tộc Tày, Nùng, Thái toàn quốc lần thứ VI tại Hà Giang vào tháng 5/2018. (Nguồn: TTXVN)

Trao truyền vốn cổ

Say mê với Then như vậy, ông Nguyễn Văn Chự cũng trăn trở với Then lắm. Mà trăn trở nhất là làm thế nào để Then, đặc biệt là Then cổ không rơi vào quên lãng theo thời gian. Cũng như nhiều loại hình nghệ thuật dân gian khác đang đứng trước nguy cơ bị mai một, nguyên nhân là thế hệ trẻ ít chú ý đến bản sắc văn hóa, “chạy theo thương mại nhiều quá” trong khi lớp nghệ nhân cao tuổi đang dần mất đi…

Nhận thức sâu sắc điều đó, trong nhiều năm qua, ông Nguyễn Văn Chự tích cực mở các lớp dạy hát Then, gảy đàn Tính tại chính ngôi nhà ông đang ở, vận động lập các câu lạc bộ hát Then - đàn Tính ở từng thôn bản, mở rộng hội lẩu Then Bjoóc mạ đến các buổi chợ phiên... Các mô hình, cách làm như vậy đã trở thành những cầu nối đưa Then đến gần hơn với cộng đồng, góp phần gìn giữ, phục hồi giá trị văn hóa truyền thống, thể hiện sự đoàn kết cộng đồng.

Nỗ lực “truyền lửa” cho lớp trẻ, cho bà con của ông Nguyễn Văn Chự và các nghệ nhân dân gian cũng mang lại những “quả ngọt” nhất định. Ông vui mừng khi ngày càng có nhiều người chú ý đến Then, cả người già lẫn bạn trẻ. Lớp học đã đông thành viên hơn, các nghi lễ Then thu hút nhiều người xem hơn…

Tuy nhiên, ông vẫn mong mỏi Then được chính quyền, ngành quan tâm hơn nữa, tạo nguồn kinh phí ổn định để truyền dạy, bảo tồn di sản văn hóa, nhân rộng hơn nữa sự tham gia của công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ. Nghệ nhân tuổi gần thất thập cho rằng, làm công tác bảo tồn văn hóa nếu chỉ làm theo phong trào được chăng hay chớ sẽ rất khó bền vững.

Giữ hồn Then, tiếng Then
Trình diễn Then tại Lễ đón Bằng của UNESCO ghi danh “Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam” vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, ngày 3/9. (Ảnh: Vinh Hà)

Với việc UNESCO chính thức ghi danh “Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam” vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, nghệ nhân Then Nguyễn Văn Chự phấn khởi lắm. Bao nhiêu năm gắn bó với Then, gảy bao cây đàn Tính, giờ đã đến lúc hát Then – đàn Tính cần có sự đầu tư thích đáng và bài bản hơn.

Có thể nói, sự kiện UNESCO vinh danh di sản Then một lần nữa khẳng định giá trị bản sắc văn hóa phong phú của Việt Nam. Đây là niềm tự hào không chỉ riêng người Tày, Nùng, Thái, mà còn là niềm vui chung của dân tộc Việt Nam, góp phần tô điểm cho nền văn hóa Việt Nam phong phú, đa sắc màu dân tộc. Và những nghệ nhân Then như ông Nguyễn Văn Chự có thêm động lực để tiếp tục cống hiến, truyền dạy, đóng góp vào việc gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp đến mãi về sau...

Ngày 12/12/2019, tại Phiên họp Ủy ban liên chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể lần thứ 14 của UNESCO diễn ra tại Bogota (Colombia), di sản “Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam” chính thức được UNESCO ghi danh tại danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Di sản Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái tập trung chủ yếu ở các tỉnh miền núi phía Bắc như Điện Biên, Lai Châu, Lào Cai, Bắc Giang, Bắc Kạn, Cao Bằng, Hà Giang, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Thái Nguyên, Tuyên Quang… Nghi lễ Then thể hiện bản sắc văn hóa của các dân tộc này, từ phong tục đến nhạc cụ, múa và âm nhạc. Nhờ các chức năng văn hóa xã hội, Then góp phần giáo dục đạo đức, lối sống nhân đạo và bảo vệ các phong tục và truyền thống văn hóa ở Việt Nam.

Đưa du lịch các tỉnh có di sản Then thực sự cất cánh

Đưa du lịch các tỉnh có di sản Then thực sự cất cánh

Sáng 4/9, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Tuyên Quang, UBND các tỉnh Cao Bằng, Tuyên Quang, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Hà Giang, Bắc Giang, ...

Vinh danh 'Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam'

Vinh danh 'Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam'

Lễ đón Bằng của UNESCO ghi danh “Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam” vào danh sách Di sản văn hóa ...

Du lịch Tuyên Quang: Sức sống mới từ Thủ đô kháng chiến

Du lịch Tuyên Quang: Sức sống mới từ Thủ đô kháng chiến

Tận dụng lợi thế về tiềm năng du lịch, Tuyên Quang tạo ra nhiều điểm nhấn “đắt”, đưa thị trường du lịch sôi động trở ...

UNESCO ghi danh Di sản văn hóa Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam

UNESCO ghi danh Di sản văn hóa Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam

Lễ đón nhận bằng ghi danh Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam vào danh sách Di sản văn hóa phi ...

Tuyên Quang sẵn sàng với Lễ đón nhận Bằng ghi danh Thực hành Then và Lễ hội thành Tuyên năm 2022

Tuyên Quang sẵn sàng với Lễ đón nhận Bằng ghi danh Thực hành Then và Lễ hội thành Tuyên năm 2022

Lễ đón nhận Bằng ghi danh “Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam” vào danh sách Di sản văn hóa phi ...

Bài viết cùng chủ đề

Ngoại giao văn hóa

Xem nhiều

Đọc thêm

Tử vi 12 cung hoàng đạo Thứ Sáu ngày 22/11/2024: Kim Ngưu mâu thuẫn tình cảm

Tử vi 12 cung hoàng đạo Thứ Sáu ngày 22/11/2024: Kim Ngưu mâu thuẫn tình cảm

Tử vi hôm nay 22/11/2024 của 12 cung hoàng đạo - Ma Kết, Bảo Bình, Song Ngư, Bạch Dương, Kim Ngưu, Song Tử, Cự Giải, Sư Tử, Xử Nữ, Thiên ...
Tuyên bố chung về nâng cấp quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện Việt Nam-Malaysia

Tuyên bố chung về nâng cấp quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện Việt Nam-Malaysia

Trong khuôn khổ chuyến thăm chính thức Malaysia của Tổng Bí thư Tô Lâm, hai bên đã nâng cấp quan hệ Việt Nam-Malaysia lên Đối tác chiến lược toàn diện.
Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn hội đàm với Chủ tịch Quốc hội Campuchia

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn hội đàm với Chủ tịch Quốc hội Campuchia

Hai Chủ tịch Quốc hội đã trao đổi thực chất, hiệu quả về các biện pháp thúc đẩy quan hệ hợp tác giữa hai nước, hai Quốc hội trong thời ...
Lần thứ hai liên tiếp trúng cử thành viên UNCITRAL: Vị thế, uy tín của Việt Nam không ngừng được củng cố, nâng cao

Lần thứ hai liên tiếp trúng cử thành viên UNCITRAL: Vị thế, uy tín của Việt Nam không ngừng được củng cố, nâng cao

Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn trả lời phỏng vấn nhân dịp Việt Nam trúng cử thành viên UNCITRAL nhiệm kỳ 2025-2031.
Việt Nam-Campuchia: Khánh thành công trình biểu tượng của tình đoàn kết, hữu nghị truyền thống giữa hai nước

Việt Nam-Campuchia: Khánh thành công trình biểu tượng của tình đoàn kết, hữu nghị truyền thống giữa hai nước

Tòa nhà hành chính Quốc hội Campuchia là công trình được Đảng, Nhà nước và nhân dân Việt Nam trao tặng Đảng, Nhà nước và nhân dân Campuchia.
Giá tiêu hôm nay 22/11/2024: Mất mốc quan trọng, hồ tiêu chịu sức ép khi dòng tiền vẫn đổ mạnh về kinh doanh cà phê và USD neo cao

Giá tiêu hôm nay 22/11/2024: Mất mốc quan trọng, hồ tiêu chịu sức ép khi dòng tiền vẫn đổ mạnh về kinh doanh cà phê và USD neo cao

Giá tiêu hôm nay 22/11/2024 tại thị trường trong nước quay đầu giảm nhẹ ở một số địa phương trọng điểm, giao dịch từ 138.000 – 139.500 đồng/kg.
Australia: Ngành du lịch kỳ vọng tăng trưởng tốt nhờ công cụ mới

Australia: Ngành du lịch kỳ vọng tăng trưởng tốt nhờ công cụ mới

LIVE Framework là một công cụ tương tác, thân thiện với người dùng, giúp doanh nghiệp, tổ chức và chính phủ truy cập thông tin kịp thời và chính xác.
Festival Huế 2024: Những trải nghiệm mới trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe

Festival Huế 2024: Những trải nghiệm mới trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe

Từ ngày 22-24/11, Tuần lễ du lịch Chăm sóc sức khỏe - Wellness Tourism Weekend sẽ diễn ra trong khuôn khổ Lễ hội mùa Đông của Festival Huế 2024.
Nhật Bản: Trải nghiệm đặc biệt vào ban đêm với đoàn tàu nghệ thuật kỹ thuật số

Nhật Bản: Trải nghiệm đặc biệt vào ban đêm với đoàn tàu nghệ thuật kỹ thuật số

Những hành khách trên 'đoàn tàu nghệ thuật kỹ thuật số' chạy ban đêm ở Osaka (Nhật Bản) sẽ có dịp chiêm ngưỡng khung cảnh theo cách đặc biệt.
Tà Lài (Đồng Nai): Nơi giao thoa giữa văn hóa và thiên nhiên

Tà Lài (Đồng Nai): Nơi giao thoa giữa văn hóa và thiên nhiên

Tà Lài không chỉ nổi bật với cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, mà còn là một địa phương giàu bản sắc văn hóa của tỉnh Đồng Nai.
Phục vụ nhu cầu đi lại dịp Tết Nguyên đán 2025, 6 sân bay sẽ tăng thời gian khai thác đêm

Phục vụ nhu cầu đi lại dịp Tết Nguyên đán 2025, 6 sân bay sẽ tăng thời gian khai thác đêm

Cục Hàng không Việt Nam sẽ tổ chức theo dõi tình hình đặt giữ chỗ, giá vé máy bay trên các đường bay nội địa trong dịp Tết Nguyên đán Ất Tỵ năm 2025.
Thái Lan tăng số ngày nghỉ lễ trong năm 2025 để kích cầu du lịch

Thái Lan tăng số ngày nghỉ lễ trong năm 2025 để kích cầu du lịch

Thái Lan sẽ có 21 ngày nghỉ chính thức, không kể ngày nghỉ bù, vào năm 2025 để để thúc đẩy du lịch và nền kinh tế nói chung.
Một lễ hội của các ngôn ngữ châu Âu

Một lễ hội của các ngôn ngữ châu Âu

Ngày Ngôn ngữ châu Âu năm nay sẽ được tổ chức vào ngày 23/11 tại Goethe-Institut Hà Nội dành cho bất kỳ ai quan tâm đến châu Âu, ngôn ngữ và văn hóa.
Định vị thương hiệu Thủ đô qua phẩm chất thanh lịch của người Hà Nội

Định vị thương hiệu Thủ đô qua phẩm chất thanh lịch của người Hà Nội

Baoquocte.vn. Hào hoa, thanh lịch là nét văn hóa ứng xử có tính chuẩn mực của người Hà Nội xưa và nay, trở thành một thương hiệu riêng của Thủ đô ngàn năm văn hiến.
18 họa sĩ không chuyên tôn vinh nét đẹp Hà Nội

18 họa sĩ không chuyên tôn vinh nét đẹp Hà Nội

Chiều tối 20/11, tại 93 Đinh Tiên Hoàng (Hoàn Kiếm, Hà Nội), Triển lãm màu nước 'Tôi vẽ Hà Nội' đã chính thức khai mạc.
Niềm tin – Giá trị cốt lõi làm nên kỳ tích trong giáo dục

Niềm tin – Giá trị cốt lõi làm nên kỳ tích trong giáo dục

Niềm tin vào thầy cô sẽ được chuyển hóa thành sức mạnh, mang lại hy vọng và quả ngọt cho sự nghiệp 'trồng người'.
Hòa nhạc kỷ niệm 100 năm ngày mất của nhà soạn nhạc vĩ đại Gabriel Fauré

Hòa nhạc kỷ niệm 100 năm ngày mất của nhà soạn nhạc vĩ đại Gabriel Fauré

Viện Pháp Việt Nam tổ chức các buổi hòa nhạc độc tấu piano của nghệ sĩ dương cầm tài năng Olivier Moulin, trong chuyến lưu diễn tại các thành phố lớn.
Sôi động lễ hội Kanagawa Nhật Bản 2024 tại Hà Nội

Sôi động lễ hội Kanagawa Nhật Bản 2024 tại Hà Nội

Lễ hội Kanagawa giới thiệu những nét văn hóa độc đáo mang đậm màu sắc truyền thống Nhật Bản thông qua nhiều hoạt động văn hóa, nghệ thuật.
Di sản văn hóa phi vật thể: 15 năm bảo tồn, phát huy giá trị Dân ca Quan họ Bắc Ninh

Di sản văn hóa phi vật thể: 15 năm bảo tồn, phát huy giá trị Dân ca Quan họ Bắc Ninh

Bắc Ninh đã không ngừng nỗ lực bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại Dân ca Quan họ với nhiều cơ chế đặc thù.
Khám phá xác tàu đắm bí ẩn nhiều thế kỷ trong hồ lớn nhất Na Uy

Khám phá xác tàu đắm bí ẩn nhiều thế kỷ trong hồ lớn nhất Na Uy

Một xác tàu đắm được các nhà nghiên cứu Na Uy phát hiện ra tại Hồ Mjøsa của nước này, được xác định là có niên đại khoảng 7 thế kỷ trước.
Bộ sưu tập lấy cảm hứng từ các bảo vật quốc gia của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam

Bộ sưu tập lấy cảm hứng từ các bảo vật quốc gia của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam

Mang tên 'Khơi dậy tinh hoa, nối dài di sản', bộ sưu tập độc đáo đến từ thượng hiệu lụa DeSilk đã được giới thiệu tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.
Nghiên cứu xây dựng Bảo tàng Quốc gia 'Ký ức chiến tranh và khát vọng hòa bình'

Nghiên cứu xây dựng Bảo tàng Quốc gia 'Ký ức chiến tranh và khát vọng hòa bình'

Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch đã có Công văn gửi UBND tỉnh Quảng Trị về việc xây dựng Bảo tàng Quốc gia 'Ký ức chiến tranh và khát vọng hòa bình'.
Theo dấu chân Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Trung Quốc

Theo dấu chân Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Trung Quốc

Bảo tàng Hồ Chí Minh phối hợp với Cục Lưu trữ Văn phòng Trung ương Đảng tổ chức trưng bày chuyên đề 'Dấu chân Hồ Chí Minh ở Trung Quốc'.
Sôi nổi hoạt động kỷ niệm 15 năm Dân ca Quan họ Bắc Ninh được UNESCO ghi danh

Sôi nổi hoạt động kỷ niệm 15 năm Dân ca Quan họ Bắc Ninh được UNESCO ghi danh

Từ 11-30/11, nhiều hoạt động được tổ chức nhân dịp kỷ niệm 15 năm Dân ca Quan họ Bắc Ninh được UNESCO ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của ...
Phiên bản di động