Giữ hồn Then, tiếng Then

Vinh Hà
“Tự hào lắm chơ… Nhưng lo cũng nhiều, lo Then bị mai một, sau này chẳng có ai học hát Then, gảy đàn Tính nữa…”
Theo dõi Baoquocte.vn trên
Nghệ nhân Then Nguyễn Văn Ngự (Hà Giang). (Ảnh: Vinh Hà)
Nghệ nhân Then Nguyễn Văn Chự tại Lễ đón Bằng của UNESCO ghi danh “Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam” vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, tối 3/9 tại Tuyên Quang. (Ảnh: Vinh Hà)

Nghệ nhân Then Nguyễn Văn Chự, dân tộc Tày (xã Phương Độ, thành phố Hà Giang, tỉnh Hà Giang) “gảy” ngay nỗi tâm tư tự đáy lòng khi trả lời câu hỏi của phóng viên về cảm xúc của ông tại Lễ đón Bằng của UNESCO ghi danh “Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam” vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, tối 3/9 tại thành phố Tuyên Quang, tỉnh Tuyên Quang.

Đắm say cùng Then

Xã Phương Độ hiện có 5 dân tộc cùng sinh sống, trong đó chiếm phần lớn là đồng bào Tày (hơn 75%). Các thôn tập trung đông người Tày như thôn Hạ Thành, thôn Tha đều được công nhận Làng văn hóa du lịch cộng đồng. Người dân gìn giữ khá tốt nhiều giá trị văn hóa truyền thống, trở thành ưu thế để phát triển du lịch, nổi bật có thể kể đến hát Then, đàn Tính, lễ hội Lồng Tồng, hát Cọi, lẩu Then (lễ lên trời)...

Nói về những “đặc sản” của quê mình, giọng ông Nguyễn Văn Chự sôi nổi lắm, nhất là những “món tủ” mà ông say đắm trong gần 5 thập niên qua. Hát Then như “một phần tất yếu” trong đời sống, văn hoá tín ngưỡng, tâm linh của đồng bào Tày, Nùng, Thái vùng cao phía Bắc và cũng là một phần không thể thiếu trong cuộc sống của ông Nguyễn Văn Chự. Ai đã theo cái nghiệp này thì luôn tâm niệm một điều “sống cùng Then, chết cũng theo Then về trời”.

Theo quan niệm người Tày, Then có nghĩa là “Trời”. Hát Then là “điệu hát thần tiên”, mang theo lời thỉnh cầu, mong ước của con người gửi tới Then ban cho những điều may mắn và cuộc sống tốt lành. Hát Then của người Tày phản ánh chuyện từ đời sống, bản mường, đến chuyện tình yêu, ma chay, cưới hỏi…

Người hát Then trong những dịp lễ là người đại diện cho cộng đồng giao tiếp với thần linh, cầu cho mùa màng tươi tốt, đời sống ấm no, hạnh phúc. Khi thực hành nghi lễ, người hát Then không thể thiếu các dụng cụ như cây đàn tính, chùm xóc nhạc, quạt, thẻ âm dương, kiếm... Đàn Tính được coi là nhạc cụ mang “hồn” dân tộc, là cầu nối giữa con người với thế giới tâm linh, vừa dẫn dắt, vừa là đệm, nhưng cũng đóng vai trò như giọng hát thứ hai cùng với giọng của nghệ nhân. Âm thanh đàn Tính mượt mà, rạo rực, tạo nên hồn dân ca, dân vũ đặc sắc…

Với ông Nguyễn Văn Chự, có lẽ tình yêu với Then như một duyên “trời định”. Năm nay 69 tuổi, mà thâm niên gắn bó với Then của ông đã xấp xỉ 50, miệt mài sưu tầm, lưu giữ những điệu Then cổ. Giờ đây ông vẫn đều đặn thực hiện các nghi lễ Then, không chỉ ở tỉnh Hà Giang mà nhiều tỉnh, thành trên cả nước. Bên cạnh đó, ông còn tích cực tham gia biểu diễn Then tại các liên hoan hát Then, đàn Tính do địa phương và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức.

Những người yêu Then hẳn còn nhớ trích đoạn nghi lễ “lẩu Then Bjoóc mạ” do nghệ nhân Then Nguyễn Văn Chự trình diễn tại Liên hoan nghệ thuật hát Then - đàn Tính các dân tộc Tày, Nùng, Thái toàn quốc lần thứ VI tại Hà Giang hồi tháng 5/2018.

Nghi lễ mang ý nghĩa bày tỏ lòng thành với trời, đất, các thần linh để cầu xin một năm mới làm ăn may mắn, ngô, lúa bội thu, con người được ấm no, hạnh phúc. Ông giải thích, mỗi khi tổ chức lẩu Then, các thầy Then thường chọn những bông hoa Bjoóc mạ mọc bên bờ suối có màu vàng rực, mùi thơm dịu ngọt, thanh khiết để dâng cúng lên Thiên đình…

Nghệ nhân Then Nguyễn Văn Ngự trình diễn trích đoạn nghi lễ “lẩu Then Bjoóc mạ” do tại Liên hoan nghệ thuật hát Then - đàn Tính các dân tộc Tày, Nùng, Thái toàn quốc lần thứ VI tại Hà Giang vào tháng 5/2018. (Nguồn: TTXVN)
Nghệ nhân Then Nguyễn Văn Ngự trình diễn trích đoạn nghi lễ “lẩu Then Bjoóc mạ” do tại Liên hoan nghệ thuật hát Then - đàn Tính các dân tộc Tày, Nùng, Thái toàn quốc lần thứ VI tại Hà Giang vào tháng 5/2018. (Nguồn: TTXVN)

Trao truyền vốn cổ

Say mê với Then như vậy, ông Nguyễn Văn Chự cũng trăn trở với Then lắm. Mà trăn trở nhất là làm thế nào để Then, đặc biệt là Then cổ không rơi vào quên lãng theo thời gian. Cũng như nhiều loại hình nghệ thuật dân gian khác đang đứng trước nguy cơ bị mai một, nguyên nhân là thế hệ trẻ ít chú ý đến bản sắc văn hóa, “chạy theo thương mại nhiều quá” trong khi lớp nghệ nhân cao tuổi đang dần mất đi…

Nhận thức sâu sắc điều đó, trong nhiều năm qua, ông Nguyễn Văn Chự tích cực mở các lớp dạy hát Then, gảy đàn Tính tại chính ngôi nhà ông đang ở, vận động lập các câu lạc bộ hát Then - đàn Tính ở từng thôn bản, mở rộng hội lẩu Then Bjoóc mạ đến các buổi chợ phiên... Các mô hình, cách làm như vậy đã trở thành những cầu nối đưa Then đến gần hơn với cộng đồng, góp phần gìn giữ, phục hồi giá trị văn hóa truyền thống, thể hiện sự đoàn kết cộng đồng.

Nỗ lực “truyền lửa” cho lớp trẻ, cho bà con của ông Nguyễn Văn Chự và các nghệ nhân dân gian cũng mang lại những “quả ngọt” nhất định. Ông vui mừng khi ngày càng có nhiều người chú ý đến Then, cả người già lẫn bạn trẻ. Lớp học đã đông thành viên hơn, các nghi lễ Then thu hút nhiều người xem hơn…

Tuy nhiên, ông vẫn mong mỏi Then được chính quyền, ngành quan tâm hơn nữa, tạo nguồn kinh phí ổn định để truyền dạy, bảo tồn di sản văn hóa, nhân rộng hơn nữa sự tham gia của công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ. Nghệ nhân tuổi gần thất thập cho rằng, làm công tác bảo tồn văn hóa nếu chỉ làm theo phong trào được chăng hay chớ sẽ rất khó bền vững.

Giữ hồn Then, tiếng Then
Trình diễn Then tại Lễ đón Bằng của UNESCO ghi danh “Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam” vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, ngày 3/9. (Ảnh: Vinh Hà)

Với việc UNESCO chính thức ghi danh “Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam” vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, nghệ nhân Then Nguyễn Văn Chự phấn khởi lắm. Bao nhiêu năm gắn bó với Then, gảy bao cây đàn Tính, giờ đã đến lúc hát Then – đàn Tính cần có sự đầu tư thích đáng và bài bản hơn.

Có thể nói, sự kiện UNESCO vinh danh di sản Then một lần nữa khẳng định giá trị bản sắc văn hóa phong phú của Việt Nam. Đây là niềm tự hào không chỉ riêng người Tày, Nùng, Thái, mà còn là niềm vui chung của dân tộc Việt Nam, góp phần tô điểm cho nền văn hóa Việt Nam phong phú, đa sắc màu dân tộc. Và những nghệ nhân Then như ông Nguyễn Văn Chự có thêm động lực để tiếp tục cống hiến, truyền dạy, đóng góp vào việc gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp đến mãi về sau...

Ngày 12/12/2019, tại Phiên họp Ủy ban liên chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể lần thứ 14 của UNESCO diễn ra tại Bogota (Colombia), di sản “Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam” chính thức được UNESCO ghi danh tại danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Di sản Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái tập trung chủ yếu ở các tỉnh miền núi phía Bắc như Điện Biên, Lai Châu, Lào Cai, Bắc Giang, Bắc Kạn, Cao Bằng, Hà Giang, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Thái Nguyên, Tuyên Quang… Nghi lễ Then thể hiện bản sắc văn hóa của các dân tộc này, từ phong tục đến nhạc cụ, múa và âm nhạc. Nhờ các chức năng văn hóa xã hội, Then góp phần giáo dục đạo đức, lối sống nhân đạo và bảo vệ các phong tục và truyền thống văn hóa ở Việt Nam.

Đưa du lịch các tỉnh có di sản Then thực sự cất cánh

Đưa du lịch các tỉnh có di sản Then thực sự cất cánh

Sáng 4/9, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Tuyên Quang, UBND các tỉnh Cao Bằng, Tuyên Quang, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Hà Giang, Bắc Giang, ...

Vinh danh 'Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam'

Vinh danh 'Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam'

Lễ đón Bằng của UNESCO ghi danh “Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam” vào danh sách Di sản văn hóa ...

Du lịch Tuyên Quang: Sức sống mới từ Thủ đô kháng chiến

Du lịch Tuyên Quang: Sức sống mới từ Thủ đô kháng chiến

Tận dụng lợi thế về tiềm năng du lịch, Tuyên Quang tạo ra nhiều điểm nhấn “đắt”, đưa thị trường du lịch sôi động trở ...

UNESCO ghi danh Di sản văn hóa Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam

UNESCO ghi danh Di sản văn hóa Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam

Lễ đón nhận bằng ghi danh Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam vào danh sách Di sản văn hóa phi ...

Tuyên Quang sẵn sàng với Lễ đón nhận Bằng ghi danh Thực hành Then và Lễ hội thành Tuyên năm 2022

Tuyên Quang sẵn sàng với Lễ đón nhận Bằng ghi danh Thực hành Then và Lễ hội thành Tuyên năm 2022

Lễ đón nhận Bằng ghi danh “Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam” vào danh sách Di sản văn hóa phi ...

Bài viết cùng chủ đề

Ngoại giao văn hóa

Xem nhiều

Đọc thêm

Đối ngoại trong tuần: Thủ tướng kết thúc tốt đẹp chuyến công tác Trung Đông; công bố Hồ sơ Di cư Việt Nam

Đối ngoại trong tuần: Thủ tướng kết thúc tốt đẹp chuyến công tác Trung Đông; công bố Hồ sơ Di cư Việt Nam

Báo TG&VN điểm lại một số hoạt động nổi bật của đối ngoại Việt Nam trong tuần từ 28/10-4/11.
Núi lửa một nước Đông Nam Á phun trào, 10 người thiệt mạng

Núi lửa một nước Đông Nam Á phun trào, 10 người thiệt mạng

Ít nhất 10 người đã thiệt mạng sau khi núi lửa Lewotobi Laki-laki ở miền Đông Indonesia phun trào.
Philippines tạo đà thúc đẩy ngành công nghiệp Halal với Saudi Arabia

Philippines tạo đà thúc đẩy ngành công nghiệp Halal với Saudi Arabia

Philippines đang tìm kiếm quan hệ đối tác mới với Saudi Arabia trong các lĩnh vực phát triển bền vững và Halal.
Giá vàng hôm nay 5/11/2024: Giá vàng biến động trước bầu cử Mỹ, cơn sốt quý kim khiến BRICS và giới tỷ phú sục sôi, vàng nhẫn tiếp đà giảm

Giá vàng hôm nay 5/11/2024: Giá vàng biến động trước bầu cử Mỹ, cơn sốt quý kim khiến BRICS và giới tỷ phú sục sôi, vàng nhẫn tiếp đà giảm

Giá vàng hôm nay 5/11/2024: Giá vàng biến động trước bầu cử Mỹ, ông Trump có thể đẩy quý kim lên 2.900 USD/ounce. Giá vàng nhẫn tiếp đà đi xuống.
Giá tiêu hôm nay 5/11/2024: Ngành hồ tiêu Việt Nam hưởng lợi nhờ giá xuất khẩu cao; sản lượng giảm, bà con xu hướng đầu cơ

Giá tiêu hôm nay 5/11/2024: Ngành hồ tiêu Việt Nam hưởng lợi nhờ giá xuất khẩu cao; sản lượng giảm, bà con xu hướng đầu cơ

Giá tiêu hôm nay 5/11/2024 tại thị trường trong nước tiếp tục ổn định ở một số địa phương trọng điểm, giao dịch từ 140.000 - 141.000 đồng/kg.
Bộ trưởng Ngoại giao tặng Bằng khen và Tuyên dương tập thể, cá nhân đóng góp tích cực trong xuất bản cuốn sách của cố Tổng Bí thư

Bộ trưởng Ngoại giao tặng Bằng khen và Tuyên dương tập thể, cá nhân đóng góp tích cực trong xuất bản cuốn sách của cố Tổng Bí thư

Bộ Ngoại giao tuyên dương các tập thể, cá nhân đã đóng góp tích cực, hiệu quả trong quá trình biên soạn và xuất bản cuốn sách của Tổng Bí ...
Đặc sản Quảng Ngãi - thưởng thức món ăn chế biến từ don

Đặc sản Quảng Ngãi - thưởng thức món ăn chế biến từ don

Con don Quảng Ngãi giống với con dắt của miền Bắc, thuộc loài nhuyễn thể, họ nhà hến, là nguyên liệu biến tấu ra nhiều món ăn ‘siêu cuốn’.
Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam tạm dừng đón khách

Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam tạm dừng đón khách

Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam thông báo tạm dừng đón khách tham quan trong ba ngày 3-5/11.
Thêm 9 quốc gia được Trung Quốc miễn thị thực trong nỗ lực thúc đẩy du lịch và ngoại giao

Thêm 9 quốc gia được Trung Quốc miễn thị thực trong nỗ lực thúc đẩy du lịch và ngoại giao

Công dân Hàn Quốc và Slovakia đã được thêm vào danh sách những người không cần thị thực để đến thăm trong tối đa 15 ngày
Cùng hòa mình vào văn hóa các dân tộc Việt Nam tháng 11 này

Cùng hòa mình vào văn hóa các dân tộc Việt Nam tháng 11 này

Tháng 11, Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội) sẽ tổ chức các hoạt động với chủ đề “Về miền di sản tinh hoa và ...
Ngày hội văn hóa các dân tộc vùng Đông Bắc 2024: Bản sắc và đoàn kết

Ngày hội văn hóa các dân tộc vùng Đông Bắc 2024: Bản sắc và đoàn kết

Ngày hội văn hóa các dân tộc vùng Đông Bắc có 8 tỉnh: Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn, Tuyên Quang, Hà Giang, Thái Nguyên, Vĩnh Phúc và Bắc Giang tham gia.
Phiên chợ vùng cao tỉnh Hòa Bình năm 2024: Đắm mình vào những ngày hội rực rỡ sắc màu

Phiên chợ vùng cao tỉnh Hòa Bình năm 2024: Đắm mình vào những ngày hội rực rỡ sắc màu

Tối 1/11, UBND tỉnh Hòa Bình tổ chức Phiên chợ vùng cao tỉnh Hòa Bình năm 2024 tại sân vận động huyện Lạc Sơn.
Kể chuyện nghề cổ bằng tranh lưu giữ nét đẹp truyền thống

Kể chuyện nghề cổ bằng tranh lưu giữ nét đẹp truyền thống

Nhà xuất bản Kim Đồng vừa ra mắt bộ sách 'Vang danh nghề cổ' - series tranh truyện độc đáo giới thiệu về các làng nghề thủ công - truyền thống của Việt Nam.
Xây dựng ‘hộ chiếu’ văn hóa

Xây dựng ‘hộ chiếu’ văn hóa

Khi tham gia giao lưu quốc tế, bản sắc văn hóa chính là 'tấm hộ chiếu' đặc biệt của người Việt, giúp nhận diện và tạo nên sự khác biệt giữa các nước.
Liên hoan phim quốc tế Hà Nội 2024: Tôn vinh tác phẩm điện ảnh nhân văn và sáng tạo

Liên hoan phim quốc tế Hà Nội 2024: Tôn vinh tác phẩm điện ảnh nhân văn và sáng tạo

Baoquocte.vn. Liên hoan phim quốc tế Hà Nội lần thứ VII sẽ được tổ chức từ ngày 7-11/11, dự kiến có khoảng 800 đại biểu, khách mời trong nước và quốc tế.
Tinh hoa Ngoại giao Việt Nam dưới góc nhìn của Đại sứ, GS.TS Vũ Dương Huân

Tinh hoa Ngoại giao Việt Nam dưới góc nhìn của Đại sứ, GS.TS Vũ Dương Huân

Học viện Ngoại giao vừa giới thiệu chùm sách 'Tinh hoa Ngoại giao Việt Nam: Góc nhìn từ Đại sứ, GS.TS Vũ Dương Huân', bao gồm bốn tác phẩm mới nhất của ông.
Liên hoan phim Nhật Bản 2024: Phiên bản thứ 16 dành cho những người hâm mộ điện ảnh tại Việt Nam

Liên hoan phim Nhật Bản 2024: Phiên bản thứ 16 dành cho những người hâm mộ điện ảnh tại Việt Nam

Liên hoan phim Nhật Bản 2024 kéo dài tưg 1/11 - 28/12), đi qua 4thành phố xinh đẹp của Việt Nam: TP. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Hải Phòng và Hà Nội.
Khoác ‘tấm áo mới’ cho văn hóa truyền thống

Khoác ‘tấm áo mới’ cho văn hóa truyền thống

Bảo tồn và phát huy truyền thống văn hóa truyền thống luôn là vấn đề được đề cao và coi trọng.
Bảo tồn, phát huy di sản văn hoá gắn với phát triển du lịch: Bài học kinh nghiệm từ Hàn Quốc

Bảo tồn, phát huy di sản văn hoá gắn với phát triển du lịch: Bài học kinh nghiệm từ Hàn Quốc

Với bề dày lịch sử khoảng 5.000 năm, Hàn Quốc hiện là một trong những quốc gia đi đầu trong lĩnh vực bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa.
Công bố Đề án nghiên cứu Lượng giá giá trị kinh tế Quần thể danh thắng Tràng An

Công bố Đề án nghiên cứu Lượng giá giá trị kinh tế Quần thể danh thắng Tràng An

Sở Du lịch Ninh Bình vừa tổ chức Hội nghị công bố Đề án nghiên cứu Lượng giá giá trị kinh tế Quần thể danh thắng Tràng An.
Phát hiện thành phố cổ bí ẩn thuộc nền văn minh Maya

Phát hiện thành phố cổ bí ẩn thuộc nền văn minh Maya

Các cuộc khảo sát bằng tia laser đã phát hiện một thành phố cổ rộng lớn thuộc nền văn minh Maya, có tuổi đời hàng thế kỷ ở Bán đảo Yucatán, Mexico.
Bánh pía Sóc Trăng: Món ăn truyền thống vươn tầm quốc tế

Bánh pía Sóc Trăng: Món ăn truyền thống vươn tầm quốc tế

Sóc Trăng hiện có trên 30 thương hiệu bánh pía được sản xuất từ nhiều cơ sở, doanh nghiệp, trong đó có những thương hiệu được xây dựng gần 100 năm.
Bước đi cần thiết để phát triển du lịch bền vững

Bước đi cần thiết để phát triển du lịch bền vững

Nhân rộng mô hình du lịch xanh là vô cùng cần thiết để phát triển du lịch bền vững cho Việt Nam.
Bật mí lý do người Viking không xâm chiếm Bắc Mỹ

Bật mí lý do người Viking không xâm chiếm Bắc Mỹ

Người Viking (có nguồn gốc Bắc Âu) đã từng đổ bộ lên nơi ngày nay là Newfoundland, Canada vào khoảng năm 1000 sau Công nguyên.
Phiên bản di động