Quan hệ ngoại giao giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Hà Lan đã có lịch sử hơn 400 năm và là một trong những mối quan hệ lâu đời nhất của Thổ Nhĩ Kỳ với châu Âu. Nhưng những ngày qua, căng thẳng trong quan hệ giữa hai nước không ngừng gia tăng, có nguy cơ đẩy mối quan hệ này rơi vào vòng xoáy căng thẳng mới. Chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ đã phong tỏa Đại sứ quán Hà Lan tại Ankara, thậm chí đe dọa cấm vận kinh tế... Bản thân Tổng thống Recep Tayyip Erdogan cũng có những lời lẽ chỉ trích mạnh mẽ nhằm vào Chính phủ Hà Lan.
| Người biểu tình vẫy quốc kỳ Thổ Nhĩ Kỳ trước Lãnh sự quán của Hà Lan tại Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ. (Nguồn: AFP) |
Nguyên nhân sâu xa
Những căng thẳng hiện nay giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Hà Lan xuất phát từ việc vào tháng 4/2017 tới, Thổ Nhĩ Kỳ sẽ tổ chức một cuộc trưng cầu dân ý lớn nhằm sửa đổi Hiến pháp, trao thêm quyền lực cho Tổng thống Erdogan. Theo thể lệ trưng cầu dân ý, khoảng 3 triệu người gốc Thổ Nhĩ Kỳ ở châu Âu, trong đó chủ yếu là ở Đức, Hà Lan… sẽ có quyền tham gia cuộc trưng cầu dân ý này. Do vậy, nhiều Bộ trưởng trong nội các của ông Erdogan đã có kế hoạch sang châu Âu để vận động bỏ phiếu.
Trong khi đó, chính phủ nhiều nước châu Âu, đặc biệt là Đức và Hà Lan, đã tỏ ý lo ngại về tác động của các sự kiện này. Cuối tuần trước, rất nhiều cuộc tuần hành, biểu dương lực lượng của người Thổ đã được tổ chức tại Hà Lan, ngay sát ngày Hà Lan chuẩn bị tổ chức bầu cử Quốc hội. Đáng nói là, hiện nay ở Hà Lan cũng như ở nhiều nước châu Âu, các lực lượng cực hữu và dân túy, có xu hướng bài Hồi giáo, đang gia tăng ảnh hưởng mạnh mẽ.
Tại Hà Lan, chính trị gia cực hữu Geert Wilders và lực lượng cánh hữu, vốn đang chiếm ưu thế trong các chiến dịch vận động tranh cử, đều không muốn Thổ Nhĩ Kỳ vận động chính trị rầm rộ và công khai ở Hà Lan khi nguy cơ đụng độ và xung đột hoàn toàn có thể xảy ra. Do vậy, chính phủ Hà Lan đã từ chối cho các Bộ trưởng Ngoại giao và Bộ trưởng Gia đình và Chính sách xã hội của Thổ Nhĩ Kỳ vào Hà Lan vận động. Thậm chí, bà Bộ trưởng Gia đình Fatma Betul Sayan Kaya vào lãnh thổ Hà Lan bằng đường bộ đã bị cảnh sát chặn lại và hộ tống ra khỏi biên giới. Điều này đã dẫn tới phản ứng gay gắt từ cá nhân ông Erdogan và phía Thổ Nhĩ Kỳ.
Lợi ích trước mắt
Căng thẳng leo thang trong quan hệ Thổ Nhĩ Kỳ - Hà Lan mang lại một số lợi ích trước mắt cho Ankara và cá nhân ông Erdogan. Thổ Nhĩ Kỳ từng là một mô hình nhà nước Hồi giáo dân chủ phương Tây ở khu vực Trung Đông cũng như trong thế giới Arab. Người sáng lập ra nước Cộng hòa Thổ Nhĩ Kỳ, ông Mustafa Kemal Ataturk, từng mong muốn xây dựng một nhà nước thế tục, thân phương Tây. Châu Âu trong nhiều thập kỷ qua luôn khuyến khích Thổ Nhĩ Kỳ đi theo con đường này và đã từng chấp nhận Thổ Nhĩ Kỳ là thành viên NATO. Tuy nhiên, chính quyền Thổ hiện đang đi ngược lại mong muốn của ông Ataturk. Nếu kế hoạch sửa đổi Hiến pháp lần này thành công, Thổ Nhĩ Kỳ sẽ ngày càng rời xa con đường mà Ataturk đã chọn trong gần 100 năm qua.
Ông Erdogan và chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ hiện đang có nhiều lợi thế để gây sức ép với châu Âu. Thứ nhất, họ có trong tay con bài nhập cư, vốn được sử dụng rất thành công để mặc cả với châu Âu và nhiều nước châu Âu đã phải im lặng dù Thổ Nhĩ Kỳ đang đi ngược lại nhiều lợi ích mà châu Âu theo đuổi. Thứ hai, sự hợp tác của Thổ Nhĩ Kỳ là cực kỳ cần thiết trong cuộc chiến chống khủng bố ở châu Âu. Thứ ba, Mỹ và phương Tây không thể không tính tới vai trò của Thổ trong cuộc chiến ở Syria và tình hình Trung Đông hiện nay. Đẩy căng thẳng ngoại giao với châu Âu gia tăng ở một mức độ nhất định, trong một thời gian nhất định và không phá vỡ khuôn khổ quan hệ, ông Erdogan sẽ xây dựng được hình ảnh một nhà lãnh đạo mạnh mẽ, sẵn sàng cứng rắn với châu Âu. Đây là nước cờ quan trọng để thu hút sự ủng hộ của những người Hồi giáo có tư tưởng bảo thủ - một xu hướng đang nổi lên mạnh mẽ ở Thổ Nhĩ Kỳ hiện nay.
Với Hà Lan, vốn không mong muốn căng thẳng, bất ổn leo thang trong bối cảnh đang phải chuẩn bị cho cuộc bầu cử quan trọng, nước này cũng lo ngại về an ninh nội địa và sự an toàn của người dân khi mà xu hướng bạo lực cực đoan đang gia tăng. Do vậy, họ sẵn sàng trục xuất các Bộ trưởng của Thổ Nhĩ Kỳ và bày tỏ quan điểm phản đối mạnh mẽ đối với việc Thổ Nhĩ Kỳ đàn áp các lực lượng chính trị dân chủ, đối lập và báo chí. Rõ ràng, tuy áp dụng các biện pháp tương đối mạnh, nhưng Hà Lan đã cân nhắc kỹ mức độ phản ứng và giới hạn vấn đề.
Căng thẳng “có mức độ”
Trong lúc cả châu Âu và Thổ Nhĩ Kỳ đều đang phải đối phó với rất nhiều thách thức và đều có tính toán riêng, căng thẳng ngoại giao giữa hai bên lần này chắc chắn sẽ không bị đẩy đi quá xa. Nhưng sự việc sẽ càng làm xói mòn lòng tin của châu Âu vào cá nhân ông Erdogan và thể chế Thổ Nhĩ Kỳ hiện nay. Quan hệ châu Âu – Thổ Nhĩ Kỳ đã tồn tại sự nghi kỵ dai dẳng trong lịch sử và điều này sẽ có tác động tiêu cực về lâu dài tới việc Thổ Nhĩ Kỳ xin gia nhập EU. Trong khi đó, lợi ích của Hà Lan và châu Âu ở Thổ Nhĩ Kỳ cũng ít nhiều sẽ bị ảnh hưởng.
Dầu vậy, mức độ căng thẳng đã được cả hai bên tính toán kỹ là lý do để tin rằng sau bầu cử ở Hà Lan và sau trưng cầu dân ý ở Thổ Nhĩ Kỳ, quan hệ Hà Lan – Thổ sẽ hạ nhiệt.