Đoạn đường qua đèo Hải Vân nối tỉnh Thừa Thiên Huế với Đà Nẵng dài ngót 20km, uốn lượn như một sợi dây thừng nằm chênh vênh vắt qua các sườn núi. Từng đoàn xe chở khách du lịch nối đuôi nhau, hối hả leo dốc rồi cấp tập dừng lại chốn đỉnh đèo để thưởng ngoạn thành lũy 7 thế kỷ trên đường thiên lý Bắc Nam.
Những mảnh đời trên đỉnh đèo
"Stop here, please!"- lời mời chào đon đả bằng tiếng Anh của người phụ nữ tóc đã muối tiêu níu chân chúng tôi ở lại. Bên cốc cà phê nóng giữa tiết trời se lạnh, góp nhặt câu chuyện buồn vui thường nhật của những mảnh đời định cư ở chốn Đệ nhất hùng quan này…
Cách đây mấy chục năm, khi kinh tế thị trường phát triển, nhu cầu du lịch hình thành, hàng chục mảnh đời lữ khách ở những vùng quê nghèo Thừa Thiên Huế, Đà Nẵng áo khăn lên đỉnh đèo kiếm kế sinh nhai với đủ loại hình dịch vụ: rửa xe, nước giải khát, tạp hóa, hàng lưu niệm… Cuộc sống đủ nuôi sống hàng chục hộ gia đình khốn khó buổi lỡ vận.
Tiếp chúng tôi bên căn chòi nhỏ, chị Nguyễn Thị Hoa (quê Phú Lộc, Thừa Thiên Huế) trầm ngâm kể, vợ chồng chị lên định cư trên đèo Hải Vân đã 20 năm tròn bằng đất "nhảy dù". 20 năm trước, khi lấy nhau anh chị không có một tấc đất, họ dắt díu nhau lên đèo. Ba vòi nước mui và quán nước lèo tèo cũng giúp vợ chồng và 2 đứa con nhì nhằng sống. "Cuộc sống của mấy chục hộ dân nhảy dù như chúng tôi ở đây thăng trầm lắm. Thời điểm thông hầm hầu như cả mấy năm liền vắng bóng người qua lại, hàng quán ế ẩm. Đi thì dở ở cũng không xong, nhiều đêm vắt tay trên trán thức đến sáng mà vẫn không tìm được kế gì để kiếm đủ ngày ba bữa cháo rau. Thời gian trở lại đây, du khách lại quay trở lại, thu nhập của bà con trên đỉnh đèo này ổn định hơn".
Gia đình chị Nguyễn Thị Gái (Liên Chiểu, Đà Nẵng) buôn bán trên đỉnh đèo đã hơn chục năm. Lúc đầu, anh chị cùng chiếc xe cup 80 cà tàng đèo thêm mấy mớ hàng lưu niệm, chục chai nước giải khát lên, tối về nhưng sau thấy bất tiện, anh chị quyết định làm quán kiên cố và đưa cả 3 đứa con lên sống giữa mây ngàn gió núi Hải Vân. Để ổn định cuộc sống, họ mở thêm quán phở, cà phê sáng: "Không ai kể hết nỗi khổ cực khi khách qua đèo vắng bóng, nhưng giờ đây Hải Vân lại tấp nập hơn xưa rồi, đặc biệt là khách bước ngoài. Có người trở lại là chúng tôi không lo đói nữa rồi", chị Gái phấn khởi nói.
Cư dân đến định cư ở đỉnh đèo này có người vì kế sinh nhai, cũng có kẻ chỉ vì mê đắm chốn mây ngàn đẹp như tranh mà cam chịu cuộc sống thiếu thốn. Nhắc đến gã thơ nghiệp dư Lại Thanh Hà, cả xóm "nhảy dù" này không ai không biết. Vốn biết đến Hải Vân quan từ thời còn khoác trên vai cái áo lính, ngày hòa bình gã quyết dắt vợ con từ Quảng Ngãi ra Hải Vân sinh sống. Cuộc sống an nhàn về mặt tinh thần với thơ, rượu, nhưng an cư lạc nghiệp giữa mây ngàn đá núi, đèo dốc hiểm trở lại là chuyện khác. Để kiếm ngày ba bữa cơm cho vợ con, gã bắt tay vào kinh doanh nghề dịch vụ vệ sinh, mỗi lượt đi khách trả 500 đồng.
Thế rồi, vào thời điểm thông hầm Hải Vân (năm 2003), bao nhiêu hộ dân phải dạt về quê cũ, "Đệ nhất hùng quan" bỗng trở thành "Đệ nhất hùng quan buồn". Vắng khách, thu nhập từ dịch vụ ế ẩm, những vần thơ nghiệp dư chưa một lần được đăng tải không thể nuôi sống cả nhà 7 miệng ăn của gã. Không thể nhìn cảnh con cái thiếu thốn, người vợ của gã bây giờ làm cuộc chia tay, đưa con trở về quê cũ. Một hôm trăng sao vằng vặc, chơ vơ giữa mây ngàn gió núi, gã ngẫm lại cuộc đời, chạnh nghĩ hơn hai phần ba đời người gã chẳng có ngày vui, cả cái nghề kiếm sống cũng là chuốc nỗi buồn của người khác vào mình. Gã làm cút rượu đế cùng chú gà trống, lấy đá núi làm bàn tế thổ thần xin được đổi tên thành "Lại Phiền Hà".
Trầm ngâm rót cõi đời vào cốc nước vối, gã bảo: "Ngẫm cho cùng, sống ở đời cũng chỉ vì đam mê cái đẹp của thiên nhiên, tạo hóa. Cũng may, vì quá thương tui nên bà ấy sau bốn năm đận chia tay rồi lại trở về…".
Đệ nhất hùng quan
Dọc theo chiều thiên di của lịch sử, qua bao biến động thăng trầm của thời cuộc, chốn đệ nhất hùng quan vẫn còn nguyên giá trị (xét về mặt mỹ học). Bởi dẫu có lúc bị chìm vào quên lãng hoặc được nhắc đến như chốn hãi hùng nhất đối với khách qua đường thì giờ đây người ta vẫn trở lại chốn này. Prian, một du khách đến từ Pháp chia sẻ: "Đây đã là lần thứ 3 tôi đến Việt Nam. Trở lại Việt Nam, đi qua miền trung dù không có quỹ thời gian và trái tuyến tua du lịch song lần nào chúng tôi cũng cố gắng sắp xếp để được đến tham quan thắng cảnh của Đèo Hải Vân. Đi du lịch mà chưa đặt chân đến đây thì coi như chuyến du lịch không trọn vẹn…'
Thực tế, từ khi hầm đường bộ Hải Vân đưa vào hoạt động, giao thông đi lại thông thương hơn xưa. Hơn nữa, Hải Vân quan không nằm trong tuyến tua du lịch miền Trung nhưng ngày nay du khách trong nước và quốc tế vẫn nườm nượp đến, tấp nập nhộn nhịp người mua kẻ bán, tham quan thưởng ngoạn phong cảnh sơn thủy hữu tình.
Chiều buông lững lờ trên đình Hải Vân, trong ánh nắng rực vàng buổi hoàng hôn, nhìn về phía Bắc, thắng cảnh Lăng Cô - Bạch Mã ẩn hiện trong mờ ảo sương giăng. Còn bên kia thành phố Đà Nẵng trẻ trung, hiện đại và sôi động nhất miền Trung, sầm uất với những công trình thế kỷ đã và đang được xây dựng; một bán đảo Sơn Trà xanh biếc bức tranh huyền ảo của miền cổ tích. Rời đỉnh đèo khi chiều đã muộn, tôi nhớ mãi giọng gã thơ nghiệp dư hào sảng, "Đệ nhất hùng quan buồn" đã vui trở lại…
Phan Vĩnh Yên