Hiệp ước New START: Số phận hẩm hiu được đoán trước

Quang Đào
Hiệp ước cắt giảm vũ khí chiến lược mới (New START) từng được coi là “tia hy vọng” cuối cùng giúp bình ổn quan hệ giữa Mỹ và Nga. Việc Nga tuyên bố tạm thời ngừng tham gia hiệp ước này, cộng đồng quốc tế đang vô cùng lo lắng trước viễn cảnh một cuộc chạy đua vũ trang hạt nhân trên phạm vi toàn thế giới.
Theo dõi Baoquocte.vn trên
Tổng thống Mỹ Barack Obama và Tổng thống Nga Dmitry Medvedev bắt tay sau khi ký kết Hiệp ước New START năm 2010. (Nguồn: Kremlin.ru)
Tổng thống Mỹ Barack Obama và Tổng thống Nga Dmitry Medvedev bắt tay sau khi ký kết Hiệp ước New START năm 2010. (Nguồn: Kremlin.ru)

Theo tư liệu trên trang European Leadership Network (Anh), năm 1985, nhà lãnh đạo Liên Xô Mikhail Gorbachev và Tổng thống Mỹ Ronald Reagan đã tạo bước đột phá trong quan hệ giữa hai nước khi cùng nhau tuyên bố: “Chiến tranh hạt nhân là không thể thắng và không bao giờ nên được tiến hành”.

Đây có thể coi là câu nói mang tính lịch sử và kể cả sau này, vẫn được các nhà lãnh đạo hai quốc gia nhắc lại nhiều lần. Gần đây nhất, vào tháng 1/2022, các nhà lãnh đạo của năm quốc gia thành viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc đều khẳng định lại câu nói trên.

Tuy nhiên, trong Thông điệp Liên bang ngày 21/2 vừa qua, Tổng thống Vladimir Putin đã tuyên bố Nga tạm thời ngưng tham gia Hiệp ước New START, hiệp ước kiểm soát vũ khí hạt nhân duy nhất còn lại giữa Mỹ và Nga-lĩnh vực hợp tác duy nhất mà cả hai bên có thể hiểu nhau.

Trong bài phát biểu, ông chủ Điện Kremli khẳng định, quan hệ Nga-Mỹ đã xuống cấp và đó hoàn toàn là lỗi của Washington. Cáo buộc Mỹ “đang phát triển các loại vũ khí hạt nhân mới”, ông Putin cảnh báo rằng, nếu Washington tiến hành các cuộc thử nghiệm vũ khí hạt nhân mới thì Moscow cũng sẽ làm như thế.

Đáp lại, Tổng thống Mỹ Joe Biden nhận xét quyết định của Nga là một “sai lầm lớn”. Ngoài ra, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken nói rằng, quyết định dừng tham gia New START là vô trách nhiệm và Washington sẽ theo dõi cẩn thận để xem Moscow thực sự làm gì. “Chúng tôi luôn sẵn sàng thảo luận về các giới hạn vũ khí chiến lược bất cứ lúc nào với Nga, bất kể điều gì khác đang xảy ra, trên thế giới hay trong mối quan hệ của chúng tôi”, Reuters dẫn lời ông Blinken.

Tuy nhiên, Nga đã đánh tiếng rằng, việc tạm thời đình chỉ New START không có nghĩa là Moscow sẽ rút hẳn ra khỏi hiệp ước này. Bộ Ngoại giao Nga cho biết họ sẽ tiếp tục tuân thủ các hạn chế của New START. Cơ quan này nói thêm Nga có thể đảo ngược quyết định đình chỉ hiệp ước, nhưng Mỹ phải thể hiện thiện chí.

Sự kiện này ngay lập tức trở thành một vấn đề chính trị nóng của nghị sự quốc tế. Đây sẽ là lần đầu tiên hai cường quốc hạt nhân lớn nhất thế giới không có một bản hiệp ước nào ngăn cản phát triển các loại vũ khí hạt nhân kể từ năm 1972. Trong bối cảnh đối đầu chiến lược gay gắt giữa Nga với Mỹ và phương Tây, tình hình hiện nay lại làm dấy lên lo ngại về một cuộc chạy đua vũ trang hạt nhân mới, đe dọa an ninh toàn cầu.

Hành trình đàm phán gian nan

Trong những năm đầu của Chiến tranh Lạnh, Mỹ và Liên Xô, hai siêu cường quân sự đã chạy đua xây dựng kho dự trữ vũ khí hạt nhân, làm dấy lên lo ngại về một cuộc chiến tranh hạt nhân hủy diệt.

Cuối những năm 1960, Tổng thống Mỹ Lyndon B. Johnson kêu gọi đàm phán với Moscow để hạn chế vũ khí chiến lược của mỗi bên. Đến năm 1969, người kế nhiệm là Tổng thống Richard M. Nixon mới có thể bắt đầu các cuộc Đàm phán Hạn chế Vũ khí Chiến lược (Strategic Arms Limitation Talks, SALT) với Liên Xô. Các cuộc đàm phán kéo dài gần ba năm, cho đến khi Hiệp định SALT I được ký vào tháng 5/1972 giữa Tổng thống Nixon và Tổng Bí thư Liên Xô Leonid Brezhnev. Các cuộc đối thoại này tập trung vào hai hệ thống vũ khí chính: tên lửa đạn đạo (ABM) và tên lửa đa đầu đạn phân hướng (MIRV).

Với sự ra đời của Hiệp ước SALT, Mỹ và Liên Xô, sau này là Nga, đã liên tục có những cuộc đàm phán vô cùng căng thẳng và tốn nhiều thời gian và cho ra được một vài thỏa thuận và cắt giảm đáng kể kho vũ khí hạt nhân của cả hai bên. Hiệp ước cắt giảm vũ khí chiến lược mới (New START) là thỏa thuận mới nhất trong một loạt thỏa thuận mà Mỹ và Nga ký kết nhằm giảm quy mô kho vũ khí hạt nhân của hai bên.

Hiệp ước New START được ký kết vào tháng 4/2010 tại Prague (Czech) và là kết quả của cuộc đàm phán giữa Tổng thống Mỹ Barack Obama và Tổng thống Nga Dmitry Medvedev. Sau khi được thông qua, Hiệp ước chính thức có hiệu lực từ ngày 5/2/2011.

Hiệp ước quy định mỗi bên cắt giảm kho vũ khí hạt nhân của mình để sau bảy năm và trong tương lai tổng số vũ khí không vượt quá 700 tên lửa đạn đạo liên lục địa, tên lửa đạn đạo bố trí trên tàu ngầm và máy bay ném bom hạng nặng, cũng như 1.550 đầu đạn và 800 bệ phóng đã được triển khai và chưa triển khai. Theo Bộ Ngoại giao Mỹ, số vũ khí này bao gồm cả vũ khí hạt nhân tầm xa của Nga, những đầu đạn có thể bắn thẳng đến Mỹ.

Quan trọng hơn, mỗi bên cho phép bên còn lại tiến hành thanh tra tại hiện trường để các bên có được sự tin tưởng cao về việc các điều khoản của Hiệp ước được tuân thủ. Hai nước cũng tổ chức các cuộc họp thường xuyên trong khuôn khổ Ủy ban Tham vấn song phương để giải quyết bất đồng hoặc những nghi vấn về việc triển khai hoặc thủ tục triển khai.

Theo các chuyên gia, điều này giúp New START có tính thực tiễn hơn so với các hiệp ước trước đó, khi cả hai bên đều có thể xác minh được quá trình dỡ bỏ vũ khí diễn ra như thế nào. Đồng thời, giúp hai bên có thể thu thập được thêm thông tin về tình hình kho vũ khí lẫn nhau mà không thông qua các phương pháp thu thập và đánh giá thông tin tình báo truyền thống.

Hồi kết được báo trước?

Theo Bộ Ngoại giao Mỹ, đến tháng 2/2018, cả hai quốc gia đều đáp ứng các điều khoản được nêu tại Hiệp ước và duy trì số lượng vũ khí ở mức thấp hơn kể từ đó.

Cùng năm, chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump đã lên án hiệp ước này có nhiều “thiếu sót sâu sắc” vì không bao gồm vũ khí hạt nhân “chiến thuật” tầm ngắn hơn. Sau đó, các cuộc đàm phán để gia hạn thỏa thuận này bị đình trệ, trong bối cảnh New START sẽ hết hiệu lực vào tháng 2/2021. Không những vậy, để gây sức ép lên Nga, chính quyền Trump đã rút khỏi Hiệp ước các lực lượng hạt nhân tầm trung (INF), khiến nhiều người không khỏi lo lắng về việc New START sẽ “chết yểu”.

May mắn thay, Washington đã đạt được thỏa thuận với Moscow vào đầu năm 2021 để gia hạn New START cho đến tháng 2/2026.

Tuy nhiên, các cuộc thanh tra thường xuyên giữa hai nước đã không thể được thực hiện trong suốt ba năm qua. Nguyên nhân được cho là việc hạn chế đi lại gây ra bởi đại dịch Covid-19 và sau đó là khi Nga khởi động chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine, quan hệ ngoại giao giữa Washington và Moscow càng trở nên căng thẳng.

Tháng 11/2022, Nga đã đơn phương hoãn cuộc họp kỹ thuật về hiệp ước với các quan chức Mỹ vì “lý do chính trị”. Trong khi đó, Bộ Ngoại giao Mỹ nói rằng, “không thể xác nhận Nga đã tuân thủ hiệp ước”, bởi các cuộc thanh sát trên lãnh thổ Nga đều bị từ chối.

Nếu New START bị hủy bỏ hoặc không được gia hạn trước khi hết hạn vào tháng 2/2026, điều này sẽ đánh dấu sự kết thúc hơn nửa thế kỷ của các hiệp ước kiểm soát vũ khí giữa hai bên, đồng thời gửi tín hiệu đến các cường quốc có tiềm năng về vũ khí hạt nhân. Do đó, các chuyên gia đang lo ngại trước kịch bản về một cuộc chạy đua vũ khí hạt nhân, nhất là khi căng thẳng giữa Nga và Mỹ vẫn chưa có chiều hướng nguội lạnh.

Hiệp ước START (được đổi tên thành START I sau khi Mỹ và Nga thực hiện các cuộc đàm phán hiệp ước START thứ hai) được ký vào ngày 31/7/1991 và chính thức có hiệu lực vào ngày 5/12/1994. Hiệp ước này đã giúp loại bỏ khoảng 80% các loại vũ khí hạt nhân tồn tại trên thế giới lúc bấy giờ.

START II được ký vào ngày 3/1/1993 nhằm cấm sử dụng tên lửa đa đầu đạn phân hướng (MIRV) và tên lửa liên lục địa (ICBM), nhưng đã bị khai tử vào năm 2001. Đến năm 1997, Nga và Mỹ đã bắt đầu đàm phán START III nhằm giảm mạnh các kho vũ khí hạt nhân đã được triển khai. Tuy nhiên, các cuộc đàm phán đã bị phá vỡ bởi nhiều lý do khác nhau và hiệp ước không bao giờ được ký kết.

New START thay thế cho Hiệp ước START I và Hiệp ước cắt giảm tiềm lực tấn công chiến lược (SORT) hay còn gọi là Hiệp ước Moscow được ký vào ngày 24/5/2002. New START thực chất là hiệp ước mang tên START thứ tư xuất hiện trong lịch sử quan hệ giữa Nga và Mỹ.

Nhìn Mỹ, Nhật Bản 'rào' trước về phản ứng với khinh khí cầu xâm phạm không phận

Nhìn Mỹ, Nhật Bản 'rào' trước về phản ứng với khinh khí cầu xâm phạm không phận

Tại cuộc họp báo ngày 7/2, Bộ trưởng Quốc phòng Nhật Bản Hamada Yasukazu khẳng định, Tokyo sẽ có “phản ứng cần thiết” nếu khinh ...

Tổng thống Biden đưa dự đoán chắc chắn nhất về 'số phận' nền kinh tế Mỹ

Tổng thống Biden đưa dự đoán chắc chắn nhất về 'số phận' nền kinh tế Mỹ

Ngày 8/2, Tổng thống Mỹ Joe Biden cho biết, ông không tin nền kinh tế Mỹ sẽ rơi vào suy thoái trong năm nay hoặc ...

Trước kế hoạch của Trung Quốc, Ukraine 'phàn nàn' chẳng được tham vấn, cảnh báo đừng vượt 'lằn ranh đỏ'

Trước kế hoạch của Trung Quốc, Ukraine 'phàn nàn' chẳng được tham vấn, cảnh báo đừng vượt 'lằn ranh đỏ'

Ngày 22/2, tại Moscow, Chủ nhiệm Văn phòng Ủy ban Công tác Đối ngoại Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc Vương Nghị khẳng định, ...

Sau động thái của Nga, Mỹ điều 4 máy bay chiến lược B-52 có khả năng mang vũ khí hạt nhân tới Tây Ban Nha

Sau động thái của Nga, Mỹ điều 4 máy bay chiến lược B-52 có khả năng mang vũ khí hạt nhân tới Tây Ban Nha

Mỹ không đề cập mối liên hệ giữa tuyên bố của Tổng thống Nga đình chỉ Hiệp ước cắt giảm vũ khí tấn công chiến ...

Nói thất vọng trước quyết định của Moscow về New START, Mỹ khẳng định sẵn sàng gặp Nga để thảo luận

Nói thất vọng trước quyết định của Moscow về New START, Mỹ khẳng định sẵn sàng gặp Nga để thảo luận

Mỹ cho biết, mọi chủ đề mà Nga đưa ra sẽ đều nằm trong chương trình nghị sự của cuộc họp về New START.

(tổng hợp)

Đọc thêm

Cục trưởng Cục Lãnh sự tiếp Đại diện UNHCR tại Thái Lan phụ trách Việt Nam chào từ biệt

Cục trưởng Cục Lãnh sự tiếp Đại diện UNHCR tại Thái Lan phụ trách Việt Nam chào từ biệt

Cục trưởng Cục Lãnh sự đánh giá cao sự hợp tác chặt chẽ và hỗ trợ của UNHCR đối với Việt Nam trong các vấn đề hai bên cùng quan ...
FIFA Days: Lionel Messi chấn thương, lỡ hai trận đấu giao hữu cùng đội tuyển Argentina

FIFA Days: Lionel Messi chấn thương, lỡ hai trận đấu giao hữu cùng đội tuyển Argentina

Liên đoàn Bóng đá Argentina xác nhận, Lionel Messi chấn thương, sẽ vắng mặt trong hai trận đấu của tuyển Argentina ở kỳ FIFA Days tháng 3.
VBF 2024: Doanh nghiệp FDI phải đóng vai trò tiên phong, dẫn dắt trong chiến lược tăng trưởng xanh

VBF 2024: Doanh nghiệp FDI phải đóng vai trò tiên phong, dẫn dắt trong chiến lược tăng trưởng xanh

Sáng 19/3, tại Hà Nội đã diễn ra Hội nghị Thủ tướng Chính phủ gặp mặt cộng đồng doanh nghiệp FDI và VBF 2024.
Top 4 mẫu smartphone chuyên dụng dành cho người chơi crypto

Top 4 mẫu smartphone chuyên dụng dành cho người chơi crypto

Khi nhắc đến crypto, crypto phone hay blockchain phone có lẽ là cái tên quen thuộc khi được tích hợp sẵn các ứng dụng và dịch vụ liên quan đến ...
Giá iPhone 15 Pro Max giảm về mức thấp nhất kể từ khi ra mắt

Giá iPhone 15 Pro Max giảm về mức thấp nhất kể từ khi ra mắt

Theo khảo sát tại nhiều hệ thống bán lẻ lớn tại Việt Nam, giá iPhone 15 Pro Max đang được chào bán ở mức 30,5-30,9 triệu đồng dành cho phiên ...
Ngoại trưởng Mỹ đến Philippines

Ngoại trưởng Mỹ đến Philippines

Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken đã tới thủ đô Manila của Philippines và sẽ có cuộc gặp ba bên với những người đồng cấp nước chủ nhà và Nhật Bản.
Ngoại trưởng Mỹ đến Philippines

Ngoại trưởng Mỹ đến Philippines

Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken đã tới thủ đô Manila của Philippines và sẽ có cuộc gặp ba bên với những người đồng cấp nước chủ nhà và Nhật Bản.
Khủng hoảng Haiti: Washington nói tình huống nhân đạo 'thảm khốc nhất', cả nghìn người Mỹ tìm cách tháo chạy

Khủng hoảng Haiti: Washington nói tình huống nhân đạo 'thảm khốc nhất', cả nghìn người Mỹ tìm cách tháo chạy

Khoảng 1.000 công dân Mỹ yêu cầu Bộ Ngoại giao nước này hỗ trợ để rời Haiti, trong bối cảnh khủng hoảng nghiêm trọng tại quốc gia Mỹ Latinh.
Vừa phóng tên lửa đạn đạo, Triều Tiên lại tung vũ khí 'siêu mạnh duy nhất trên thế giới'

Vừa phóng tên lửa đạn đạo, Triều Tiên lại tung vũ khí 'siêu mạnh duy nhất trên thế giới'

Chủ tịch Triều Tiên Kim Jong-un đã chỉ đạo cuộc huấn luyện sử dụng pháo phản lực phóng loạt cỡ nòng 600 mm.
Xung đột ở Dải Gaza: Israel tiêu diệt nhân vật Hamas quan trọng, Tổng thống Biden hành động, các bên nối lại đàm phán

Xung đột ở Dải Gaza: Israel tiêu diệt nhân vật Hamas quan trọng, Tổng thống Biden hành động, các bên nối lại đàm phán

Tổng thống Mỹ và Thủ tướng Israel có cuộc điện đàm song phương đầu tiên sau hơn 1 tháng, trong bối cảnh căng thẳng liên quan xung đột ở Dải Gaza.
Mỹ muốn đàm phán với Nga và Trung Quốc, không cần điều kiện tiên quyết, Moscow nói gì?

Mỹ muốn đàm phán với Nga và Trung Quốc, không cần điều kiện tiên quyết, Moscow nói gì?

Đại sứ Mỹ tại Liên hợp quốc cho biết, nước này đã đề xuất với Nga và Trung Quốc khởi động đàm phán về kiểm soát vũ khí.
Ukraine phản pháo tuyên bố của Tổng thống Nga, tính tìm kiếm sự hỗ trợ từ quốc gia châu Á tỷ dân

Ukraine phản pháo tuyên bố của Tổng thống Nga, tính tìm kiếm sự hỗ trợ từ quốc gia châu Á tỷ dân

Kiev phản pháo tuyên bố của Tổng thống Nga Vladimir Putin về việc để ngỏ ý tưởng thiết lập vùng đệm ở Ukraine.
Phía sau kỳ vọng của Thái Lan ở EU

Phía sau kỳ vọng của Thái Lan ở EU

Thông điệp mà Thủ tướng Thái Lan Srettha Thavisin muốn chuyển tới châu Âu, đặc biệt là Pháp và Đức là 'Thái Lan đã mở cửa kinh doanh trở lại'.
Tăng gắn kết, tìm đồng thuận

Tăng gắn kết, tìm đồng thuận

Chuyến thăm Mỹ của Tổng thống Ba Lan Andrzej Duda cùng Thủ tướng Donald Tusk có thể coi là nỗ lực nâng tầm gắn kết mối quan hệ đồng minh với Mỹ.
Bầu cử Tổng thống Mỹ: Định hình cuộc đua ‘song mã’

Bầu cử Tổng thống Mỹ: Định hình cuộc đua ‘song mã’

Sau ngày Siêu thứ Ba, việc lựa chọn ứng viên Tổng thống của đảng Dân chủ và Cộng hòa gần như đã an bài.
Tổng thống Pháp thăm CH Czech: Nỗ lực tìm kiếm đồng minh

Tổng thống Pháp thăm CH Czech: Nỗ lực tìm kiếm đồng minh

Tổng thống Pháp đến CH Czech không chỉ đáp lễ mà còn là nỗ lực thể hiện vai trò dẫn dắt của nước Pháp và tìm kiếm sự ủng hộ của đồng minh.
Điều gì ẩn sau tuyên bố gửi quân đến Ukraine của ông Macron?

Điều gì ẩn sau tuyên bố gửi quân đến Ukraine của ông Macron?

Thượng đỉnh các nhà lãnh đạo châu Âu về Ukraine mới đây tại Paris với những lời kêu gọi tiếp tục hỗ trợ Ukraine nhưng đã không đưa ra được biện pháp cụ thể nào.
Hoàn thiện cấu trúc an ninh của NATO: ‘Hành trình Odyssey’ đã kết thúc!

Hoàn thiện cấu trúc an ninh của NATO: ‘Hành trình Odyssey’ đã kết thúc!

Khác với Phần Lan, hành trình trở thành thành viên NATO của Thụy Điển gập ghềnh, khó lường và kéo dài hơn rất nhiều.
Xung đột Israel - Hamas: Mỹ 'than ngắn thở dài' vì một điều, thứ mang đến bàn đàm phán vẫn chỉ là lòng thù hận

Xung đột Israel - Hamas: Mỹ 'than ngắn thở dài' vì một điều, thứ mang đến bàn đàm phán vẫn chỉ là lòng thù hận

Trước khủng hoảng nhân đạo đáng báo động, quốc tế vẫn đang trông chờ vào các cuộc đàm phán giữa Israel và Hamas về một lệnh ngừng bắn.
'Trái ngọt' trong quan hệ Iran - Saudi Arabia: Đốm lửa nhỏ có thể thắp sáng cả Trung Đông?

'Trái ngọt' trong quan hệ Iran - Saudi Arabia: Đốm lửa nhỏ có thể thắp sáng cả Trung Đông?

'Trái ngọt' của quan hệ Iran với Saudi Arabia sau một năm nối lại quan hệ ngoại giao khơi dậy niềm lạc quan giữa một Trung Đông đầy bất ổn.
Ngoại giao tình báo trỗi dậy trong thời đại an ninh toàn cầu bị thách thức

Ngoại giao tình báo trỗi dậy trong thời đại an ninh toàn cầu bị thách thức

Chính sách ngoại giao tình báo của Ấn Độ phù hợp với chiến lược xây dựng liên minh khu vực và toàn cầu hiện nay của nước này.
Bầu cử Mỹ: Siêu thứ Ba gay cấn, cuộc đua vào Nhà Trắng đang định hình rõ nét

Bầu cử Mỹ: Siêu thứ Ba gay cấn, cuộc đua vào Nhà Trắng đang định hình rõ nét

Chiến dịch tranh cử tại Mỹ đang trở nên gay cấn vào Siêu thứ Ba với hy vọng là ngày 'bội thu' của các ứng cử viên.
Đằng sau việc Thủ tướng Palestine từ chức: Động thái mang tính 'trình diễn'?

Đằng sau việc Thủ tướng Palestine từ chức: Động thái mang tính 'trình diễn'?

Thủ tướng chính quyền Palestine đệ đơn từ chức hôm 26/2 nhằm tạo điều kiện đạt đồng thuận về các thỏa thuận liên quan đến việc quản lý Gaza thời hậu xung đột.
50 năm quan hệ ASEAN-Australia: Từ những 'trái ngọt' nhớ về câu nói nổi tiếng của Thủ tướng Gough Whitlam

50 năm quan hệ ASEAN-Australia: Từ những 'trái ngọt' nhớ về câu nói nổi tiếng của Thủ tướng Gough Whitlam

Mối quan hệ đối tác vững chắc giữa Australia và ASEAN sẽ góp phần thúc đẩy ổn định, hòa bình tại khu vực cũng như trên thế giới.
Phiên bản di động