Những thống kê mới nhất về tình trạng khủng khoảng người tị nạn tại châu Âu trong năm 2016 cho thấy dòng người trốn chạy chiến tranh và nghèo đói đã giảm so với năm ngoái. Tuy nhiên, Italy hiện là nước dẫn đầu khu vực với số lượng người tị nạn tăng vọt trong những tháng cuối năm, dù hiện đang là thời điểm mùa Đông và điều kiện thời tiết xấu tại vùng biển giữa châu Âu và châu Phi.
Sức hút với người tị nạn
Theo ghi nhận của UNHCR, so với hơn 1 triệu người trong năm ngoái thì năm nay, số người tị nạn tràn vào các nước ở khu vực Địa Trung Hải (bao gồm Hy Lạp, Italy và Tây Ban Nha) chỉ là 357.800 người.
Tuy nhiên, riêng ở Italy, số người tị nạn năm nay lên đến 179.071 người, trong khi năm ngoái chỉ có 153.842 người. Trong một báo cáo gần đây, UNHCR cho biết: “So với năm ngoái, xu hướng người tị nạn tràn sang Italy cho đến cuối tháng 9 năm nay vẫn tương đương, song con số ấy lại tăng cao hơn trong những tháng cuối năm”. UNHCR cũng thông tin thêm rằng cơ quan này vẫn đang "giám sát các yếu tố tiềm tàng gây nên sự gia tăng", bao gồm việc tàu buôn lậu giảm giá chở người qua Địa Trung Hải.
| Những người di cư và người tị nạn tại cảng Augusta ở miền Đông Italy vào ngày 27/9/2015. (Nguồn: AFP) |
Thủ đô của Italy là một ví dụ điển hình cho thấy tình trạng chung của toàn nước. Là thành phố lớn nhất Italy, Rome là điểm đến và cũng là điểm quá cảnh chính cho dân di cư và người tị nạn.
“Italy vẫn duy trì tình trạng tiếp nhận người tị nạn. Nghe có vẻ lạ, nhưng chúng ta đang chứng kiến con số người di cư tăng cao hơn nhiều trong những tuần gần đây dù hiện tại đang là thời điểm mùa Đông”, ông Lino Posteraro, người đứng đầu các hoạt động xã hội liên quan đến người di cư tại Hội chữ thập đỏ Rome, nhấn mạnh.
Trong khi những năm trước, thời điểm mà người tị nạn tràn vào Rome đông nhất là giữa tháng 7 và 8, thì năm nay lại là tháng 11. Hiện tại, Hội chữ thập đỏ Rome đang hỗ trợ cho 750 người và tất cả trong số đó đều nhận được sự hỗ trợ với nhiều hình thức bảo vệ nhân quyền. Ông Posteraro cho biết: “Chúng tôi đang hỗ trợ 400 người tại trung tâm tiếp nhận đầu tiên, nơi bao gồm 2 lều trại và một căn nhà. Chúng tôi cũng cung cấp 3 trung tâm tiếp nhận khẩn cấp khác với số lượng người tị nạn lần lượt là 150, 70, và 25. Tất cả trong số họ đều đang chờ đợi để được tái định cư tại châu Âu cùng với một trung tâm nữa tiếp nhận 28 trẻ vị thành niên không có người lớn đi cùng”.
Hội chữ thập đỏ chỉ là một trong nhiều nhóm nhân đạo liên quan đến việc quản lý người di cư ở Rome. Tuy nhiên, mặc dù mạng lưới trung tâm tiếp nhận được chính quyền Rome thiết lập thì những địa điểm này dường như vẫn không đủ để chứa đựng tất cả số người tị nạn. Ông Posteraro giải thích: “Chúng tôi không phải là trung tâm cứu trợ khẩn cấp duy nhất, do đó chúng tôi không thể nói chính xác được tỉ lệ người di cư không được hỗ trợ trong mạng lưới này. Tuy nhiên, rõ ràng là Rome đang vướng phải một vấn đề. Đó là mỗi đêm, chúng tôi phát hiện ra hàng chục đến hàng trăm người không tìm được nơi trú ẩn”.
Đi tìm nguyên do
Báo cáo hằng ngày của lực lượng bảo vệ bờ biển Italy (làm nhiệm vụ cứu hộ ở trung tâm Địa Trung Hải) cũng cho thấy số lượng người di cư tăng hơn hẳn trong những ngày gần đây. Tuy nhiên, chỉ những con số đó thì không thể giải thích được lý do tại sao các nhà chức trách Italy lại phải đấu tranh để đối phó với tình hình này. Với một nước 60 triệu dân, thì con số 170.000 người di cư – hầu hết đều đang tìm kiếm một nơi khác ở châu Âu – sẽ không phải là một gánh nặng khó gánh.
Có hai lý do khác cần được xem xét. Thứ nhất, sự phân bố dân tị nạn và người di cư trải khắp cả nước cho đến nay chưa đồng đều. Ông Mario Morcone, Trưởng bộ phận về quyền tự do và xuất nhập cảnh thuộc Bộ Nội vụ Italy, cho biết chỉ 2.600 trong số 8.000 thị trấn của Italy chịu chấp nhận giữ người tị nạn. “Điều này đã dẫn đến một tình trạng chắp vá”, ông Morcone tuyên bố như vậy trong một phiên điều trần cuối tháng 10/2016.
Bộ Nội vụ Italy gần đây đã đưa ra một kế hoạch hợp tác mới với Hiệp hội quốc gia các thành phố của Italy (ANCI) nhằm mục đích khiến các thành phố “vắng bóng dân di cư” chịu chấp nhận họ. Kế hoạch này vẫn sẽ được triển khai và sẽ áp đặt mức phân chia cho 1.000 người dân thì sẽ chấp nhận 3 người di cư hoặc người tị nạn. Từ đó, ở những thành phố lớn như Rome và Milan, con số trung bình sẽ giảm xuống chỉ còn khoảng 2 người di cư trên 1.000 người dân.
Lý do quan trọng thứ hai chính là bất cứ kì vọng nào đặt vào đề án di dời của Liên minh châu Âu (EU) cho đến nay đều gây thất vọng. Kế hoạch này cho phép người tị nạn được chuyển giao một cách hợp pháp, dưới sự bảo vệ nhân quyền, từ nước họ đặt chân đầu tiên đến nước EU họ chuyển sang sau đó. Ủy ban châu Âu đã phê duyệt đề án này hồi tháng 9/2015, với mục tiêu nhằm giảm bớt áp lực cho các nước Italy, Hy Lạp và Hungary bằng việc di chuyển 160.000 người trong 2 năm tiếp theo. Dù vậy, Bộ Nội vụ Italy đã không cung cấp ngay thông tin về tình hình chuyển giao mới nhất. Bằng chứng là, UNHCR đã báo cáo vào ngày 14/12 rằng tính đến tuần trước, có 2.032 người di dời khỏi Italy. Trong khi đó, báo cáo ngày 8/12 của Ủy ban châu Âu cho biết con số đó là 1.950 người.