Sau các phiên họp đặc biệt của Đại hội đồng Liên hợp quốc (LHQ) về tình hình Ukraine ngày 1/3 và 24/3 đã diễn ra các cuộc bỏ phiếu về nghị quyết của Đại hội đồng yêu cầu Nga dừng chiến sự và rút quân khỏi Ukraine.

Nghị quyết được thông qua với số phiếu 141 phiếu thuận, 5 phiếu chống và 35 phiếu trắng ở lần bỏ phiếu đầu tiên. Lần thứ hai, nghị quyết được thông qua với 140 phiếu thuận, 5 phiếu chống và 38 phiếu trắng.

Các nghị quyết của Đại hội đồng không có tính ràng buộc pháp lý nhưng có sức nặng chính trị nhất định.

Quan điểm chính thức

Quan điểm của Việt Nam về tình hình Ukraine đã được Đại sứ Đặng Hoàng Giang, Trưởng Phái đoàn đại diện thường trực Việt Nam tại LHQ nhấn mạnh tại các cuộc họp của Đại hội đồng.

Tại phiên họp khẩn cấp lần thứ 11 để thảo luận về tình hình Ukraine (28/2-2/3), Đại sứ Đặng Hoàng Giang đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tôn trọng luật pháp quốc tế và Hiến chương LHQ.

Đại sứ Đặng Hoàng Giang khẳng định: “Mọi tranh chấp quốc tế cần được giải quyết bằng các biện pháp hòa bình, dựa trên các nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế và Hiến chương LHQ, bao gồm các nguyên tắc về bình đẳng chủ quyền, độc lập chính trị và toàn vẹn lãnh thổ, không can thiệp vào công việc nội bộ của các quốc gia và không đe dọa hoặc sử dụng vũ lực. Tất cả các quốc gia lớn hay nhỏ đều phải tuân thủ các nguyên tắc cơ bản này”.

Bày tỏ lo ngại về tình hình xung đột vũ trang hiện nay ở Ukraine, một quốc gia thành viên có chủ quyền của LHQ, theo Đại sứ Đặng Hoàng Giang, Việt Nam và các nước thành viên ASEAN khác đã ra tuyên bố về vấn đề này vào ngày 26/2. Điều cấp bách hiện nay là cần kiềm chế tối đa và chấm dứt ngay lập tức việc sử dụng vũ lực để tránh thêm thương vong và tổn thất, đặc biệt là đối với dân thường.

Việt Nam kêu gọi các bên liên quan giảm leo thang căng thẳng, nối lại đối thoại và đàm phán thông qua tất cả các kênh, nhằm đạt được giải pháp lâu dài có tính đến lợi ích và quan ngại của tất cả các bên, trên cơ sở luật pháp quốc tế, đặc biệt là nguyên tắc tôn trọng chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của các quốc gia. Các giải pháp như vậy sẽ chấm dứt những khổ đau và đóng góp lớn cho hòa bình, an ninh và phát triển ở châu Âu và thế giới nói chung.

Trả lời câu hỏi của báo chí về lá phiếu trắng của Việt Nam trong cuộc bỏ phiếu của Đại hội đồng LHQ, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Lê Thị Thu Hằng trong họp báo thường kỳ Bộ Ngoại giao ngày 3/3 nêu rõ: "Quan điểm của chúng tôi là Việt Nam luôn theo dõi sát sao và hết sức quan ngại trước tình hình xung đột vũ trang tại Ukraine đang ảnh hưởng tới hòa bình, ổn định của khu vực và trên thế giới".

Người phát ngôn cho biết thêm: "Chúng tôi cho rằng, ưu tiên hiện nay là cần kiềm chế tối đa, chấm dứt các hành động sử dụng vũ lực để tránh gây thương vong và tổn thất đối với dân thường, nối lại đối thoại và đàm phán thông qua tất cả các kênh nhằm đạt được các giải pháp lâu dài có tính đến lợi ích chính đáng của tất cả các bên trên cơ sở phù hợp với Hiến chương LHQ và các nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế".

Ba yếu tố quyết định khi bỏ phiếu trắng

Vừa qua, tại buổi nói chuyện của Câu lạc bộ Cafe số với chủ đề "Xung đột Nga – Ukraine: Nước nhỏ trong vòng xoáy chính trị cường quyền" tại Hà Nội, hai nguyên Thứ trưởng Ngoại giao, nguyên Đại sứ Việt Nam tại Mỹ Phạm Quang Vinh và Nguyễn Quốc Cường đã có những chia sẻ cho rằng Việt Nam khi bỏ phiếu trắng các nghị quyết của Đại hội đồng LHQ về Ukraine vừa qua là sự cân nhắc kỹ càng, thể hiện lợi ích quốc gia và sự độc lập tự chủ.

Trong sự nghiệp ngoại giao 38 năm, Đại sứ Phạm Quang Vinh có 27 năm làm về LHQ, trong đó có 2 nhiệm kỳ công tác tại Phái đoàn Việt Nam tại LHQ ở New York.

Với kinh nghiệm từng trải qua, Đại sứ Phạm Quang Vinh cho rằng: "Việc xử lý quan hệ với các nước cũng như việc bỏ phiếu phải dựa trên 3 yếu tố: Thứ nhất, cuộc khủng hoảng xảy ra có cả một lịch sử lâu dài với nhiều nhân tố thuận nghịch đan xen, bên nào cũng có lợi ích chính đáng, mặt này mặt khác; thứ hai, nguyên tắc của Việt Nam là tôn trọng độc lập tự chủ, chủ quyền các nước, tôn trọng luật pháp quốc tế; thứ ba là khách quan, đúng mức, xử lý hài hoà các mối quan hệ, lợi ích, chia sẻ quá khứ, tương lai”.

Ngoài ra, còn phải rất chú ý đến nội dung cụ thể của các dự thảo nghị quyết, như có phản ánh các yếu tố như trên, có cân bằng và có giúp vào việc đẩy lùi xung đột, thúc đẩy giải quyết tranh chấp bằng hòa bình hay không.

Theo nguyên Thứ trưởng, trong việc bỏ phiếu về Ukraine, lá phiếu của Việt Nam "trăn trở nhiều yếu tố": Câu chuyện dùng vũ lực, vấn đề độc lập chủ quyền, chiến tranh hoà bình, quan hệ với các nước.

Việt Nam độc lập tự chủ, kiên định các nguyên tắc, điều này rất quan trọng, là nhất quán của Việt Nam. Nhưng Việt Nam cũng sẽ khách quan xem xét tương quan các mối quan hệ, lợi ích đan xen lợi ích nhiều chiều (đối tác, bạn bè hiện nay rất nhiều và giữa họ cũng đang có những quan điểm khác biệt nhau).

Do vậy, ông Phạm Quang Vinh cho rằng, xử lý tổng thể những điều này, đòi hỏi phải rất cân nhắc và không dễ. Độc lập tự chủ, căn cứ nguyên tắc và các yếu tố như trên là chủ trương nhất quán của Việt Nam nói chung, không chỉ riêng trong xử lý cuộc khủng hoảng lần này. Mặt khác, cũng cần phải lưu ý rằng, phiếu trắng của các nước không hẳn đã phản ánh các quan điểm cơ bản giống nhau.

Bên cạnh đó, Đại sứ Phạm Quang Vinh nhấn mạnh, từ các nguyên tắc trên, còn cần phải đọc rất kỹ nội dung các nghị quyết, xem đã phản ánh như thế nào, khách quan và cân bằng hay chưa, và nhiều mặt khác nữa.

Xung quanh câu chuyện NATO mở rộng sang phía Đông và quan ngại của phía Nga mà Nga đã cảnh báo, hay quan hệ thăng trầm giữa Nga và Ukraine, lại thêm phức tạp bởi cạnh tranh địa chiến lược nước lớn, còn có rất nhiều điều phải bàn và rút ra bài học. Ngay cả khi tình hình cận kề chiến sự, khi Nga tập trung quân ở biên giới, tuy đã có những nỗ lực đối thoại, nhiều bên, nhưng cũng phải thấy rõ sự thiếu hụt lòng tin và các bên không lắng nghe nhau.

Cuộc chiến xảy ra và đã kéo dài hơn 1 tháng, đã kéo theo rất nhiều hệ lụy, thì điều cấp bách nhất chính là các bên kiềm chế, tìm kiếm giải pháp, nhất là qua đối thoại, để có thể sớm chấm dứt xung đột. Có thể thấy, một giải pháp quân sự sẽ khó có thể đưa đến giải pháp thỏa đáng cho các bên, ngay cả với Nga là nước phát động chiến dịch quân sự đặc biệt, cũng như hoà bình, ổn định và an ninh chung cho châu Âu, về trước mắt cũng như lâu dài.

Do đó, theo nhà ngoại giao kỳ cựu, rất cần giải pháp chính trị, thương lượng. Dù chiến sự vẫn còn diễn biến phức tạp, nhưng các bên, nhất là Nga-Ukraine vẫn tiếp tục duy trì các cuộc thương lượng và đã thấy những tín hiệu khả quan bước đầu trong đàm phán hai bên.

Hai bên đã đánh giá tích cực kết quả đàm phán tại Istanbul vừa qua, trong đó Ukraine đã đưa ra một kế hoạch khá cụ thể về quy chế trung lập và đảm bảo quốc tế. Đương nhiên, phía trước vẫn đang còn rất nhiều trở ngại, trong đó có các vấn đề lãnh thổ như về Crimea và hay Donbass. Mong rằng, các bên cần phải tiếp tục các nỗ lực này, mà trước mắt, cần có thỏa thuận về ngừng bắn, giảm thiểu chiến sự, để hỗ trợ cho các cuộc đàm phán và các hoạt động nhân đạo.

Đại sứ Phạm Quang Vinh nhận xét: Nội dung các nghị quyết của Đại hội đồng cần phải bao quát chung các nguyên tắc, cùng tất cả các yếu tố như vậy. Khi xảy ra xung đột, thì cũng cần phải giúp thúc đẩy các cơ hội và tạo không gian thuận lợi cho giải pháp chính trị. Đó là điều Việt Nam mong muốn. Bỏ phiếu trắng, phải được hiểu là Việt Nam ủng hộ mạnh mẽ các nguyên tắc, nhưng cũng cho thấy, dự thảo các nghị quyết đã không thể hiện đầy đủ các khía cạnh như đã nêu.

Tựu trung, theo nguyên Thứ trưởng, “cần phải nhìn tổng quát về lá phiếu và về lập trường của Việt Nam, trong đó có phát biểu của Trưởng Phái đoàn đại diện thường trực Việt Nam tại LHQ”.

Xuất phát từ lợi ích của chính Việt Nam

Lập luận về lá phiếu trắng của Việt Nam, Đại sứ Nguyễn Quốc Cường cho rằng đây là một lá phiếu hợp lý, với vị thế Việt Nam và xuất phát từ lợi ích của chính Việt Nam.

Nguyên Thứ trưởng Ngoại giao, từng phụ trách về Nga khẳng định: “Mỗi lần Việt Nam bỏ phiếu tại LHQ, từng lá phiếu là xuất phát từ lợi ích của Việt Nam, không phải do Mỹ hay Trung Quốc vận động, không phải theo dư luận trong nước cũng như quốc tế. Lá phiếu đó thể hiện chính sách ngoại giao độc lập tự chủ, xuất phát từ lợi ích quốc gia của Việt Nam".

Ông cho rằng, lá phiếu đó "thể hiện chính sách ngoại giao độc lập, tự chủ, xuất phát từ lợi ích quốc gia của Việt Nam".

Theo Đại sứ Nguyễn Quốc Cường, nhìn lại lịch sử, Việt Nam-Nga và trước đây là Liên Xô có quan hệ chặt chẽ. Trong các nước lớn có quyền phủ quyết ở Hội đồng Bảo an, nước duy nhất Việt Nam chưa có chiến tranh là Nga. Những lúc Việt Nam bị Mỹ và phương Tây bao vây cấm vận, duy nhất trong các nước lớn ở Hội đồng Bảo an, Nga cũng không tham gia.

Ông nói: "Người Việt Nam ân nghĩa rõ ràng". Ngoài ra, hai bên còn hợp tác khác về nhiều mặt. "Vì thế, việc bỏ phiếu này là xuất phát từ lợi ích Việt Nam".

Nhấn mạnh chính sách ngoại giao độc lập tự chủ của Việt Nam, Đại sứ Nguyễn Quốc Cường nhận định: "Hiện tại nước này nước kia có thể không hài lòng, nhưng biết đâu sẽ đến lúc có nước muốn Việt Nam đứng ra làm trung gian hoà giải chính vì những lá phiếu như vậy. Ví dụ để giải quyết vấn đề Triều Tiên, cả 2 bên Mỹ và Triều Tiên đều muốn Việt Nam đăng cai hội nghị thượng đỉnh Mỹ-Triều. Đó là vì chính thái độ của Việt Nam trong cả một quá trình, Việt Nam có quan hệ tốt với cả hai bên. Về lâu dài, rất có thể các bên đều mong muốn Việt Nam có vai trò nào đó".

Tương lai khó đoán định và điều cần làm

Về tình hình hiện tại của xung đột Nga-Ukraine, hai nguyên Thứ trưởng cũng đưa ra nhiều nhận định về ý đồ của các bên, cũng như những gợi ý chiến lược cho các nước nhỏ, và nước tầm trung.

Theo Đại sứ Phạm Quang Vinh, cuộc chiến này, có nhiều nguyên nhân và cũng có nhiều cách đánh giá khác nhau. Dường như giải pháp quân sự sẽ không giúp đạt đủ các mục tiêu đã đề ra của bản thân Nga, chưa muốn nói là cục diện của cuộc chiến này sẽ không cho phép đạt được điều đó.

Đâu đó sẽ cần một điều ngoài giải pháp quân sự, có thể là giải pháp chính trị, như việc Kiev trở nên trung lập, như không tham gia NATO, sửa hiến pháp để bỏ mục tiêu tham gia NATO. Bản thân Ukraine, có thể cũng đã nhận thức rõ rằng câu chuyện được kết nạp vào NATO sẽ không phải là tương lai gần.

Về phía Đại sứ Nguyễn Quốc Cường, ông cho rằng mặc dù tình hình Ukraine có những dự báo trước, nhưng tương đối bất ngờ. Bất ngờ này đã tạo ra hàng loạt điều chưa có tiền lệ.

Đầu tiên, xung đột này đã tạo ra bước ngoặt lớn nhất tại châu Âu kể từ Chiến tranh Lạnh. Hiệp ước Helsinki ký năm 1975 được coi là khung thỏa thuận bảo đảm an ninh châu Âu hậu chiến tranh. Xung đột này, với nguy cơ lan ra toàn châu lục, sẽ kéo theo hàng loạt vấn đề về kinh tế và khủng hoảng nhập cư, để lại hậu quả lâu dài cho châu Âu trong thời gian tới.

Đặc biệt, sau những năm chính quyền Mỹ có quan điểm nước Mỹ trên hết, thì có lẽ đây là thời điểm không thể nào tốt hơn để Mỹ tập hợp lại lực lượng đồng minh. Các biện pháp cấm vận mà Mỹ đưa ra được phương Tây hưởng ứng rất nhanh, trừ những biện pháp liên quan trực tiếp đến lợi ích như nhập khẩu năng lượng của Nga. Đây cũng là khía cạnh mà châu Âu phải tính toán, để độc lập khỏi năng lượng Nga.

Theo Đại sứ Nguyễn Quốc Cường, cuộc xung đột này vẫn rất khó đoán định về tương lai, và các kịch bản, trong khi tác động thì vô cùng sâu rộng, tạo ra thách thức rất lớn với luật pháp quốc tế. Đặc biệt là tạo ra những rạn nứt, giữa Nga-Ukraine, hay Nga-châu Âu, có thể sẽ phải mất tới hàng thập kỷ để hồi phục, có thể đẩy Nga vào thế kẹt.

Nhưng rõ ràng, Nga vẫn sở hữu 3 "vũ khí" quan trọng để tiếp tục duy trì vị thế trên thế giới. Thứ nhất là quyền phủ quyết ở Hội đồng Bảo an LHQ, thứ hai là tài nguyên, nhiều nước phải phụ thuộc và kho vũ khí hạt nhân lớn nhất nhì thế giới. Nên các nước dù cô lập Nga, cũng không bao giờ quên điều đó.

Ông Nguyễn Quốc Cường nhận định, trong bối cảnh này, không có "vũ khí" nào bảo vệ các nước nhỏ và nước tầm trung bằng luật pháp quốc tế. Việt Nam, trong số các nước này cần kiên trì theo đuổi điều đó.

“Luật pháp quốc tế, độc lập chủ quyền... là những vấn đề phải nói, vì đó là vũ khí của chúng ta, không nói sao được, bắt buộc phải nói! Ngày nay nói, ngày mai nói, ngày kia nói, nói đi nói lại, lúc nào cũng phải nói”.

Các nước nhỏ và nước tầm trung nhận được sự ủng hộ hay không, uy tín có tăng lên hay không chính là từ việc bảo vệ luật pháp quốc tế.

Đại sứ Nguyễn Quốc Cường cũng nhận định, các nước nhỏ và tầm trung cần theo đuổi việc đa dạng hóa và nâng cao tính tự chủ, không để chỉ phụ thuộc vào bất kỳ bên nào. Đặc biệt vấn đề an ninh mạng, là hết sức cần thiết, cần chuẩn bị kỹ năng phòng thủ và khả năng răn đe trước tấn công.

Thực hiện: Phương Hà
Thiết kế: Phạm Anh Tuấn
Nguồn ảnh: TG&VN, TTXVN...