Làng nghề Xuân Đỉnh đi về đâu?

Mứt hoa quả từ lâu đã là món ăn truyền thống trong ngày Tết của người Việt.

Không chỉ ở Hà Nội mà ngay các tỉnh lân cận phía Bắc thời mới chuyển sang cơ chế thị trường, chẳng mấy ai không biết đến làng nghề chuyên sản xuất bánh mứt kẹo Xuân Đỉnh. Tết đến xuân về gia đình nào chả phải có vài ba hộp mứt, gói kẹo đón xuân. Vì thế, mứt kẹo Xuân Đỉnh đã có mặt trên khắp mọi miền, tiếng tăm của Xuân Đỉnh bay xa nhiều người biết đến .

Quây bạt sơ chế mứt ngay trên đường làng - Ảnh: K.L

Để chuẩn bị làm mứt kẹo tết, tránh bị cháy hàng, ngay từ giữa năm các hộ gia đình đã bắt đầu rục rịch mua nguyên liệu tập kết vào kho. Trước tết nguyên đán khoảng 2 tháng, cả làng như đại công trường ồn ã nhộn nhịp từ sáng sớm đến đêm khuya, nhà nào cũng thấy mứt kẹo xếp kín trong nhà ngoài hiên. Tháng áp tết, xe cộ, khách buôn từ khắp nơi đổ về cất hàng, người xuôi kẻ ngược hối hả như trảy hội... Ấy là chuyện của một thời, còn bây giờ thì sao ? Chúng tôi về Xuân Đỉnh vào những ngày cuối năm trong tiết trời lay phay mưa bụi. Xuân Đỉnh nay đã thành phố làng, cửa hàng dịch vụ các loại mọc lên như nấm. Người tứ xứ đổ về sinh sống, khiến làng bỗng trở nên chật chội. Hỏi thăm một số gia đình sản xuất mứt kẹo được biết nhiều nhà đã giải nghệ từ lâu. Chị B ở thôn Đông bộc bạch: Trước đây gia đình tôi cũng làm mứt kẹo nhưng dăm năm lại đây hàng sản xuất ra tiêu thụ chậm, lãi lờ tính ra chẳng được là bao, nên nghỉ quay ra làm việc khác. Cả làng bây giờ cũng còn vài chục hộ vẫn theo nghề, một số sản xuất theo đơn đặt hàng, không làm đại trà như ngày xưa…Theo chỉ dẫn, chúng tôi đi qua mấy con mương nước thải cắt ngang giữa làng, tìm đến một cơ sở đang sản xuất mứt. Xưởng nằm trong ngõ nhỏ, kề bên là mương nước thải đen ngòm, mùi xú uế bốc lên nồng nặc cùng với những đống rác thải. Một số bể nước vôi ngàu bọt nằm ngoài bờ mương dùng để tẩy trắng bí, sợi dừa. Phía trong xưởng, mấy người đang hì hục dùng xẻng xúc bí, sợi dừa đổ vào những chảo gang lớn để tẩm đường sau đó đổ ra phơi trên những cái nia trước sân nhà, mặc kệ bụi đất, ruồi nhặng vo ve hoành hành. Tiếp tục đảo một vòng qua mấy gia đình đang sản xuất mứt lạc, được mục sở thị quá trình sản xuất thủ công, không đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm. Đường để chế biến mứt lạc được tái sử dụng nhiều lần nên có màu đen ngòm, những đống bỏng gạo trắng xóa tẩm đường sẽ được đem về bán các vùng quê cũng đổ đống ngay xuống nền nhà…Ra đầu làng, hỏi về thị trường mứt kẹo phục vụ tết nguyên đán sắp đến, chị H chủ đại lý bánh kẹo dè dặt: “Người tiêu dùng bây giờ không như ngày trước, họ mua bán đã có sự lựa chọn, dùng những sản phẩm có thương hiệu như Kinh Đô, Hữu Nghị, Hải Hà...

Phơi sấy xong mứt bí được chất đống trong góc bếp - Ảnh: K.L

Trong khi Xuân Đỉnh vẫn làm theo kiểu thủ công, an toàn vệ sinh thực phẩm không đảm bảo. Rồi một số gia đình tự nhập vỏ hộp về đóng gói, hạn sử dụng không có, vỏ hộp carton quá dày, trọng lượng sản phẩm không đúng... Đó cũng là những nguyên nhân để người tiêu dùng ngày càng không mặn mà với mứt kẹo thủ công. Năm nay tình hình khó khăn, tiêu thụ chậm nên đại lý của tôi nhập rất ít mứt kẹo Xuân Đỉnh, vì nhập vào sợ không bán được”.Trò chuyện với chúng tôi, ông Đỗ Trung Minh, chủ xưởng sản xuất bánh kẹo Thanh Long được coi là lớn trong làng cũng thẳng thắn thừa nhận do mặt bằng sản xuất quá chật hẹp. Sản xuất thủ công, kho bãi không có nên sản phầm làm ra chất lượng ít nhiều bị ảnh hưởng. Tiếp đến vấn đề vệ sinh môi trường, vệ sinh an toàn thực phẩm cũng là nguyên nhân khiến người tiêu dùng ngày càng không mặn mà, quay mặt với các sản phẩm thủ công vốn là truyền thống của làng. Tuy hằng tháng đoàn kiểm tra an toàn vệ sinh thực phẩm vẫn đến kiểm tra định kỳ, nhưng xem ra cũng chỉ là hình thức. Quan trọng vẫn là ý thức an toàn vệ sinh thực phẩm của cơ sở sản xuất đối với người tiêu dùng. Mùa vụ năm nay cơ sở Thanh Long đã sản xuất được gần 60 tấn mứt lạc, với giá bán lẻ là 35 nghìn đồng/kg. Chủ yếu sản phẩm phân phối cho những siêu thị lớn, thỉnh thoảng cũng nhận được đơn đặt hàng của công ty Hải Hà và các căng tin quân đội …Tuy nhiên, sản xuất năm nay so với năm ngoái giảm sút giảm 30%. Còn khảo sát thị trường bánh mứt kẹo tết thì mứt kẹo Xuân Đỉnh cũng chỉ chiếm dưới 10%. Cũng theo ông Đỗ Trung Minh trước thị trường ngày càng khó tính thì ngoài vấn đề an toàn vệ sinh thực phẩm muốn tồn tại các cơ sở sản xuất cũng phải năng động tự tìm lối thoát cho chính mình. Bên cạnh đó cũng rất cần sự quan tâm của chính quyền địa phương trong việc xem xét quỹ đất để mở rộng sản xuất ra ngoài. Nếu không thì chẳng bao lâu nữa làng nghề truyền thống Xuân đỉnh cũng chỉ là còn trong hoài niệm… Kiều Linh