Lên đồng tôn vinh vẻ đẹp Đạo Mẫu

Trong kho tàng văn hóa dân tộc Việt Nam, tín ngưỡng thờ Mẫu với hình thức Lên đồng và trình diễn Chầu văn đang có tính lan tỏa và sức sống mạnh mẽ. Tuy nhiên, khi nét văn hóa đặc sắc này bị lợi dụng mang lợi ích cá nhân sẽ làm mất đi những giá trị vốn có.
Theo dõi Baoquocte.vn trên
GS.TS Ngô Đức Thịnh (hàng đầu, thứ hai từ trái) trong buổi giao lưu Lên đồng giữa Việt Nam và Hàn Quốc tại Phủ Giầy, Nam Định.

Vẻ đẹp Đạo Mẫu

Người Việt có câu: "Tháng tám giỗ Cha, tháng ba giỗ Mẹ" như nhắc nhở đến ngày "Quốc lễ" của dân tộc. Bởi từ lâu ngày giỗ của Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn mà dân gian gọi là Đức Thánh Trần vào ngày 20/8 Âm lịch được gọi là “Giỗ Cha”. Ngày 3/3 là ngày giỗ Thánh Mẫu Liễu Hạnh được tôn vinh như người Mẹ. Đó chính là những nhân vật có thật, được lịch sử hóa trong tín ngưỡng thờ Mẫu.

Bên cạnh đó, Đạo Mẫu còn là đạo thờ Mẹ: người Mẹ ở đây không chỉ là người Mẹ của nhân vật có thật, được lịch sử hóa, mà còn là Mẹ Tự nhiên. Việc tôn thờ Mẫu không chỉ với tư cách là hiện thân của bản thể tự nhiên (Mẹ Mưa, Mẹ Mây, Mẹ Sấm, Mẹ Chớp - Mẹ Tứ Pháp; Mẹ Kim, Mẹ Mộc, Mẹ Thủy, Mẹ Hỏa, Mẹ Thổ - Mẹ Ngũ Hành) mà còn là lực lượng cai quản tự nhiên (Mẫu Thiên: cai quản vùng trời, Mẫu Địa: cai quản vùng đất, Mẫu Thoải: cai quản vùng sông nước, Mẫu Thượng Ngàn: cai quản vùng núi rừng- Mẫu Tứ phủ). Mẫu, hiện thân của người "Mẹ Tự nhiên" ấy có thể che chở, mang lại những điều tốt lành cho con người.

GS.TS. Ngô Đức Thịnh - Giám đốc Trung tâm nghiên cứu và Bảo tồn văn hóa tín ngưỡng, Ủy viên Hội đồng di sản Quốc gia, Phó chủ tịch Hội đồng Folklore châu Á, cho biết thêm: "Khác với Kito giáo và Phật giáo, Đạo Mẫu không hướng chính con người và niềm tin của con người về thế giới sau khi chết, mà là hướng vào thế giới hiện tại. Thế giới mà con người cần phải có sức khỏe, tài năng để tồn tại. Tôn vinh Đạo Mẫu và người ta cầu sức khỏe - tài - lộc. Vì vậy, Đạo Mẫu càng gần gũi và có sức sống mãnh liệt trong đời sống con người".

Nghệ thuật "diễn xướng" độc đáo

Lên đồng (Hầu đồng, Hầu bóng) là một nghi thức của đạo Mẫu, là sự tái sinh của thần linh. Trong buổi Lên đồng, những nhân vật lịch sử được thần thánh hóa, có thần thánh được lịch sử hóa... hiện diện bằng hiện tượng nhập hồn nhiều lần của các thần linh trong Đạo Mẫu Tứ phủ vào các "bà đồng" hay "ông đồng" - những người có "căn đồng" bị các thần thánh trên "bắt lính", tức ra trình đồng. Trong khi các thần thánh nhập, con người có thể cầu sức khỏe - tài - lộc.

Cái hay và độc đáo ở Lên đồng có lẽ là chưa có loại hình nghệ thuật nào trên thế giới đạt đến mức diễn viên và khán giả, không tập luyện với nhau giờ nào, mà có sự phối hợp hoàn hảo. Khán giả đồng điệu, không cần ai nhắc, không cần nhạc trưởng, tất cả hết mình "diễn xướng" cùng với các "vai diễn" trên Đàn (sân khấu nhỏ nhưng rất thấp). Trên "diễn" như diễn kịch, dưới hòa nhịp "xướng"…

Lên đồng (Gánh Chầu) có 36 giá. Giá hiểu nôm như là những "vai diễn" của các kịch (mỗi lần vị Thánh nào đó nhập hồn vào Thanh Đồng, rồi thăng đồng thì gọi là một giá đồng). Hiện tại, trung bình một buổi lên đồng chỉ còn khoảng 10 giá.

Một bảo tàng sống động

Nói về Lên đồng, TS. Frank Proschan đánh giá: "Hơn bất kỳ quyển sách khô cứng, bức tranh hay bức tượng nào, Lên đồng là một bảo tàng sống động... Những người tham gia hầu đồng chính là những người quản lý bảo tàng và bảo vệ cho văn hóa Việt Nam. Việc làm của họ đảm bảo cho các thế hệ tương lai vẫn sẽ tiếp tục có cơ hội được chiêm ngưỡng những khía cạnh khác nhau của văn hóa Việt Nam".

Dân gian có câu "Thứ nhất ngồi đồng, thứ nhì lấy chồng quan" để lột tả sự hồ hởi tận hưởng sau mỗi buổi Lên đồng. Đặc trưng Đạo Mẫu là có lễ, vật, tiền dâng. Vui nhất là khi ông, bà đồng, được nhập Thánh phán truyền và ban phát cho con người. Con người nhận lộc từ Thánh: Lộc rơi, lộc vãi theo quan niệm dân gian là linh thiêng, "một chút lộc Thánh còn hơn gánh lộc trần", làm an lòng người.

Tuy nhiên, Lên đồng cũng đang bị người ta lợi dụng mang lợi ích cá nhân. Một số ông, bà đồng, chủ đền đã cấu kết với người làm vàng mã, yêu cầu thật nhiều, hay bệnh chơi trội ông, bà đồng là phải vung nhiều tiền… đã gây ảnh hưởng xấu và làm những người bình dân không có khả năng tham gia Lên đồng và ngày càng xa dần chính đạo.

"Có tâm, tâm mới mọc"

Theo GS.TS Ngô Đức Thịnh, trước đây các Thanh đồng chỉ cần áo dài, khăn phủ diện màu đỏ. Lễ vật đủ chỉ cần hoa, quả, bánh trái, đồ vật với màu sắc phù hợp với từng nhân vật, bữa tiệc của các thành thần mà dâng. Trong sách Phật, Đạo Mẫu đều nói: "Lòng thành thắp một nén nhang. Lòng thành thấu đến trời xanh".

Thanh đồng Nhật Hồng cũng cho biết, khi hiển Thánh, các thánh không đòi hỏi nhiều lễ vật. Cái chính là "Có tâm, tâm mới mọc", nhưng khi làm, lễ nên đủ. Nếu trả nợ bốn phủ, bên cạnh ít hoa, quả, vàng mã, tiền lẻ, có thêm như ngựa, voi, thuyền rồng. Không cần to vì thần thánh hô mọi thứ nhỏ sẽ biến thành to.

Ngay trong hướng dẫn lễ vật Lên đồng vàng mã, nhà Trần cũng đề rõ: Vàng mã nhà Trần không được quy định như bốn phủ vì không có nợ hay mở phủ nhà Trần. Chỉ cần chục vàng lá, trăm vàng đại thiếc là hành lễ được.

Cùng với sự phát triển của đất nước, sự đổi mới về nhận thức và hành động trong việc bảo vệ di sản văn hóa dân tộc, nghi thức Lên đồng ngày càng được nhìn nhận đúng. Tuy nhiên, để phát huy giá trị di sản một cách bền vững luôn đặt ra thách thức cho chủ thể và cộng đồng.

Minh Hòa

Đọc thêm

Lịch cúp điện An Giang hôm nay ngày 30/3/2024

Lịch cúp điện An Giang hôm nay ngày 30/3/2024

Thông tin lịch cúp điện tại An Giang theo từng khu vực được cập nhật mới nhất từ Điện lực miền Nam ngày 30/3/2024.
Lịch thi đấu bóng đá hôm nay 30/3 và sáng 31/3: Lịch thi đấu Ngoại hạng Anh vòng 30 -  Brentford vs MU; Bundesliga vòng 27 - Munich vs Dortmund

Lịch thi đấu bóng đá hôm nay 30/3 và sáng 31/3: Lịch thi đấu Ngoại hạng Anh vòng 30 - Brentford vs MU; Bundesliga vòng 27 - Munich vs Dortmund

Lịch thi đấu bóng đá hôm nay 30/3 và sáng 31/3: Lịch thi đấu Ngoại hạng Anh vòng 30 - Brentford vs MU; La Liga vòng 30 - ...
XSMN 29/3, kết quả xổ số miền Nam hôm nay thứ 6 ngày 29/3/2024. xổ số hôm nay 29/3. xổ số ngày 29 tháng 3

XSMN 29/3, kết quả xổ số miền Nam hôm nay thứ 6 ngày 29/3/2024. xổ số hôm nay 29/3. xổ số ngày 29 tháng 3

XSMN 29/3 - xổ số hôm nay 29/3. trực tiếp kết quả xổ số miền Nam hôm nay 29/3/2024. xo so mien nam. SXMN 29/3. kết quả xổ số ngày ...
Tử vi 12 cung hoàng đạo Thứ Bảy ngày 30/3/2024: Cự Giải vận trình sự nghiệp tốt

Tử vi 12 cung hoàng đạo Thứ Bảy ngày 30/3/2024: Cự Giải vận trình sự nghiệp tốt

Tử vi hôm nay 30/3/2024 của 12 cung hoàng đạo - Ma Kết, Bảo Bình, Song Ngư, Bạch Dương, Kim Ngưu, Song Tử, Cự Giải, Sư Tử, Xử Nữ, Thiên ...
Việt Nam đảm nhiệm cương vị Chủ tịch Nhóm châu Á-Thái Bình Dương tại Liên hợp quốc

Việt Nam đảm nhiệm cương vị Chủ tịch Nhóm châu Á-Thái Bình Dương tại Liên hợp quốc

Đại sứ Đặng Hoàng Giang khẳng định Việt Nam sẽ hợp tác chặt chẽ với các thành viên và nỗ lực hoàn thành tốt công việc của Chủ tịch Nhóm.
Trực tiếp kết quả xổ số miền Nam - XSMN 29/3 - SXMN 29/3/2024 - kết quả xổ số hôm nay 29/3

Trực tiếp kết quả xổ số miền Nam - XSMN 29/3 - SXMN 29/3/2024 - kết quả xổ số hôm nay 29/3

XSMN 29/3 - Trực tiếp kết quả xổ số miền Nam hôm nay 29/3/2023. kết quả xổ số ngày 29 tháng 3. xổ số hôm nay 29/3. SXMN 29/3. XSMN ...
Xu hướng 'hoán đổi điểm đến' đang lan rộng trong ngành du lịch - 5 lý do cân nhắc

Xu hướng 'hoán đổi điểm đến' đang lan rộng trong ngành du lịch - 5 lý do cân nhắc

Lựa chọn một điểm đến phù hợp, tối giảm chi phí mà vẫn tận hưởng được những cảm xúc mới mẻ, tuyệt vời đang trở thành xu hướng lan rộng trong ngành du lịch toàn ...
Những lễ hội độc đáo ở Thổ Nhĩ Kỳ không thể bỏ lỡ trong năm 2024

Những lễ hội độc đáo ở Thổ Nhĩ Kỳ không thể bỏ lỡ trong năm 2024

Thổ Nhĩ Kỳ là một quốc gia có nền lịch sử lâu đời và nền văn hóa chứa đựng nhiều điều thú vị, đặc biệt là những lễ hội đặc sắc, ấn tượng.
Phú Thọ: Nhiều trải nghiệm cho du khách dịp Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội đền Hùng năm 2024

Phú Thọ: Nhiều trải nghiệm cho du khách dịp Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội đền Hùng năm 2024

Trong dịp Giỗ Tổ Hùng Vương-Lễ hội đền Hùng, tỉnh Phú Thọ sẽ tổ chức nhiều hoạt động phong phú, đa dạng, mang lại cho du khách những trải nghiệm mới.
Choáng ngợp với sắc màu sặc sỡ và không khí sôi động tại lễ hội Holi

Choáng ngợp với sắc màu sặc sỡ và không khí sôi động tại lễ hội Holi

Hơn 1,2 tỷ tín đồ Hindu trên thế giới đã đón lễ hội Holi, một lễ hội mùa Xuân nổi tiếng với những sắc màu rực rỡ.
Du lịch thể thao: Mở ra cơ hội phát triển cho du lịch Hà Nội

Du lịch thể thao: Mở ra cơ hội phát triển cho du lịch Hà Nội

Việc khai thác lợi thế sẵn có về vị trí, dịch vụ sẽ mở ra những cơ hội lớn để thúc đẩy phát triển du lịch thể thao, thu hút du khách đến Hà Nội.
Đảo Cô Tô - Điểm hẹn hòn ngọc xanh

Đảo Cô Tô - Điểm hẹn hòn ngọc xanh

Đảo Cô Tô được mệnh danh là hòn ngọc xanh của vùng Đông Bắc, đồng thời là nơi có vị trí chiến lược về an ninh quốc phòng của Tổ quốc.
Lễ hội Ẩm thực Pháp 2024 có quy mô lớn nhất từ trước đến nay

Lễ hội Ẩm thực Pháp 2024 có quy mô lớn nhất từ trước đến nay

Lễ hội Ẩm thực Pháp - Balade en France 2024 sẽ trở lại Việt Nam từ ngày 5-7/4 tại Công viên Thống Nhất, Hà Nội với số lượng gian hàng tăng gấp rưỡi năm ngoái.
Trâm hoa nhung - Dấu ấn của nghệ thuật và văn hóa Trung Quốc

Trâm hoa nhung - Dấu ấn của nghệ thuật và văn hóa Trung Quốc

Xuất hiện thường xuyên trong các bộ phim cổ trang, trâm hoa nhung dần trở thành một xu hướng thời trang mới. Tuy vậy, ít ai biết đây là một di sản văn hoá.
Ra mắt nhiều tác phẩm văn học mới viết cho thiếu nhi

Ra mắt nhiều tác phẩm văn học mới viết cho thiếu nhi

Giải thưởng Văn học Kim Đồng lần thứ nhất là giải thưởng do Nhà xuất bản Kim Đồng tổ chức với mong muốn phát hiện thêm những cây bút viết cho thiếu nhi.
Nét độc đáo và giá trị văn hóa Mỹ [Kỳ 2]

Nét độc đáo và giá trị văn hóa Mỹ [Kỳ 2]

Cú 'sốc' tương lai: Tên cuốn sách nổi tiếng của Alvin Toffler có thể dùng để miêu tả người Mỹ sống trong tâm trạng 'sốc' do nhịp độ sống gấp, cập rập...
Tháng lễ Ramadan rơi vào mùa Đông: Sự thú vị của lịch Hồi giáo

Tháng lễ Ramadan rơi vào mùa Đông: Sự thú vị của lịch Hồi giáo

Lịch Hồi giáo không có tháng nhuận giống như một số lịch khác khiến tháng lễ Ramadan năm 2024 chính thức bắt đầu trong tiết trời mùa Đông.
Nồng ấm hương vị Tết truyền thống của người Azerbaijan tại Việt Nam

Nồng ấm hương vị Tết truyền thống của người Azerbaijan tại Việt Nam

Đại sứ quán Azerbaijan và Đại sứ quán Kazakhstan tại Việt Nam phối hợp cùng Trường Cao đẳng Thương mại và Du lịch Hà Nội tổ chức Lễ hội 'Tết Novruz'.
Mexico tìm được bộ sách quý hiếm về lịch sử của người Aztec

Mexico tìm được bộ sách quý hiếm về lịch sử của người Aztec

Chính phủ Mexico vừa mua được ba cuốn sách cổ chép tay có tranh minh họa từ một gia đình đã lưu trữ các tài liệu của người Aztec qua nhiều thế hệ.
Kỷ niệm 602 năm ngày mất Hoàng đế Hồ Quý Ly: Tái hiện nghi lễ tế Đàn Nam Giao

Kỷ niệm 602 năm ngày mất Hoàng đế Hồ Quý Ly: Tái hiện nghi lễ tế Đàn Nam Giao

Đại diện dòng họ Hồ Thanh Hóa đã trình tấu chúc văn 602 năm ngày mất Hoàng đế Hồ Quý Ly và ôn lại truyền thống lịch sử, đóng góp to lớn của Hồ Quý ...
Hang động chứa hơn 2000 tượng Phật tại Trung Quốc

Hang động chứa hơn 2000 tượng Phật tại Trung Quốc

Hang đá Mạc Cao nằm tại trung tâm của Con đường Tơ lụa huyền thoại và trở thành giao điểm văn hóa, tôn giáo Đông Tây.
Khám phá một trong 7 kỳ quan bậc nhất của Ấn Độ

Khám phá một trong 7 kỳ quan bậc nhất của Ấn Độ

Là một trong 7 kỳ quan bậc nhất của Ấn Độ, đền thờ Mặt trời Konark trở thành Di sản văn hóa thế giới do UNESCO công nhận năm 1984.
Pháo đài quân sự 2.000 năm tuổi của Hàn Quốc

Pháo đài quân sự 2.000 năm tuổi của Hàn Quốc

Được xây dựng từ thời Joseon, Thành Namhansanseong được vinh danh là di tích lịch sử quốc gia Hàn Quốc và di sản văn hóa thế giới.
Họa sĩ Phan Ngọc Khuê trao tặng bộ tranh truyện Hàng Trống hàng trăm năm tuổi cho Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam

Họa sĩ Phan Ngọc Khuê trao tặng bộ tranh truyện Hàng Trống hàng trăm năm tuổi cho Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam

Chiều 18/3, Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam và họa sĩ Phan Ngọc Khuê phối hợp tổ chức khai mạc triển lãm 'Tranh truyện Hàng Trống'.
Phiên bản di động