Trong hai ngày 10-11/5, các nhà Lãnh đạo dự Hội nghị Cấp cao ASEAN 42 đã thống nhất nhiều định hướng quan trọng cho ASEAN trong những năm tới với mục tiêu, khát vọng phát triển ASEAN mạnh mẽ hơn, xứng tầm hơn. Hòa chung nhịp, những phát biểu của Thủ tướng Phạm Minh Chính tại Hội nghị đều hướng tới khởi tạo ý tưởng, khơi dậy tự cường, khơi thông nguồn lực cho sự phát triển của Cộng đồng ASEAN.

Hội nghị Cấp cao ASEAN 42 diễn ra tại Labuan Bajo, Indonesia, với sự tham dự của lãnh đạo các nước ASEAN và Tổng Thư ký ASEAN. Thủ tướng Timor Leste được mời tham dự Hội nghị Cấp cao ASEAN lần đầu tiên với tư cách quan sát viên. Thủ tướng Phạm Minh Chính dẫn đầu Đoàn đại biểu Việt Nam tham dự Hội nghị.

Phác thảo tương lai với khát vọng xứng tầm

Cấp cao ASEAN 42 diễn ra trong bối cảnh Hiệp hội phải đối phó với nhiều khó khăn, thách thức. Trong đó, đại dịch Covid-19 đã để lại những ảnh hưởng sâu sắc đến kinh tế, xã hội ở các nước thành viên, những biến động ở khu vực và thế giới tiếp tục có những tác động không nhỏ, ảnh hưởng đến tham vọng phục hồi của ASEAN. Tình hình Myanmar vẫn chưa có nhiều tiến triển trong việc thực hiện Đồng thuận 5 điểm.

Trên thế giới, những điểm nóng xung đột vẫn tiếp diễn, kéo dài, gây nhiều hệ lụy làm gián đoạn nhiều chuỗi cung ứng và vận chuyển hàng hóa đến và đi từ các nước thành viên ASEAN.

Vì vậy, Hội nghị Cấp cao ASEAN 42 là cơ hội để các nhà lãnh đạo trao đổi, định hướng sự phát triển của Hiệp hội trong thời gian tới nhằm ứng phó những khó khăn, thách thức, củng cố đoàn kết nội khối, tăng cường vai trò trung tâm của ASEAN ở khu vực, cũng như tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho nỗ lực phục hồi của cả Hiệp hội nói chung, của từng thành viên nói riêng.

Khai mạc hội nghị, Tổng thống Indonesia Joko Widodo đặt câu hỏi, liệu ASEAN có đủ năng lực để ứng phó và thích ứng những thách thức này? Tổng thống Indonesia tin tưởng rằng, đoàn kết và nỗ lực chung của tất các thành viên gia đình ASEAN là điều kiện tiên quyết để khối phát huy mạnh mẽ vai trò dẫn dắt hòa bình và tăng trưởng khu vực.

Để ASEAN thực sự là tâm điểm, động lực cho tăng trưởng của khu vực và toàn cầu, Tổng thống đề nghị ASEAN ưu tiên hội nhập kinh tế, hợp tác bao trùm, triển khai hiệu quả Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP), bảo đảm an ninh lương thực, tự cường năng lượng và ổn định tài chính.

Tổng Thư ký ASEAN báo cáo tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN đạt kết quả khả quan trên cả 3 trụ cột. Năm 2022 đánh dấu bước ngoặt của kinh tế khu vực khi các nước tái mở cửa, từng bước phục hồi và nâng cao tự cường, với sự đóng góp lớn của sản xuất, vận tải và du lịch. Tăng trưởng khu vực cơ bản giữ vững, dự báo tăng trưởng đạt 4,7%.

Trước ảnh hưởng của những biến động trong địa chính trị, cùng nhiều thách thức, rủi ro tiềm ẩn, ASEAN đã chuyển hướng chiến lược, tận dụng các động lực mới, thông qua nhiều sáng kiến, như: Khung kinh tế tuần hoàn, Chiến lược trung hòa carbon, Hiệp định Khung kinh tế số ASEAN, Sáng kiến một sức khỏe ASEAN…

Tại hội nghị, các nhà lãnh đạo ASEAN đã thống nhất nhiều định hướng quan trọng cho hợp tác ASEAN 2023 và những năm tới. Các trao đổi diễn ra xung quanh chủ đề "Một ASEAN tầm vóc: Tâm điểm của tăng trưởng". Các nhà lãnh đạo cũng đã có các cuộc gặp, đối thoại với Nghị viện các nước ASEAN, thanh niên, doanh nghiệp, và Nhóm đặc trách cao cấp về Tầm nhìn Cộng đồng sau 2025.

Lãnh đạo các nước đã thảo luận, thông qua các thành tố chính của Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN sau 2025, phác thảo tương lai của Cộng đồng trong 20 năm tới, với mục tiêu, khát vọng phát triển mạnh mẽ hơn, xứng tầm ASEAN.

Lãnh đạo các nước ASEAN cũng thông qua 10 văn kiện định hướng hợp tác trong nhiều lĩnh vực, trong đó đáng chú ý có Tuyên bố chung hướng đến Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN sau 2025, phát triển hệ sinh thái xe điện ở khu vực, Sáng kiến Một sức khỏe ASEAN, thúc đẩy kết nối thanh toán khu vực và tăng cường giao dịch bằng đồng bản tệ…

Các văn kiện này bám sát các ưu tiên mà Chủ tịch ASEAN đề ra trong năm 2023 về ổn định tài chính, an ninh năng lượng. Đây là những nội dung rất thiết thực, hỗ trợ đắc lực cho các nỗ lực thúc đẩy phục hồi và tăng trưởng ở khu vực, góp phần đưa ASEAN thực sự trở thành lực lượng trung tâm trong tiến trình phát triển chung của cả khu vực, đúng như tinh thần của chủ đề năm nay là "ASEAN tầm vóc: Tâm điểm của tăng trưởng".

Đoàn kết, tự cường và tự chủ chiến lược

Hội nghị được tổ chức tại Labuan Bajo - nơi có Vườn quốc gia Komodo - một di sản thiên nhiên thế giới đã được UNESCO ghi danh, nhưng có điều kiện phát triển và hạ tầng còn rất hạn chế. Việc Indonesia, Chủ tịch ASEAN 2023 lựa chọn địa điểm có tiềm năng du lịch rất lớn này làm nơi tổ chức Hội nghị Cấp cao đã chuyển tải thông điệp về quyết tâm của các nước thành viên cùng chung tay thúc đẩy phục hồi nền kinh tế theo hướng bền vững và bao trùm.

Trả lời phỏng vấn báo chí ngay sau khi Cấp cao ASEAN 42 kết thúc, Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn nhấn mạnh, kết quả của Hội nghị đã gửi đi ba thông điệp lớn.

Thứ nhất, tinh thần đoàn kết, độc lập, tự cường và tự chủ chiến lược được phản ánh rõ nét trong phát biểu của các nước.

Các lãnh đạo đều thống nhất rằng đây chính là sức mạnh, là động lực và cũng là phương châm để ASEAN giữ vững vị trí, vai trò và hình ảnh trong khu vực và trên thế giới.

ASEAN sẽ là lực lượng trung tâm trong tiến trình củng cố hòa bình, duy trì ổn định và hợp tác ở Đông Nam Á và rộng lớn hơn là Châu Á - Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

Thứ hai, ASEAN có đủ điều kiện trở thành tâm điểm của tăng trưởng cũng được các nước hết sức đề cao. Kinh tế toàn cầu bấp bênh, địa chính trị biến động, thách thức, khó khăn chồng chất nhưng ASEAN vẫn tăng trưởng ở mức cao, tới 5,5% năm qua trở thành nền kinh tế lớn thứ 5 thế giới.

Tuy vậy, các nước vẫn cho rằng chưa thể chủ quan, cần đẩy mạnh hợp tác trong một số lĩnh vực mới, chiến lược như tăng cường thương mại, đầu tư nội khối, chuyển đổi số, phát triển bền vững, chuyển đổi xanh, năng lượng tái tạo…

Thứ ba, lợi ích của người dân được coi là mục tiêu cao nhất, là tâm điểm của Cộng đồng ASEAN. Các nội dung được bàn thảo, các văn kiện của Hội nghị lần này đều xoay quanh lợi ích của người dân, hướng tới phát triển đồng đều, bền vững và bao trùm.

Điều này thấy rõ qua các tuyên bố của lãnh đạo cấp cao, tất cả đều rất thiết thực, hướng tới cộng đồng như lao động di cư, mạng lưới làng xã, phát triển nông thôn…

Các phát biểu rất tập trung, đều thể hiện quyết tâm chung tay xây dựng Cộng đồng thực sự hướng tới người dân và lấy người dân làm trung tâm.

Sự tham dự chủ động, tích cực của Việt Nam

Sự tham gia chủ động, tích cực của Thủ tướng Phạm Minh Chính trong khuôn khổ Hội nghị thể hiện nỗ lực, mong muốn của Việt Nam cùng các nước xây dựng bản sắc, giá trị, sức sống và uy tín của ASEAN và làm sâu sắc thêm quan hệ Việt Nam với các nước ASEAN.

Những phát biểu của Thủ tướng Phạm Minh Chính đều hướng tới khởi tạo ý tưởng, khơi dậy tự cường, khơi thông nguồn lực cho sự phát triển của Cộng đồng ASEAN.

Có thể khẳng định, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính cùng đoàn đại biểu Việt Nam đến Labuan Bajo lần này mang theo nhiều thông điệp quan trọng.

Thứ nhất, đoàn kết, thống nhất, độc lập, tự lực, tự cường và phát huy mạnh mẽ vai trò trung tâm là những giá trị nền tảng làm nên thành công của ASEAN. Thủ tướng nêu rõ đoàn kết là sức mạnh vô địch, phải thể hiện qua ý chí và hành động cụ thể. Củng cố đoàn kết và thống nhất là nhiệm vụ căn cốt cho một ASEAN độc lập và tự cường.

Thủ tướng cũng nhấn mạnh ASEAN cần phải giữ vững cân bằng chiến lược trong quan hệ với các đối tác, đặc biệt là các nước lớn. Giữ được cân bằng chiến lược sẽ giữ được vai trò trung tâm của ASEAN, hướng tới xây dựng "một ASEAN tầm vóc". ASEAN phải thực sự là một cầu nối tin cậy, có năng lực điều hoà các mối quan hệ với các nước lớn; tạo dựng và thúc đẩy văn hoá đối thoại, hợp tác tham vấn, xây dựng lòng tin; phối hợp ứng phó với các thách thức chung.

Thứ hai, thúc đẩy kết nối khu vực trên cả ba phương diện thể chế, hạ tầng và con người để khai thông các điểm nghẽn hợp tác và khơi dậy tiềm năng phát triển. Thủ tướng nhấn mạnh đây là ba đột phá chiến lược để tạo xung lực phát triển mạnh mẽ hơn cho ASEAN trong những thập kỷ tới.

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu tiềm ẩn nhiều rủi ro, bất ổn, để thúc đẩy phục hồi và phát triển bền vững, Thủ tướng nhấn mạnh mở rộng thị trường nội khối, đề nghị nỗ lực đàm phán nâng cấp Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN, triển khai đồng bộ và quyết liệt các dự án kết nối khu vực, tạo bước chuyển về chất cho môi trường đầu tư, kinh doanh và du lịch.

Thủ tướng đề nghị quan tâm thúc đẩy hợp tác kinh tế số, chính phủ số, kinh tế tuần hoàn, cùng với kết nối mạng lưới điện, phát triển năng lượng tái tạo, và sớm xây dựng các chiến lược dài hạn về đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, thông qua nâng cao hiệu quả triển khai Thỏa thuận công nhận lẫn nhau về lao động trong một số ngành nghề của ASEAN.

Thứ ba, Thủ tướng nhấn mạnh, bám sát tinh thần cốt lõi của ASEAN là lấy người dân làm trung tâm, mục tiêu và động lực của xây dựng Cộng đồng, ASEAN cần quan tâm thúc đẩy nỗ lực thu hẹp khoảng cách phát triển, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa và tiểu vùng. Hợp tác tiểu vùng cần được gắn kết với các chương trình hợp tác chung của Cộng đồng ASEAN trên tất cả lĩnh vực, nhằm mở ra không gian phát triển rộng lớn hơn, và bảo đảm cuộc sống tốt đẹp hơn cho tất cả người dân.

Thủ tướng chia sẻ, khó khăn, thách thức luôn hiện hữu, nhưng khó khăn không nhụt chí, ASEAN phải mạnh mẽ hơn. Để hiện thực hóa mục tiêu, khát vọng hòa bình, an ninh, ổn định và thịnh vượng, Thủ tướng đề nghị các thành viên ASEAN chung tay khơi dậy ý chí tự cường, đoàn kết, khơi thông các nguồn lực phát triển và khởi tạo các ý tưởng đột phá cho xây dựng Cộng đồng, giúp ASEAN bứt phá trở thành tâm điểm tăng trưởng của khu vực và toàn cầu.

Tại hội nghị, Thủ tướng đã cùng các lãnh đạo trao đổi sâu rộng về các vấn đề khu vực và quốc tế, tái khẳng định lập trường nguyên tắc của ASEAN. Thủ tướng nhấn mạnh bảo vệ hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn tự do hàng hải và hàng không ở Biển Đông vừa là lợi ích, vừa là trách nhiệm của tất cả các nước, đề nghị thúc đẩy thực hiện đầy đủ thúcđẩy thực hiện đầy đủ và hiệu quả Tuyên bố về cách ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) và phấn đấu đạt được Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) thực chất, hiệu quả, phù hợp luật pháp quốc tế và Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS) 1982.

Thủ tướng đề nghị ASEAN, dù khó khăn, cần kiên định với mục tiêu hỗ trợ Myanmar thực hiện đầy đủ "Đồng thuận 5 điểm" vì người dân Myanmar, vì đoàn kết, uy tín và hình ảnh của ASEAN và vì sự kỳ vọng của cộng đồng quốc tế; ủng hộ Chủ tịch Indonesia và Đặc phái viên phát huy vai trò tiên phong, dẫn dắt ASEAN thực hiện mục tiêu trên.

ASEAN cần duy trì cách tiếp cận khách quan, cân bằng, trách nhiệm trong vấn đề Nga-Ukraine, phối hợp với các đối tác, giảm thiểu tác động của xung đột với khu vực, cùng đóng góp cho hoà bình, ổn định, hợp tác và phát triển.

Tăng cường hợp tác song phương

Nhân dịp dự ASEAN 42, Thủ tướng Phạm Minh Chính có các cuộc tiếp xúc, gặp gỡ với lãnh đạo các nước thành viên ASEAN gồm: Indonesia, Campuchia, Brunei, Lào, Singapore, Malaysia, Philippines và nước quan sát viên Timor Leste để thảo luận về thúc đẩy hợp tác song phương, cũng như các vấn đề khu vực, quốc tế cùng quan tâm.

Tại các cuộc gặp, Thủ Phạm Minh Chính và lãnh đạo các nước đều bày tỏ vui mừng chứng kiến quan hệ giữa Việt Nam với các nước này ngày càng phát triển; khẳng định luôn coi trọng các mối quan hệ hữu nghị, hợp tác.

Trên cơ sở đó, Thủ tướng và lãnh đạo các nước đều khẳng định mong muốn tăng cường hơn nữa quan hệ song phương trong thời gian tới. Những đề xuất về hợp tác của Thủ tướng được lãnh đạo các nước đánh giá cao và ủng hộ.

Tăng cường trao đổi đoàn, tiếp xúc cấp cao, các cấp và phối hợp triển khai hiệu quả các thỏa thuận cấp cao và các cơ chế hợp tác song phương là những nội dung được Thủ tướng Phạm Minh Chính và lãnh đạo các nước nhấn mạnh.

Điều này góp phần tăng cường hiểu biết và tin cậy lẫn nhau, tạo tiền đề vững chắc triển khai hợp tác toàn diện giữa Việt Nam với các nước. Tích cực triển khai các thỏa thuận đã ký kết, cũng như xây dựng các chương trình hành động trong giai đoạn mới tạo cơ sở thúc đẩy hợp tác toàn diện và sâu rộng hơn nữa giữa Việt Nam với các nước cũng được các nhà lãnh đạo chú trọng.

Thủ tướng Phạm Minh Chính và lãnh đạo các nước cũng nhất trí đẩy mạnh kết nối kinh tế và hội nhập hiệu quả, thúc đẩy tăng trưởng thương mại song phương. Hợp tác văn hóa, du lịch, giáo dục, giao lưu nhân dân... cũng được các nhà lãnh đạo nhất trí thúc đẩy. Bên cạnh đó, Việt Nam và các nước cũng nhất trí mở rộng hợp tác sang các lĩnh vực mới, như chuyển đổi số, tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn…

Năm 2023 đánh dấu 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao và 10 năm quan hệ Đối tác chiến lược giữa Việt Nam và Singapore, 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa Việt Nam và Malaysia. Theo đó, Thủ tướng và các nhà lãnh đạo Singapore và Malaysia nhất trí tổ chức nhiều hoạt động thiết thực kỷ niệm các dấu mốc quan trọng này trong năm nay.

Trao đổi về tình hình khu vực và quốc tế cùng quan tâm, Thủ tướng Phạm Minh Chính và lãnh đạo các nước thành viên ASEAN nhất trí tăng cường phối hợp, tham vấn lẫn nhau, góp phần củng cố đoàn kết và phát huy vai trò trung tâm của ASEAN. Việt Nam và các nước cũng khẳng định ủng hộ ứng cử của nhau vào Liên hợp quốc và các tổ chức quốc tế khác.

Thủ tướng Phạm Minh Chính khẳng định, Việt Nam tiếp tục hợp tác và ủng hộ Indonesia đảm nhiệm thành công vai trò Chủ tịch ASEAN năm 2023, góp phần tăng cường đoàn kết, thống nhất, tinh thần tự cường và vai trò trung tâm của ASEAN.

Chúc mừng Timor Leste đã trở thành quan sát viên của ASEAN, Thủ tướng khẳng định, trên tinh thần hữu nghị truyền thống và hợp tác chặt chẽ, Việt Nam sẵn sàng chia sẻ kinh nghiệm, hỗ trợ Timor Leste sớm trở thành thành viên thứ 11 của ASEAN. Thủ tướng cũng khẳng định cam kết của Việt Nam dành sự ủng hộ và hỗ trợ cao nhất cho Lào đảm nhận thành công cương vị Chủ tịch ASEAN năm 2024.

“Cấp cao ASEAN 42 thành công tốt đẹp, để lại những ấn tượng không thể phai mờ trong lòng các đại biểu. Labuan Bajo tươi đẹp, ngập tràn nắng hạ cũng chính là nơi ASEAN định ra những đường hướng lớn cho bước đường phát triển tiếp theo”, Đại sứ Vũ Hồ, Quyền Trưởng SOM ASEAN Việt Nam chia sẻ về ASEAN 42.

Thực hiện: Phạm Hằng, Trần Tuấn Anh | Đồ họa: Lim Dim | Ảnh: Trần Tuấn Anh