| Chuyện nhỏ nhưng lại có thể có ý nghĩa rất tích cực đối với triển vọng của mối quan hệ giữa Nga và Ukraine với tác động mạnh mẽ tới Mỹ, EU và NATO. (Minh họa của The Moscow Times) |
Đối với những nước khác, việc trao đổi tù nhân chỉ là chuyện nhỏ, bên nào cũng quả quyết và nhấn mạnh việc ấy mang tính chất nhân đạo thuần tuý, nhưng thực chất lại là chuyện quan hệ chính trị song phương và giữa Nga với Ukraine thì lại là chuyện lớn, nếu như không muốn nói là rất lớn. Có thể dễ dàng nhận thấy điều này ở hai khía cạnh sau.
Chuyện nhỏ, ý nghĩa lớn
Thứ nhất, từ hơn 5 năm nay, mối quan hệ giữa Nga và Ukraine thù địch chứ không còn là láng giềng thân thiện. Trong khoảng thời gian ấy chỉ thấy có tình trạng thoả thuận đã đạt được giữa hai bên bị huỷ bỏ và không có được thêm bất kỳ thoả thuận mới nào.
Thật cũng khó có thể khác vì tổng thống Ukraine khi ấy là ông Petro Poroshenko kiên quyết cự tuyệt mọi tiếp xúc và đối thoại song phương giữa Ukraine và Nga, trên thực tế đoạn tuyệt hoàn toàn mọi mối quan hệ của hai nước. Tân Tổng thống nước này Volodymyr Zelensky muốn bình thường hoá trở lại quan hệ của Nga với Ukraine phải khởi đầu từ điểm xuất phát rất khó khăn và không thuận lợi, phải đi từ nhỏ đến lớn, từ cái đơn giản đến cái phức tạp và đặc biệt phải có được bước đi đột phá.
Đối với ông Zelensky, việc Nga thả 24 binh lính hải quân Ukraine bị Nga bắt giữ ở eo biển Kerch hồi tháng 11 năm ngoái và đạo diễn Oleg Senzow bị Nga bắt giam từ 5 năm nay có ý nghĩa rất quan trọng về đối nội bởi ông Zelensky đã cam kết như thế cả khi vận động tranh cử tổng thống lẫn tranh cử quốc hội vừa qua ở Ukraine.
Thoả thuận trao đổi tù nhân này sẽ là thoả thuận đầu tiên giữa Nga và Ukraine từ hơn 5 năm nay. Nó cho thấy sự khác biệt giữa ông Zelensky và người tiền nhiệm Poroshenko cũng như sự khác biệt trong chính sách của Nga đối với Ukraine thời ông Zelensky làm Tổng thống và thời người tiền nhiệm của ông.
Thứ hai, cho dù sẽ có khoảng 30 tù nhân ở mỗi bên được trao đổi trong thoả thuận này giữa ông Putin và ông Zelensky, phía Nga coi trọng nhất là Ukraine trao cho Nga hai người là cựu chỉ huy một lực lượng quân đội ở vùng Dombass của Ukraine, ông Volodymir Tsemakh, và nhà báo Kirilo Vyshinski. Ông Tsemakh bị cáo buộc là đã chỉ huy đơn vị tên lửa bắn rơi chiếc máy bay chở khách mang phiên hiệu MH17 của hãng hàng không Malaysia Airlines khiến tất cả hành khách và phi hành đoàn thiệt mạng. Hồi tháng 7 vừa qua, đặc nhiệm Ukraine đã bắt cóc người này ở Dombass. Chính giới Hà Lan đã gây áp lực rất mạnh mẽ tới chính phủ Ukraine để không trao người này cho Nga.
Từ đó có thể thấy, chuyện trao đổi tù nhân này tưởng đơn giản và nhỏ nhoi vậy nhưng lại có ý nghĩa rất quan trọng đối với cả Nga lẫn Ukraine, đối với ông Putin và ông Zelensky bởi nó là phép thử thứ nhất về ông Putin và ông Zelensky có thể đạt được thoả thuận gì với nhau được hay không và thứ hai về mức độ chân thật và thực tâm trong những phát biểu của ông Zelensky thể hiện ý muốn bình thường hoá quan hệ của Ukraine với Nga, rõ nét nhất ở chỗ ông Zelensky dám đánh đổi việc đáp ứng điều kiện của Nga liên quan đến ông Tsemakh lấy sự không hài lòng và đồng tình của Hà Lan và EU, tức là chấp nhận để cho mối quan hệ của Ukraine với EU có thể bị ảnh hưởng tiêu cực.
Phía EU sẽ không thích thú gì về thoả thuận trao đổi tù nhân này giữa Nga và Ukraine bởi nguy cơ bị mất đi một con chủ bài gây áp lực đối với Nga và bởi biết rằng như thế có nghĩa là Nga thành công với việc phân rẽ Ukraine với EU.
Mục tiêu của ông Zelensky
Ông Zelensky cần thoả thuận về chuyện này không chỉ vì nhu cầu đối nội thuần tuý mà còn vì nhằm tới mục tiêu cao xa hơn là gặp gỡ và trao đổi trực tiếp với ông Putin trong khuôn khổ song phương cũng như đa phương. Chừng nào chưa có những thoả thuận song phương trước tiên như thế này, ông Putin sẽ chưa sẵn sàng gặp ông Zelensky, song phương cũng như trong khuôn khổ đa phương được gọi là Thể thức hay Định dạng Normandie, tức là giữa Nga, Ukraine, Đức và Pháp như tổng thống Pháp Emmanuel Macron vừa mới đề nghị.
Chuyện nhỏ nhưng lại có thể có ý nghĩa rất tích cực đối với triển vọng của mối quan hệ giữa Nga và Ukraine với tác động mạnh mẽ tới Mỹ, EU và Nato. Tuy nhiên, đấy mới chỉ là tín hiệu ban đầu. Một cánh chim én chưa đủ để làm nên mùa xuân, nhưng nó báo hiệu mùa đông không còn dai dẳng nữa và mùa xuân đang đến.