Điểm nhấn trong các ý kiến đánh giá về Việt Nam là khả năng lãnh đạo, vai trò dẫn dắt của nước Chủ tịch ASEAN. (Ảnh: Nguyễn Hồng)

Thể hiện sinh động nhất, thuyết phục nhất về thành tựu ngoại giao Việt Nam là hiệu quả thiết thực của các hoạt động trên cả hai vai chính. Chủ đề “Gắn kết và Chủ động thích ứng” trở thành phương châm chỉ đạo, động lực để ASEAN vượt qua thách thức. Việt Nam đã chủ trì, điều phối thông qua 80 văn kiện, trong đó có 28 sáng kiến được nước Chủ tịch đưa ra, đáp ứng sự quan tâm của cộng đồng, thích ứng với tình hình thực tế.

Cộng đồng ASEAN và các đối tác vượt qua mâu thuẫn, sự khác biệt lợi ích, đồng thuận, cam kết duy trì hòa bình, ổn định và hợp tác ở khu vực, thể hiện trong các tuyên bố chung và thúc đẩy các nước ký kết Hiệp định Đối tác Kinh tế toàn diện khu vực (RCEP)… Những kết quả đó tạo cơ sở để phục hồi kinh tế, tiếp tục thực hiện tầm nhìn ASEAN, thúc đẩy chủ nghĩa đa phương, hợp tác sâu rộng trong và ngoài khu vực.

Cương vị Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc được Việt Nam đảm nhận với một tâm thế lớn, vững vàng ngay trong tháng đầu tiên của nhiệm kỳ. Việt Nam đã kết hợp thành công vai trò kép trong tổ chức phiên họp mở của Hội đồng Bảo an về tăng cường thực thi Hiến chương Liên hợp quốc; chủ trì chuẩn bị và thông qua Đại hội đồng Liên hợp quốc Nghị quyết về hợp tác giữa ASEAN và Liên hợp quốc với sự đồng bảo trợ của 110 nước. Lần đầu tiên Việt Nam đưa ra dự thảo Nghị quyết thành lập Ngày quốc tế phòng chống dịch bệnh 27/12, được Đại hội đồng Liên hợp quốc thông qua với sự ủng hộ cao. Việt Nam thúc đẩy các ưu tiên với điểm nhấn là tổ chức Hội nghị quốc tế về phụ nữ, hòa bình và an ninh, với gần 400 đại biểu từ gần 90 quốc gia, cơ quan của Liên hợp quốc, tổ chức quốc tế; đề xuất Cam kết hành động Hà Nội với 30 nước là đồng tác giả…

Lòng tin của cộng đồng quốc tế đối với Việt Nam đã được đền đáp tương xứng. Việt Nam đã đại diện, đóng góp tiếng nói của các nước đang phát triển, các nước vừa và nhỏ trong Hội đồng Bảo an, trên trường quốc tế. Thành tựu nổi bật là sự cổ vũ chủ nghĩa đa phương thông qua hợp tác sâu rộng, trên cơ sở tuân thủ luật pháp, luật lệ quốc tế, vì lợi ích chung, phát huy vai trò của các thể chế quốc tế, đặc biệt là Liên hợp quốc và ASEAN. Điều đó không chỉ có giá trị trong năm 2020 mà còn có ý nghĩa lâu dài đối với khu vực và thế giới trước những biến động phức tạp, khó lường.

Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng đánh giá hoạt động đối ngoại, hội nhập quốc tế Việt Nam trong năm 2020 đã tiếp tục duy trì, đạt nhiều kết quả quan trọng, góp phần nâng cao uy tín và vị thế đất nước trên trường quốc tế, thể hiện rõ vai trò kết nối, tăng cường quan hệ hữu nghị hợp tác và làm sâu sắc thêm lòng tin giữa các quốc gia trong và ngoài khu vực. Tổng kết năm ASEAN 2020, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc khái quát: Thành công toàn diện, vang dội, trọn vẹn và thực chất.

Cụ thể hóa đánh giá của lãnh đạo Đảng, Nhà nước về thành tựu đối ngoại, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh nêu rõ:

Thứ nhất, quan hệ hợp tác của Việt Nam với các nước, nhất là các nước láng giềng, các đối tác quan trọng tiếp tục được củng cố, thúc đẩy. Thứ hai, để lại dấu ấn đặc biệt quan trọng trong đẩy mạnh và nâng tầm đối ngoại đa phương; chủ động, tích cực đóng góp, xây dựng, định hình các thể chế đa phương. Thứ ba, hội nhập kinh tế quốc tế đạt được những tiến triển có tính đột phá, tạo động lực mới cho tăng trưởng kinh tế nhanh, bền vững. Thứ tư, công tác biên giới lãnh thổ có nhiều kết quả tích cực. Thứ năm, công tác người Việt Nam ở nước ngoài và bảo hộ công dân Việt Nam được triển khai kịp thời, hiệu quả. Thứ sáu, công tác ngoại giao văn hóa, thông tin đối ngoại được triển khai tích cực, tận dụng hiệu quả công nghệ số để đẩy mạnh đưa Việt Nam ra thế giới với nhiều sản phẩm, cách làm sáng tạo.

Với những kết quả đó, Ngoại giao Việt Nam đã thúc đẩy quan hệ với các đối tác, nâng cao vị thế đất nước, củng cố môi trường hòa bình, ổn định, thuận lợi cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng nhiều lần khẳng định: Đất nước ta chưa bao giờ có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế uy tín quốc tế như ngày nay. Đó là kết quả của cả một quá trình, của nhiều nhiệm kỳ. Trong đó, công tác đối ngoại đã đạt nhiều kết quả quan trọng, trở thành một điểm sáng trong toàn bộ thành tựu chung của đất nước. Với tinh thần đó, chúng ta vững bước vào giai đoạn mới với một tâm thế mới, lòng tự hào và niềm tin sâu sắc.

Càng tự hào, tin tưởng, chúng ta càng khắc ghi lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh: Một dân tộc, một đảng và mỗi con người, ngày hôm qua là vĩ đại, có sức hấp dẫn lớn, không nhất định hôm nay và ngày mai vẫn được mọi người yêu mến và ca ngợi. Tầm tư tưởng của lời dạy rất cao, rất rộng, rất sâu sắc. Từ đó có thể suy ra một vấn đề cụ thể: Hôm qua thành công không có nghĩa là hôm nay và ngày mai sẽ thành công, nếu chúng ta ngủ say trên thắng lợi, không biết kế thừa, phát huy các bài học kinh nghiệm trong điều kiện mới. Những bài học về ngoại giao cần kế thừa và phát huy gồm:

Một là, phải dự báo, đánh giá chính xác, kịp thời tình hình, cả thời cơ và thách thức.

Bước vào giai đoạn mới, bên cạnh thuận lợi, chúng ta sẽ gặp không ít khó khăn. Mục tiêu của giai đoạn 2021-2025 và mốc 100 năm ngày thành lập Đảng, thành lập nước rất cao và yêu cầu đối với ngoại giao cũng rất cao. Việt Nam phải thực thi đầy đủ các cam kết, thỏa thuận, hiệp định, hiệp ước đa phương, song phương. Biển Đông vẫn tiềm ẩn nhiều nhân tố mất an ninh. Trung Quốc tiếp tục hiện thực hóa tham vọng chủ quyền bằng các hành động trên thực địa; Mỹ và đồng minh tiếp tục can dự; một số nước ASEAN vẫn nhận thức khác nhau về lợi ích trong vấn đề Biển Đông. Việc đàm phán, ký kết Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) bước vào giai đoạn quyết định, đòi hỏi phải thống nhất cách tiếp cận, nguyên tắc kiểm soát, kiềm chế mâu thuẫn, giải quyết hòa bình các tranh chấp chủ quyền. Nếu COC không có tính thiết thực, hiệu quả sẽ tác động tiêu cực đến hòa bình, ổn định, hợp tác của khu vực và chủ quyền, lợi ích của Việt Nam. Vai trò dẫn dắt của Việt Nam đối với ASEAN, trong các cơ chế an ninh khu vực bị ảnh hưởng khi không đảm nhiệm vai trò chủ tịch. Trên cơ sở đánh giá, dự báo chính xác, kịp thời tình hình để tham mưu, đề xuất chính sách, đối sách ngoại giao phù hợp.

Hai là, phát huy bài học về sự lãnh đạo, chỉ đạo tập trung, thống nhất, đồng bộ, chặt chẽ trong tổ chức triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng về ngoại giao.

Năm 2020, toàn Đảng, toàn dân, toàn quân, cả hệ thống chính trị đã quán triệt, tổ chức triển khai thực hiện sáng tạo, hiệu quả đường lối đối ngoại của Đảng trong hoạt động thực tiễn. Bài học đó phải được kế thừa, phát triển trong quán triệt, đưa Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XIII vào cuộc sống. Trước hết là tiếp tục đổi mới tư duy, cách nghĩ, cách làm, cụ thể hóa đường lối đối ngoại thành chính sách, chiến lược và triển khai thực hiện trong các kế hoạch, chương trình, đề án… Phối hợp chặt chẽ 3 trụ cột đối ngoại Đảng, ngoại giao Nhà nước và đối ngoại nhân dân; kết hợp chặt chẽ giữa các lĩnh vực ngoại giao, kinh tế, văn hóa, an ninh, quốc phòng, tạo ra sức mạnh tổng hợp to lớn.

Ba là, kế thừa và phát huy bài học kết hợp chặt chẽ giữa đường lối đối nội và đối ngoại.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy: Thực lực là cái chiêng, ngoại giao là cái tiếng. Chiêng có to, tiếng mới lớn. Giữ vững ổn định chính trị, xã hội, phát triển kinh tế nhanh, bền vững, xây dựng, phát huy nền tảng tinh thần của nền văn hóa dân tộc, củng cố, tăng cường quốc phòng, an ninh tạo điều kiện cho tiếng chiêng ngoại giao Việt Nam vang xa, hấp dẫn cộng đồng quốc tế. Đồng thời, ngoại giao chủ động, tích cực tranh thủ sự ủng hộ quốc tế, các nguồn lực bên ngoài để xây dựng, phát triển đất nước, bảo vệ Tổ quốc, nâng cao vị thế, uy tín Việt Nam trên trường quốc tế.

Bốn là, kế thừa và phát huy bản sắc nền ngoại giao Việt Nam, trường phái ngoại giao Hồ Chí Minh.

Cốt lõi là kiên trì, kiên định mục tiêu, nguyên tắc, linh hoạt, sáng tạo trong thực hiện theo phương châm “dĩ bất biến ứng vạn biến”, chuyển hóa nguy thành cơ, thông qua cách tiếp cận chủ động, bình tĩnh, cách làm sáng tạo, hiệu quả, vận dụng linh hoạt các hình thức, biện pháp ngoại giao. Phương pháp ngoại giao “tâm công” của dân tộc, của Chủ tịch Hồ Chí Minh là thu phục nhân tâm bằng chính nghĩa, lòng nhân ái, lòng tin. Năm 2020, Việt Nam đã hỗ trợ khẩu trang, dụng cụ y tế, chia sẻ kinh nghiệm phòng chống đại dịch Covid-19 với các nước gặp khó khăn. Đó không phải là biện pháp “ngoại giao y tế”, “ngoại giao khẩu trang”, mà xuất phát từ truyền thống nhân ái của dân tộc. Trong điều kiện mới, Việt Nam cần tiếp tục phát huy tính linh hoạt, sáng tạo, hài hòa giữa lợi ích quốc gia, dân tộc với lợi ích chung của khu vực, thế giới; thuyết phục đối tác, hóa giải mâu thuẫn, khác biệt lợi ích bằng sự chân thành, lòng tin.

Năm là, phát huy vai trò tham mưu nòng cốt của Bộ Ngoại giao, vai trò tiên phong của các tổ chức, đội ngũ cán bộ chuyên trách trên mặt trận ngoại giao.

Xây dựng hệ thống cơ quan ngoại giao, lực lượng chuyên trách có bản lĩnh chính trị vững vàng, lòng trung thành tuyệt đối, phẩm chất, đạo đức, năng lực thích ứng với sự biến chuyển của tình hình, phong cách làm việc chuyên nghiệp, hiện đại, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong giai đoạn mới. Làm cơ sở để phối hợp chặt chẽ giữa các lĩnh vực ngoại giao, kinh tế, văn hóa, quốc phòng, an ninh, giữa các kênh ngoại giao, tạo sự thống nhất, sức mạnh tổng hợp trên mặt trận ngoại giao. Chú trọng đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, đưa người vào tham gia các cơ quan, tổ chức ngoại giao quốc tế, khu vực.

Sáu là, đẩy mạnh, nâng cao hiệu quả công tác thông tin, truyền thông đối ngoại trong điều kiện mới.

Tục ngữ Việt Nam có câu “hữu xạ tự nhiên hương”. Điều đó rất đúng. Nhưng giá trị ngoại giao Việt Nam càng lan tỏa sâu rộng, nhanh chóng hơn nếu làm tốt công tác thông tin, tuyên truyền trong thế giới bùng nổ, nhiễu loạn thông tin hiện nay. Đặc biệt chú trọng ứng dụng công nghệ số trong công tác thông tin, truyền thông đối ngoại, để cộng đồng quốc tế hiểu đúng, đầy đủ, sâu sắc, kịp thời về đường lối, chính sách đối ngoại độc lập, tự chủ, đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ, chủ động, tích cực hội nhập quốc tế, là bạn, là đối tác tin cậy, thành viên tích cực, có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế; về truyền thống nhân văn, nhân ái, thủy chung, tình nghĩa của dân tộc Việt Nam.