Nguyên BTNG Singapore: Trung lập-Chìa khóa thành công của Việt Nam trong năm Chủ tịch ASEAN

Việt Nam hiện đảm nhiệm vai trò Chủ tịch ASEAN 2020, đồng thời là Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (HĐBA LHQ) nhiệm kỳ 2020 – 2021. Tuy nhiên, tình hình khu vực và thế giới gần đây có nhiều chuyển biến nhanh, phức tạp. Theo Ông, yếu tố này tác động như thế nào tới vai trò của ASEAN nói chung và năm Chủ tịch ASEAN của Việt Nam nói riêng?

Yếu tố toàn cầu quan trọng nhất hiện nay ASEAN cần theo dõi là quan hệ Mỹ - Trung; thỏa thuận thương mại hai bên đang bước vào giai đoạn mới và ASEAN cần phản ứng phù hợp. Thách thức ở nhiều cấp độ khác nhau cũng đã xuất hiện.

Về mặt chính trị, thách thức đáng kể nhất hiện nay là vấn đề Biển Đông. Nếu ASEAN muốn ký kết Bộ Quy tắc Ứng xử (COC) vào năm 2021, công tác chuẩn bị cần được hoàn tất trong năm nay, năm Việt Nam là Chủ tịch của ASEAN.

Về mặt kinh tế, để tối đa hóa lợi ích khi các tập đoàn Trung Quốc, Mỹ và châu Âu gia nhập thị trường mới tại Đông Nam Á, ASEAN cần tìm kiếm động lực chính trị mới, thúc đẩy chính sách kinh tế cởi mở. Tuy nhiên, điều này đòi hỏi ASEAN xây dựng hệ thống cơ sở hạ tầng tốt hơn. Do đó, ASEAN có thể kêu gọi sự tham dự tích cực hơn của Ngân hàng ADB, Ngân hàng AIIB, WB… mở rộng hợp tác giữa các tổ chức quốc tế, ASEAN và Trung Quốc trong phát triển cơ sở hạ tầng. Trung Quốc có hệ thống cơ sở hạ tầng rất tốt; điều này đã giúp người dân nước này tham gia vào nền kinh tế toàn cầu và thoát nghèo. Tỷ lệ đói nghèo tại ASEAN vẫn ở mức cao và cách nhanh nhất để giải quyết vấn đề là thông qua xây dựng cơ sở hạ tầng.

Ngoài ra, trình độ phát triển các nước thành viên ASEAN không đồng đều. ASEAN cần có sự lãnh đạo về chính trị, đặc biệt trong đàm phán COC. Khối cũng cần sự dẫn dắt trong lĩnh vực kinh tế nhằm ứng phó thay đổi tình hình, tăng cường tính gắn kết giữa các thành viên. Cuối cùng, ASEAN cần thúc đẩy tính đồng nhất về bản sắc xã hội và theo tôi, là quốc gia yêu bóng đá nhất khu vực Đông Nam Á, Việt Nam nên cân nhắc đăng cai World Cup; nếu ASEAN có đội bóng chung, tôi tin chắc nhiều cầu thủ sẽ là người Việt Nam.

Ông từng là Bộ trưởng Ngoại giao Singapore khi Việt Nam lần đầu đảm nhiệm vai trò Chủ tịch ASEAN năm 2010. Theo Ông, đâu là điểm đồng và khác biệt giữa hai nhiệm kỳ Chủ tịch ASEAN của Việt Nam?

Trong nhiều năm, Việt Nam gặp khó khăn nhằm cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế và lạm phát, song hiện tại, Việt Nam đang chuyển mình và có vị thế mạnh mẽ hơn nhiều. Giờ đây, Việt Nam đang thể hiện vai trò lãnh đạo không chỉ thông qua lời nói, mà còn thông qua tốc độ tăng trưởng kinh tế đầy ấn tượng.

Về vị thế quốc tế, một phần lý do Việt Nam được Mỹ mời vào Hiệp định TPP là để làm đối trọng với Trung Quốc. Tuy nhiên, Việt Nam không nên để bị sử dụng làm đối trọng với bất kỳ ai. Việt Nam có quan hệ gần gũi với Trung Quốc từ nhiều thế kỷ và đã trải qua cuộc kháng chiến chống Mỹ. Việt Nam đã trở thành một quốc gia độc lập và cần duy trì tính trung lập này; đây sẽ là yếu tố quyết định tới Việt Nam trong năm Chủ tịch ASEAN 2020.

Về phần mình, tôi tin rằng Singapore và Việt Nam có nhiều điểm tương đồng về mặt chiến lược, với thế giới quan khá giống nhau. Do đó, hai nước cần hợp tác chặt chẽ trên mọi cấp độ và lĩnh vực nhằm củng cố, tăng cường vai trò của ASEAN.

Theo Ông, Việt Nam cần làm gì để tận dụng kinh nghiệm trước đó và vị thế hiện có, nhằm thực hiện nghị trình nói riêng và thúc đẩy sự phát triển của khu vực nói chung?

Khi chúng tôi hợp tác kinh tế trong ASEAN, chúng tôi luôn phải đối mặt với cám dỗ về tập trung hợp tác với các quốc gia phát triển như Mỹ, Nhật Bản, các quốc gia châu Âu hay Trung Quốc. Tuy nhiên, chúng ta không thể lãng quên những quốc gia còn lại của ASEAN, đặc biệt là Myanmar, Lào và Campuchia. Tôi cho rằng ASEAN cần có nỗ lực đặc biệt nhằm đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau. Khi đó, thành công của Việt Nam trong năm Chủ tịch ASEAN sẽ phụ thuộc rất nhiều vào nỗ lực đưa toàn thể ASEAN tiến về phía trước. Theo tôi, vai trò lãnh đạo của Việt Nam nổi bật hơn và mang lại lợi ích hơn cả khi được phát huy trong khuôn khổ ASEAN.

Trong năm 2020, bên cạnh vai trò Chủ tịch ASEAN, Việt Nam cũng là Ủy viên không thường trực HĐBA LHQ nhiệm kỳ 2020 – 2021. Thực tế này sẽ đặt Việt Nam vào tình thế căng thẳng, khi nước lớn tìm cách lôi kéo Việt Nam. Do đó, cách tốt nhất để Việt Nam giữ vững lập trường là phát biểu trên tư cách Chủ tịch ASEAN, củng cố vai trò tại HĐBA LHQ. Sự lãnh đạo của Việt Nam mang lại lợi ích cho ASEAN và đổi lại, ASEAN sẽ củng cố vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.

Là quốc gia sáng lập của ASEAN, Singapore đã 4 lần làm Chủ tịch; một trong số đó là năm 2007, trong nhiệm kỳ của Ông. Năm 2007 chứng kiến sự bắt đầu của khủng hoàng kinh tế toàn cầu và khủng hoảng giá lương thực, song dưới sự lãnh đạo của Singapore, ASEAN đã vững bước. Vậy Ông có thể chia sẻ về kinh nghiệm về nhiệm kỳ Chủ tịch đó? Việt Nam có thể học được gì từ hành trình này?

Nhiệm kỳ Chủ tịch ASEAN của Singapore năm 2007 chứng kiến nhiều sự kiện lớn, như vụ biểu tình tại Yangon, việc Quân đội Myanmar nổ súng vào các nhà sư; Bão Nargis; tranh chấp chủ quyền đền Preah Vihear giữa Thái Lan và Campuchia leo thang. Chúng đều đòi hỏi ASEAN phải phản ứng kịp thời. Là Chủ tịch ASEAN 2020, Việt Nam có thể phải dẫn dắt khối vượt qua nhiều khó khăn tương tự.

Nguyên tắc để giải quyết bất đồng khi đó là đưa các quốc gia ngồi lại với nhau. Hiện tại, các quốc gia ASEAN đang thể hiện thiện chí trên mọi cấp độ, từ lãnh đạo tới các quan chức, từ Bộ tới ban, ngành và Việt Nam nên tận dụng tối đa lợi thế này. Dù đang tranh cãi, khi ngồi xuống với nhau, hai quốc gia có thể trở thành anh em. Nguyên tắc Đồng thuận ASEAN và Phương cách ASEAN cũng đóng góp cho nguyên tắc chung này: Khi có tranh cãi xung quanh một vấn đề, các thành viên sẽ không bỏ phiếu và thay vào đó, tìm hiểu cặn kẽ hơn thông qua nhóm nghiên cứu hoặc nhóm làm việc, cho nhau thời gian để dần thấu hiểu, đồng cảm và chia sẻ.

Dù hiểu rất rõ khu vực Đông Nam Á, Việt Nam cũng cần hợp tác chặt chẽ hơn với Indonesia - quốc gia lớn nhất trong ASEAN và có vai trò lãnh đạo rất quan trọng với ASEAN. Do đó, bên cạnh hợp tác chặt chẽ, tham khảo và chia sẻ ý tưởng với Singapore, Việt Nam nên mở rộng hợp tác với Indonesia.

Với tôi, vấn đề khó khăn nhất mà Singapore phải giải quyết trên cương vị Chủ tịch ASEAN năm 2007 là Bão Nargis. Sau cơn bão, nhiều người lâm vào cảnh trôi dạt, vô gia cư; số người tử vong vì thiếu lương thực và bệnh tật có thể đã lớn hơn rất nhiều. Ở thời điểm đó, một số quốc gia châu Âu đã sử dụng tàu chiến và cố gắng viện trợ bắt buộc. Chính phủ Myanmar, thay vì tập trung cứu giúp người dân, đã triển khai quân đội, lo ngại người châu Âu đang mượn cớ để xâm lược Myanmar. Lúc đó, Myanmar cảm thấy đơn độc và không muốn liên hệ với các quốc gia khác.

Với tư cách Chủ tịch, Singapore lập tức triệu tập họp khẩn của ASEAN. Trong cuộc họp, Bộ trưởng Ngoại giao Indonesia Hassan Wirajuda nói với người đồng cấp Myanmar Nyan Win rằng: “Các ông có ý nghĩa gì với chúng tôi? Chúng tôi có ý nghĩa gì với các ông? Chúng ta có phải là một cộng đồng hay không?” Về phần mình, tôi nói ông Nyan Win, người đến bây giờ vẫn là bạn thân của tôi: “Tại sao ông không nghĩ về điều này, bàn thảo với Yangon trước khi gặp lại sau bữa trưa?” Sau khi tham khảo ý kiến, ông Nyan Win đã đồng ý để ASEAN làm cầu nối với LHQ. Tổng Thư ký LHQ Ban Ki-moon chờ sẵn cuộc điện thoại của tôi và ngay khi chuông reo, ông đã bay thẳng tới Myanmar, theo sau là đoàn cứu trợ quốc tế. Đó là một trong số nhiều lần ASEAN đóng vai trò ngăn chặn thảm họa thông qua đối thoại và cảm xúc. Tôi sẽ không bao giờ quên lời của ông Wirajuda và tôi nghĩ rằng chúng sẽ giúp ích nhiều cho Việt Nam trên cương vị Chủ tịch ASEAN 2020.

Theo ông, giá trị lớn nhất của ASEAN là gì? Ông nhận định như thế nào về tầm nhìn phát triển, vị thế của ASEAN trong thập kỷ tới?

Theo tôi, ASEAN nên trở thành diễn đàn trung lập, cởi mở với tất cả các nước lớn, tấm gương tiêu biểu, nơi những quốc gia với hệ thống chính trị, trình độ phát triển và bản sắc xã hội khác biệt vẫn có thể hợp tác, bảo đảm hòa bình và duy trì tăng trưởng kinh tế. Tính đa dạng trên thế giới được phản ánh chân thực trong ASEAN. Tại đây, chúng tôi đã tìm ra cách để kiểm soát bất đồng, tránh xung đột và chỉ riêng thành công đó đã khiến ASEAN lànguồn cảm hứng đối với các tổ chức khác.

Tôn chỉ của ASEAN là lắng nghe, tôn trọng quan điểm, tìm kiếm điểm chung và hợp tác cùng có lợi. Chủ tịch ASEAN đóng vai trò lãnh đạo “mềm”, giải quyết vấn đề thông qua đối thoại và thỏa hiệp. Tôi cho rằng với vị thế ngày một lớn, hiểu biết sâu sắc về khu vực Đông Nam Á cùng kinh nghiệm đã có Việt Nam sẽ thành công với vai trò Chủ tịch ASEAN 2020.

Xin cảm ơn Ông!