Nhà Gươl, công trình kiến trúc quan trọng in đậm dấu ấn văn hóa dân tộc Cơ Tu và ở đó, người ta thấy rõ tài năng các nghệ nhân dân gian và những giá trị văn hóa đa chiều của người Cơ Tu.
Nằm nép mình bên dãy Trường Sơn hùng vĩ, huyện Tây Giang (Quảng Nam) vẫn mang trong mình những giá trị văn hoá phong phú và đa dạng của người dân tộc Cơ Tu, trong đó, mái nhà Gươl gắn liền với đời sống đồng bào nơi đây.
Gươl, trong tiếng Cơ Tu nghĩa là cộng đồng. Với người Cơ Tu, nhà Gươl là chốn linh thiêng, nơi cư ngụ của thần linh, ông bà, tổ tiên. Chính vì vậy, ngay từ khi lập làng, người Cơ Tu đều chọn đất để dựng Gươl đầu tiên và vị trí phải nằm ở trung tâm ngôi làng. Làng Cơ Tu nào có nhà Gươl càng to càng thể hiện làng đó giàu mạnh.
Nhà Gươl được thiết kế theo kiểu nhà sàn, trụ bằng một cây cột cái ở giữa và tám cây cột con ở xung quanh. Mái nhà phải được lợp bằng lá tự nhiên, sàn nhà lát bằng tre cật chẻ mỏng, giữa các thanh tre có một độ hở nhất định để tạo nên sự thông thoáng cho Gươl.
Dưới mái nhà Gươl, những hình ảnh chạm khắc tỉ mỉ hiện lên như những tác phẩm nghệ thuật sinh động, tái hiện đời sống lao động, văn hóa của một dân tộc giàu bản sắc giữa núi rừng. Trong nhà Gươl trưng bày nhiều loại nhạc cụ, công cụ truyền thống, nhiều đầu thú mà dân làng đã săn bắt hoặc giết thịt trong các lễ hội...
Những năm gần đây, nhằm bảo tồn và phát huy văn hoá đặc sắc của đồng bào các dân tộc, tỉnh Quảng Nam đã có nhiều nỗ lực trong khôi phục, giữ gìn nhà Gươl truyền thống. Ở mỗi thôn, đều đã có nhà Gươl. Đặc biệt, trên đỉnh ngọn đồi trung tâm huyện Tây Giang có một quần thể làng truyền thống Cơ Tu, gồm một nhà Gươl trung tâm và 10 ngôi nhà Cơ Tu truyền thống, đại diện cho 10 xã của huyện và đều mang đậm sắc thái của cư dân Cơ Tu phân bố theo vùng cao, vùng trung và vùng thấp.
Không gian nhà Gươl là nơi lưu giữ những báu vật, của cải chung của làng, nơi hội họp giải quyết công việc, tiến hành lễ tục, tổ chức các lễ hội truyền thống…
Trải qua thời gian, người Cơ Tu vẫn lưu giữ trong mình những giá trị văn hóa truyền thống - đó là kho báu vô giá và được lưu truyền cho thế hệ mai sau. Nhà Gươl là công trình kiến trúc tiêu biểu của người Cơ Tu, việc gìn giữ nhà Gươl cũng chính là giữ gìn những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.
