Sổ tay Văn hóa Đông - Tây

Nhà văn hóa Hữu Ngọc: Họa sư Nam Sơn và Hội ngộ văn hóa Đông - Tây

TGVN. Họa sĩ Nam Sơn xuất phát từ hội họa phương Đông đã gặp Tardieu nên tạo ra một phong cách hiện đại Á - Âu.
Theo dõi Baoquocte.vn trên
TIN LIÊN QUAN
hoa su nam son va hoi ngo van hoa dong tay Học giả Hoàng Xuân Hãn: Nỗi niềm một trí thức lớn
hoa su nam son va hoi ngo van hoa dong tay Đôi điều về nghệ thuật ý niệm
hoa su nam son va hoi ngo van hoa dong tay
Hoạ sĩ Nam Sơn.

Có những tranh minh họa bình thường mà khiến người ta nhớ suốt đời vì chúng nằm trong tiềm thức từ thời niên thiếu. Nhiều người Việt Nam nay tuổi ngoài 70 hẳn còn nhớ những tranh minh họa bộ Quốc Văn giáo khoa thư (của những bài như: Chăn trâu, Chỗ quê hương đẹp hơn cả, v.v…) hoặc tranh biểu tượng bộ sách Tản Đà tu thư cục, vẽ một người gánh sách vào buổi chiều tà.

Mãi gần đây tôi mới được biết tác giả những bức tranh ấy (đa số tranh Quốc Văn giáo khoa thư) là cụ Nam Sơn, mất năm 1973 vào tuổi 83.

Nam Sơn (tên thật là Nguyễn Văn Thọ, do đó, lấy biệt hiệu từ “Thọ tỷ Nam Sơn”), sinh tại làng Yên Lãng (Vĩnh Phúc) năm 1890, đúng vào năm nhà thơ Anh R.Kipling lừng danh viết câu “Ôi! Đông là Đông và Tây là Tây, hai bên sẽ không bao giờ gặp nhau”. Lời tiên tri ấy, mang nặng ý tưởng “khai hóa văn minh của người da trắng”, đã bị thực tế phi thực dân hóa trong thế kỉ 20 bác bỏ. Có thể lấy họa sĩ Nam Sơn và họa sĩ Pháp Victor Tardieu, người thầy, người bạn tri kỉ hơn ông 20 tuổi làm thí dụ hội ngộ Đông - Tây, hai người đồng sáng lập Trường cao đẳng mỹ thuật Đông Dương.

Nên đánh giá Trường này và hai họa sĩ như thế nào cho thỏa đáng? Thiết nghĩ, phải có cái nhìn lịch sử dựa trên 3 yếu tố: chủ nghĩa thực dân, hiện tượng tiếp biến văn hóa (acculturation) và vai trò cá nhân trong hai hiện tượng trên (nhiều khi gắn chặt vào nhau một cách hữu cơ).

Trước hết là Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương. Dư luận về trường này thay đổi tùy theo từng thời kỳ, do bối cảnh chính trị xã hội quyết định. Cho đến 1945, người Việt tránh ca ngợi, sợ mang tiếng “nịnh Tây”, dĩ chí năm 1939, nhóm Nguyễn Đỗ Cung còn phê phán giám đốc mới Jonchère muốn trường chỉ đào tạo nghệ nhân. Từ đầu cách mạng 1945 đến những năm 80, yên lặng, có lẽ vì cho là trường của thực dân. Năm 1958, số đặc biệt của tạp chí Vietnam Advances, với sự cộng tác của Trần Đình Thọ, Nguyễn Văn Ty và Nguyễn Phan Chánh, nêu trong xã luận: “Trước cách mạng 1945, ngành họa Việt Nam tách rời quần chúng, giam mình trong tháp ngà, chỉ phục vụ một thiểu số người có của và sự thích thú của bản thân họa sĩ”. Tuy nhiên, cũng có trường hợp họa sĩ Nam Sơn khi giảng dạy đã nâng cao được thẩm mỹ trong mỹ thuật công nghiệp. Nói đến ngành họa trước 1945 là nói đến Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương. Những năm 80 của thế kỉ trước, nhất là từ sau chính sách Đổi mới, vai trò tích cực của trường mới được nhấn mạnh, nhiều khi thái quá, quên yếu tố thực dân của nó. Ta có thể khẳng định là nếu không có Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương thì không thể có nền mỹ thuật Việt Nam hiện đại với bộ mặt hiện tại. Nhưng không phải vì thế mà quên những hạn chế lịch sử của trường. Ý đồ lập nó ra nằm trong ý đồ chung của hệ thống đại học Pháp do Toàn quyền Beau thực hiện năm 1907, để ngăn chặn phong trào Đông Du. Thành lập một năm thì Đại học Đông Dương đóng cửa do biến động chính trị. Năm 1917, Sarraut mở lại để đối phó với phong trào ta đòi cải cách. Đại học Đông Dương được ấn định trong nhiệm vụ phục vụ chính sách thực dân, nhất là đào tạo công chức và kỹ thuật viên cao cấp (khác đường lối thực dân Anh ở Ấn Độ). Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương không thể là ngoại lệ. Do đó, ngoài phần tích cực là chủ yếu, nó có những hạn chế, thí dụ như cấm vẽ về phong trào yêu nước: làm gì có chân dung Đề Thám, Phan Bội Châu, Xô Viết Nghệ - Tĩnh, v.v… Mặc dầu họa sĩ Nam Sơn từng vẽ Hai Bà Trưng, Lê Lợi. Bản thân Tardieu vẽ một bức họa 77m2 ca ngợi Mẫu quốc, Pháp (La Métropole) được đại diện bởi một bà đầm ngồi trên, xung quanh là các quan triều đình Huế và các dân tộc Đông Dương. Các họa sĩ Việt Nam cũng phải minh họa một số ít bài trong Quốc Văn giáo khoa thư như: ông Paul Bert, nước có trị thì dân mới an, v.v… ca ngợi chính quyền Pháp.

Nhưng thực dân hóa nằm trong khuôn khổ “tiếp biến văn hóa”, một hiện tượng tự phát nhích dần các dân tộc trên thế giới lại gần nhau, khiến cho giao lưu văn hóa tạo ra những giá trị mới, quá trình này được thể hiện qua nhiều con đường (tôn giáo, chiến tranh, thực dân hóa, kinh tế) và dẫn đến quốc tế hóa, rồi toàn cầu hóa ngày nay. Nam Sơn xuất phát từ hội họa phương Đông đã gặp Tardieu nên tạo ra một phong cách hiện đại Á - Âu. Tardieu xuất phát từ nghệ thuật phương Tây gặp Nam Sơn nên được dẫn dắt vào văn hóa phương Đông. Họ trở thành đôi bạn, có lẽ gần như họa sĩ Pháp Gauguin và Kỳ Đồng ở Tahiti.

Do vai trò cá nhân của hai nghệ sĩ chân chính Nam Sơn và Tardieu, nên Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương mà họ sáng lập đã hạn chế yếu tố thực dân, phát triển yếu tố tiếp biến văn hóa Đông - Tây để trở thành cái nôi nghệ thuật Việt Nam hiện đại. Thử tượng tượng, nếu không phải là Tardieu (với Nam Sơn phù tá) mà là Jonchère làm Giám đốc sáng lập Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương thì chắc chắn Trường đã đi một hướng khác, nặng về yếu tố thực dân hơn là yếu tố tiếp biến văn hóa.

hoa su nam son va hoi ngo van hoa dong tay Nhà Văn hóa Hữu Ngọc: Bác sĩ Nguyễn Khắc Viện vẫn hiện đại

TGVN. Bác sĩ Nguyễn Khắc Viện cố gắng sử dụng những từ và khái niệm thuộc văn hóa truyền thống của ta để lồng vào ...

hoa su nam son va hoi ngo van hoa dong tay Nhà Văn hóa Hữu Ngọc: Tivi tốt hay xấu

TGVN.Tivi sẽ chiếm mất một phần thời gian mà những người đương thời của chúng ta có thể dành cho việc đọc, suy nghĩ hay ...

hoa su nam son va hoi ngo van hoa dong tay Nhà Văn hóa Hữu Ngọc: Đôi điều về ẩm thực Pháp

“Mời một người đến ăn là chịu trách nhiệm về hạnh phúc của khách trong thời gian dưới mái nhà của mình”. “Bàn ăn là nơi ...

Ý kiến bạn đọc

* Vui lòng gõ tiếng Việt có dấu

Đọc thêm

Lịch thi đấu bóng đá hôm nay 19/2 và sáng 20/2: Lịch thi đấu V-League - Viettel vs CAHN; AFC Champions League 2 - Sanfrecce Hiroshima vs Nam Định

Lịch thi đấu bóng đá hôm nay 19/2 và sáng 20/2: Lịch thi đấu V-League - Viettel vs CAHN; AFC Champions League 2 - Sanfrecce Hiroshima vs Nam Định

Lịch thi đấu bóng đá hôm nay 19/2 và sáng 20/2: Lịch thi đấu V-League - Viettel vs CAHN; Champions League - Real Madrid vs Man City...
Tử vi 12 cung hoàng đạo Thứ Tư ngày 19/2/2025: Bạch Dương sự nghiệp suôn sẻ

Tử vi 12 cung hoàng đạo Thứ Tư ngày 19/2/2025: Bạch Dương sự nghiệp suôn sẻ

Tử vi hôm nay 19/2/2024 của 12 cung hoàng đạo - Ma Kết, Bảo Bình, Song Ngư, Bạch Dương, Kim Ngưu, Song Tử, Cự Giải, Sư Tử, Xử Nữ, Thiên ...
Lịch âm hôm nay 2025: Xem lịch âm 19/2/2025, Lịch vạn niên ngày 19 tháng 2 năm 2025

Lịch âm hôm nay 2025: Xem lịch âm 19/2/2025, Lịch vạn niên ngày 19 tháng 2 năm 2025

Lịch âm 19/2. Lịch âm hôm nay 19/2/2025? Âm lịch hôm nay 19/2. Lịch vạn niên 19/2/2025. Ngày hôm nay tốt hay xấu? Xem ngày giờ, hướng tốt xấu...
Tử vi hôm nay, xem tử vi 12 con giáp hôm nay ngày 19/2/2025: Tuổi Tỵ gia đạo an yên

Tử vi hôm nay, xem tử vi 12 con giáp hôm nay ngày 19/2/2025: Tuổi Tỵ gia đạo an yên

Xem tử vi 19/2 - tử vi 12 con giáp hôm nay 19/2/2025 - Tý, Sửu, Dần, Mão, Thìn, Tỵ, Ngọ, Mùi, Thân, Dậu, Tuất và Hợi về công việc, ...
Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương thức, nâng cao chất lượng hợp tác giữa các địa phương của Việt Nam và Quảng Tây, Trung Quốc

Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương thức, nâng cao chất lượng hợp tác giữa các địa phương của Việt Nam và Quảng Tây, Trung Quốc

Việc Bí thư Quảng Tây thăm Việt Nam trong ba năm liên tiếp đã thể hiện sự coi trọng của Quảng Tây đối với quan hệ hợp tác với các ...
Kết quả đàm phán Nga-Mỹ: Kết thúc thành công, đề xuất kế hoạch hòa bình 3 giai đoạn, nguy cơ EU và Ukraine bị gạt khỏi bàn hòa đàm

Kết quả đàm phán Nga-Mỹ: Kết thúc thành công, đề xuất kế hoạch hòa bình 3 giai đoạn, nguy cơ EU và Ukraine bị gạt khỏi bàn hòa đàm

Cuộc đàm phán kéo dài 4 tiếng rưỡi trong ngày 18/2 giữa hai phái đoàn cấp cao của Nga và Mỹ tại Saudi Arabia đạt được thành công.
Cơ hội được vinh danh 'Làng Du lịch tốt nhất' năm 2025 của UN Tourism

Cơ hội được vinh danh 'Làng Du lịch tốt nhất' năm 2025 của UN Tourism

Tổ chức Du lịch Liên hợp quốc mở đăng ký cho giải thưởng 'Làng Du lịch tốt nhất' lần thứ 5 tới các quốc gia thành viên, trong đó có Việt Nam.
Khi mạng xã hội truyền cảm hứng cho du lịch

Khi mạng xã hội truyền cảm hứng cho du lịch

Các nền tảng mạng xã hội đang trở thành nguồn cảm hứng quan trọng, tác động vào sự thay đổi xu hướng du lịch trong tương lai...
Cách Tân Hóa 'sống chung với lũ', chuyển mình thành điểm đến du lịch hấp dẫn

Cách Tân Hóa 'sống chung với lũ', chuyển mình thành điểm đến du lịch hấp dẫn

Từ một làng quê quanh năm đối diện với nghèo khó, mưa lũ, Tân Hóa bắt đầu tham gia vào hoạt động du lịch.
Ngắm Trùng Khánh, Cao Bằng 'đẹp như mơ' qua phim Đèn âm hồn hot nhất rạp Việt

Ngắm Trùng Khánh, Cao Bằng 'đẹp như mơ' qua phim Đèn âm hồn hot nhất rạp Việt

Đèn âm hồn ra mắt vào ngày 7/2, hiện đang là một trong những bộ phim hot nhất rạp Việt.
Khách du lịch Việt Nam được miễn thị thực vào Khu tự trị dân tộc Thái Tây Song Bản Nạp

Khách du lịch Việt Nam được miễn thị thực vào Khu tự trị dân tộc Thái Tây Song Bản Nạp

Đi theo đoàn do công ty du lịch Trung Quốc đón tiếp, khách du lịch Việt Nam sẽ được miễn thị thực vào Khu tự trị dân tộc Thái Tây Song Bản Nạp.
Du lịch Kiên Giang, một trong mười điểm đến thân thiện nhất thế giới năm 2025

Du lịch Kiên Giang, một trong mười điểm đến thân thiện nhất thế giới năm 2025

Không chỉ sở hữu cảnh sắc ấn tượng, tỉnh Kiên Giang còn mời gọi du khách bước vào hành trình khám phá những giá trị truyền thống độc đáo.
Nghiên cứu khôi phục đền thờ Đức Thánh Trần tại thành phố Điện Biên Phủ

Nghiên cứu khôi phục đền thờ Đức Thánh Trần tại thành phố Điện Biên Phủ

Vào cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX, nhân dân Điện Biên đã xây dựng ngôi đền - lưu truyền là Đền thờ Đức thánh Trần tại khu vực đồi cao trung tâm.
Triển lãm có quy mô lớn nhất về tranh vua Hàm Nghi tại Việt Nam

Triển lãm có quy mô lớn nhất về tranh vua Hàm Nghi tại Việt Nam

Với chủ đề 'Trời, Non, Nước | Allusive Panorama', triển lãm sẽ giới thiệu đến công chúng hơn 20 tác phẩm hội họa của vua Hàm Nghi trong thời gian lưu đày.
Gầu Tào - lễ hội đặc sắc của đồng bào Mông

Gầu Tào - lễ hội đặc sắc của đồng bào Mông

Với những giá trị lịch sử, văn hóa và nghệ thuật đặc biệt, Lễ hội Gầu Tào được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản Văn hóa phi vật ...
Yêu cầu có ngay biện pháp bảo vệ di tích quốc gia chùa Làng Vẽ

Yêu cầu có ngay biện pháp bảo vệ di tích quốc gia chùa Làng Vẽ

Cục Di sản văn hóa đề nghị Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Giang khẩn trương kiểm tra thực tế và có ngay biện pháp bảo vệ di tích chùa Làng ...
50 năm quan hệ ngoại giao Việt Nam-Đức: Đưa nghệ thuật thị giác trở thành cầu nối hữu nghị

50 năm quan hệ ngoại giao Việt Nam-Đức: Đưa nghệ thuật thị giác trở thành cầu nối hữu nghị

Đại sứ quán Đức tại Việt Nam phát động dự án nghệ thuật độc đáo biến bức tường bên ngoài Đại sứ quán thành tác phẩm tranh vẽ ngoài trời.
Xây dựng kế hoạch tu bổ khu di tích Quốc Tử Giám triều Nguyễn

Xây dựng kế hoạch tu bổ khu di tích Quốc Tử Giám triều Nguyễn

Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế sẽ xây dựng kế hoạch tu bổ để phát huy giá trị di tích Quốc Tử Giám triều Nguyễn.
Phiên bản di động