Nhà văn hóa Hữu Ngọc

Học giả Hoàng Xuân Hãn: Nỗi niềm một trí thức lớn

Hữu Ngọc
TGVN.Mấy năm sau chiến tranh Mỹ - Việt, tôi đi Pháp theo lời mời của Hội Pháp - Việt hữu nghị. Trước khi đi, anh Hoàng Tùng (phụ trách đối ngoại) bảo tôi, nếu gặp học giả Hoàng Xuân Hãn thì nhắc lại lời Chính phủ ta mời ông về thăm đất nước thống nhất.
Theo dõi Baoquocte.vn trên
TIN LIÊN QUAN
hoc gia hoang xuan han noi niem mot tri thuc lon Đôi điều về nghệ thuật ý niệm
hoc gia hoang xuan han noi niem mot tri thuc lon Phim hoạt hình Nhật Bản đang tràn ngập hành tinh
hoc gia hoang xuan han noi niem mot tri thuc lon
Học giả Hoàng Xuân Hãn.

Tôi đã có dịp thực hiện lời dặn ấy khi gặp lại thầy Hoàng Xuân Hãn. Tôi học thầy ở Ban Tú tài triết học Trường Bưởi năm 1938 – 1939. Ở buổi tôi thuyết trình về văn học dân gian Việt Nam tại Paris (1982), tôi nhớ là thầy đi cùng nhà sử học Philippe Devillers.

Ông Hãn cũng cho biết là “Bác Tô (Thủ tướng Phạm Văn Đồng) đã khuyên tôi về nước”. Cuối cùng, ông Hãn ra đi năm 1996, vào tuổi 88, mất ở xứ người. Đúng như dự cảm trong đôi câu đối của ông mà tôi đọc được ở Trúc Lâm Thiền viện, trên đồi Villebon Yvette, cách Paris 25km:

Thân gửi xứ người nương cửa Phật

Hồn về đất Việt viếng quê nhà

Thầy Hãn là niềm tự hào của học trò trường Bưởi chúng tôi và toàn dân ngay từ thời Pháp thuộc, vì ông là người An Nam, bị thực dân khinh là “nhaque” (nhà quê) ngu đần, lại đỗ thạc sĩ (phải nói thêm là thạc sĩ ở Pháp thời đó không phải là bằng phổ thông như ta ngày nay, mà lúc đó gần như thi tuyển, mỗi năm mỗi ngành chỉ lấy trên dưới chục người cho cả nước). Ông là một nhà trí thức siêu việt, uyên thâm văn hóa Đông Tây, khoa học tự nhiên và khoa học nhân văn. Tuy suốt cuộc đời tận tâm phục vụ Tổ quốc bằng những công trình của mình, ông vẫn băn khoăn không có mặt ở quê hương những năm chiến tranh và hậu chiến. Nỗi niềm này được ông trình bày trong một bức thư dài, gửi cho một nhà văn Việt kiều 2 năm trước khi ông qua đời, thư viết ngày 1/12/1994. Tôi rất xúc động và xót thương thầy khi đọc tài liệu này. Dưới đây xin trích vài đoạn: …”Chúng ta là những kẻ “một hội một thuyền”, ân ưu vận nước trong 6 - 7 mươi năm nay. Không cần đàm đạo lâu dài cũng thấu lòng cảm nghĩ. Các bác đã đứng mũi chịu sào, biết mấy phen gian khổ mới có ngày nay, thành quả nước nhà độc lập và thống nhất là điểm trọng. Còn tôi cảnh ngộ tuy khác, nhưng đã cố gắng giữ tấm lòng trung kiên để dự bị, phòng khi giúp ích và nhất là trù tính tương lai dân tộc vững chắc giữa thế giới hòa bình. Cảm nghĩ của tôi đã có dịp thể lộ trong đoản thiên Một vài ký vãng về Hội nghị Đà Lạt và sau đó, trong hơn 10 bài khai bút từ năm 1975. Trong buổi hòa bình như ngày nay, tình cảm thường dày hơn lý trí. Tôi được biết rằng, các bác cũng tổn thất nhiều trong tình cảm gia đình vì chiến tranh, tôi rất thông cảm. Tôi cũng vậy, có lúc muốn về nước một mình, nhưng vợ chồng nay gần đất xa trời, chia cay sẻ ngọt trong hơn 6 chục năm, tôi không muốn mạo sự vô tình mà vĩnh biệt. Nay thì tuổi già, bệnh tật, sức yếu, trí mờ, sợ không thể còn thấy lại quê hương. Vả đối với riêng tôi, cái thực chất của hai chữ quê hương, than ôi, đã không còn nữa! Thế ấy, nhưng đối với xứ sở, tôi không bao giờ quên. Cách mấy năm nay, một bạn vong niên người Nghệ An tới từ biệt tôi để về quê. Tôi rất thèm cảnh huống ấy, bèn tặng bạn mấy câu sau:

Đã hay bốn bể là nhà

Lam Hồng ta mới thật là quê hương

Trải bao cuộc biến, cuộc thường

Mà lòng tưởng nhớ yêu thương vẹn tròn

Nhắn lời với Nước cùng Non

Từ nay Nước cạn Non mòn tại ta.

Xem đó, đủ thấy bác đã trọn vẹn đối với mảnh đất quê nhà mà tôi đã từng dấn thân, như đất Thanh - Nghệ - Tĩnh, tình tôi sao dứt. Vì cảnh ngộ, tôi không được dự phần giải phóng đất nước, tôi bèn gắng công giải phóng trí thức và văn hóa đồng bào ra khỏi cái khuôn chật hẹp, ươn hèn, bị ràng buộc…”.

Là nhà sử học, Hoàng Xuân Hãn nhận định cuộc kháng chiến một cách khách quan như sau: “… Các bác theo dấu cụ Hồ đã hành động và đem đến sự độc lập và thống nhất đất nước. Lấy tư cách nhà sử học mà ngẫm nghĩ thì suốt khoảng sinh tồn Tổ quốc, từ xưa, chỉ có hai cuộc khá tương đương: Trưng Trắc giải phóng khỏi Hán thuộc, nhưng liền đó bị bại. Ngô Quyền chỉ ngăn được kẻ ngoại xâm, cũng như Lê Hoàn, Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Nguyễn Huệ đời sau… Lê Lợi mới thật có công phá xiềng Minh thuộc, nhưng quyền lực Minh bám chưa sâu và vũ khí đang thời khá ngang nhau… Chỉ có cuộc giải phóng vừa qua mới khó khăn mà dân ta làm được. Ấy thật nhờ lòng yêu nước, trí sáng suốt, kinh nghiệm rộng, biết tùy thời, biết tri chỉ của Bác Hồ mà ngày nay ta được độc lập và thống nhất. Tôi nghĩ rằng noi gương Bác, đạo đức ôn hòa, trung dung mà quả quyết thì lãnh đạo dân ta sẽ chóng đem lại hai mục tiêu: hạnh phúc về kinh tế và tự do về tinh thần…”.

Thầy Hãn, xin thầy cứ yên nghỉ, vì tuy xa đất nước, nhưng những tư tưởng xây dựng chiến lược bảo vệ và phát triển dân tộc bằng văn hóa của thầy đã và sẽ đem lại những thành quả to lớn cho đất nước, con người Việt Nam. Từ trẻ đến già đều gián tiếp và trực tiếp, chịu ảnh hưởng các công trình của thầy: Bé thì học A, B, C theo phương pháp “O tròn như quả trứng gà”; học khoa học và đại học phải dựa vào Danh từ khoa học của thầy. Sau đó, là những công trình nghiên cứu vô giá về khoa học tự nhiên, nhất là về Quốc học. Không kể hàng trăm học trò của thầy trở thành lãnh đạo đầu ngành văn hóa ở cả hai miền.

hoc gia hoang xuan han noi niem mot tri thuc lon Một vở kịch Nô (Nhật Bản) hiện đại

(TGVN). Mishima là nhà văn Nhật hiện đại nổi tiếng nhất ở phương Tây. Ông đã gửi gắm nhiều tâm sự về ý nghĩa cuộc đời, ...

hoc gia hoang xuan han noi niem mot tri thuc lon Nghề dịch cũng lắm cung phu

(TGVN).Trong dịch thuật, có nhiều từ nước ngoài chưa tìm được từ tiếng Việt dịch thật sát, vì văn hoá khác nhau. Thí dụ: một ...

hoc gia hoang xuan han noi niem mot tri thuc lon Người bạn Pháp mê Việt Nam và nhiếp ảnh

(TGVN).Một buổi chiều mùng ba Tết, mưa phùn lạnh lẽo. Trong gian phòng ấm áp, khói trầm bay thơm ngát, chúng tôi ngồi trầm ngâm, ...

Ý kiến bạn đọc

* Vui lòng gõ tiếng Việt có dấu

Đọc thêm

Lịch thi đấu bóng đá hôm nay 19/2 và sáng 20/2: Lịch thi đấu V-League - Viettel vs CAHN; AFC Champions League 2 - Sanfrecce Hiroshima vs Nam Định

Lịch thi đấu bóng đá hôm nay 19/2 và sáng 20/2: Lịch thi đấu V-League - Viettel vs CAHN; AFC Champions League 2 - Sanfrecce Hiroshima vs Nam Định

Lịch thi đấu bóng đá hôm nay 19/2 và sáng 20/2: Lịch thi đấu V-League - Viettel vs CAHN; Champions League - Real Madrid vs Man City...
Tử vi 12 cung hoàng đạo Thứ Tư ngày 19/2/2025: Bạch Dương sự nghiệp suôn sẻ

Tử vi 12 cung hoàng đạo Thứ Tư ngày 19/2/2025: Bạch Dương sự nghiệp suôn sẻ

Tử vi hôm nay 19/2/2024 của 12 cung hoàng đạo - Ma Kết, Bảo Bình, Song Ngư, Bạch Dương, Kim Ngưu, Song Tử, Cự Giải, Sư Tử, Xử Nữ, Thiên ...
Lịch âm hôm nay 2025: Xem lịch âm 19/2/2025, Lịch vạn niên ngày 19 tháng 2 năm 2025

Lịch âm hôm nay 2025: Xem lịch âm 19/2/2025, Lịch vạn niên ngày 19 tháng 2 năm 2025

Lịch âm 19/2. Lịch âm hôm nay 19/2/2025? Âm lịch hôm nay 19/2. Lịch vạn niên 19/2/2025. Ngày hôm nay tốt hay xấu? Xem ngày giờ, hướng tốt xấu...
Tử vi hôm nay, xem tử vi 12 con giáp hôm nay ngày 19/2/2025: Tuổi Tỵ gia đạo an yên

Tử vi hôm nay, xem tử vi 12 con giáp hôm nay ngày 19/2/2025: Tuổi Tỵ gia đạo an yên

Xem tử vi 19/2 - tử vi 12 con giáp hôm nay 19/2/2025 - Tý, Sửu, Dần, Mão, Thìn, Tỵ, Ngọ, Mùi, Thân, Dậu, Tuất và Hợi về công việc, ...
Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương thức, nâng cao chất lượng hợp tác giữa các địa phương của Việt Nam và Quảng Tây, Trung Quốc

Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương thức, nâng cao chất lượng hợp tác giữa các địa phương của Việt Nam và Quảng Tây, Trung Quốc

Việc Bí thư Quảng Tây thăm Việt Nam trong ba năm liên tiếp đã thể hiện sự coi trọng của Quảng Tây đối với quan hệ hợp tác với các ...
Kết quả đàm phán Nga-Mỹ: Kết thúc thành công, đề xuất kế hoạch hòa bình 3 giai đoạn, nguy cơ EU và Ukraine bị gạt khỏi bàn hòa đàm

Kết quả đàm phán Nga-Mỹ: Kết thúc thành công, đề xuất kế hoạch hòa bình 3 giai đoạn, nguy cơ EU và Ukraine bị gạt khỏi bàn hòa đàm

Cuộc đàm phán kéo dài 4 tiếng rưỡi trong ngày 18/2 giữa hai phái đoàn cấp cao của Nga và Mỹ tại Saudi Arabia đạt được thành công.
Cơ hội được vinh danh 'Làng Du lịch tốt nhất' năm 2025 của UN Tourism

Cơ hội được vinh danh 'Làng Du lịch tốt nhất' năm 2025 của UN Tourism

Tổ chức Du lịch Liên hợp quốc mở đăng ký cho giải thưởng 'Làng Du lịch tốt nhất' lần thứ 5 tới các quốc gia thành viên, trong đó có Việt Nam.
Khi mạng xã hội truyền cảm hứng cho du lịch

Khi mạng xã hội truyền cảm hứng cho du lịch

Các nền tảng mạng xã hội đang trở thành nguồn cảm hứng quan trọng, tác động vào sự thay đổi xu hướng du lịch trong tương lai...
Cách Tân Hóa 'sống chung với lũ', chuyển mình thành điểm đến du lịch hấp dẫn

Cách Tân Hóa 'sống chung với lũ', chuyển mình thành điểm đến du lịch hấp dẫn

Từ một làng quê quanh năm đối diện với nghèo khó, mưa lũ, Tân Hóa bắt đầu tham gia vào hoạt động du lịch.
Ngắm Trùng Khánh, Cao Bằng 'đẹp như mơ' qua phim Đèn âm hồn hot nhất rạp Việt

Ngắm Trùng Khánh, Cao Bằng 'đẹp như mơ' qua phim Đèn âm hồn hot nhất rạp Việt

Đèn âm hồn ra mắt vào ngày 7/2, hiện đang là một trong những bộ phim hot nhất rạp Việt.
Khách du lịch Việt Nam được miễn thị thực vào Khu tự trị dân tộc Thái Tây Song Bản Nạp

Khách du lịch Việt Nam được miễn thị thực vào Khu tự trị dân tộc Thái Tây Song Bản Nạp

Đi theo đoàn do công ty du lịch Trung Quốc đón tiếp, khách du lịch Việt Nam sẽ được miễn thị thực vào Khu tự trị dân tộc Thái Tây Song Bản Nạp.
Du lịch Kiên Giang, một trong mười điểm đến thân thiện nhất thế giới năm 2025

Du lịch Kiên Giang, một trong mười điểm đến thân thiện nhất thế giới năm 2025

Không chỉ sở hữu cảnh sắc ấn tượng, tỉnh Kiên Giang còn mời gọi du khách bước vào hành trình khám phá những giá trị truyền thống độc đáo.
Nghiên cứu khôi phục đền thờ Đức Thánh Trần tại thành phố Điện Biên Phủ

Nghiên cứu khôi phục đền thờ Đức Thánh Trần tại thành phố Điện Biên Phủ

Vào cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX, nhân dân Điện Biên đã xây dựng ngôi đền - lưu truyền là Đền thờ Đức thánh Trần tại khu vực đồi cao trung tâm.
Triển lãm có quy mô lớn nhất về tranh vua Hàm Nghi tại Việt Nam

Triển lãm có quy mô lớn nhất về tranh vua Hàm Nghi tại Việt Nam

Với chủ đề 'Trời, Non, Nước | Allusive Panorama', triển lãm sẽ giới thiệu đến công chúng hơn 20 tác phẩm hội họa của vua Hàm Nghi trong thời gian lưu đày.
Gầu Tào - lễ hội đặc sắc của đồng bào Mông

Gầu Tào - lễ hội đặc sắc của đồng bào Mông

Với những giá trị lịch sử, văn hóa và nghệ thuật đặc biệt, Lễ hội Gầu Tào được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản Văn hóa phi vật ...
Yêu cầu có ngay biện pháp bảo vệ di tích quốc gia chùa Làng Vẽ

Yêu cầu có ngay biện pháp bảo vệ di tích quốc gia chùa Làng Vẽ

Cục Di sản văn hóa đề nghị Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Giang khẩn trương kiểm tra thực tế và có ngay biện pháp bảo vệ di tích chùa Làng ...
50 năm quan hệ ngoại giao Việt Nam-Đức: Đưa nghệ thuật thị giác trở thành cầu nối hữu nghị

50 năm quan hệ ngoại giao Việt Nam-Đức: Đưa nghệ thuật thị giác trở thành cầu nối hữu nghị

Đại sứ quán Đức tại Việt Nam phát động dự án nghệ thuật độc đáo biến bức tường bên ngoài Đại sứ quán thành tác phẩm tranh vẽ ngoài trời.
Xây dựng kế hoạch tu bổ khu di tích Quốc Tử Giám triều Nguyễn

Xây dựng kế hoạch tu bổ khu di tích Quốc Tử Giám triều Nguyễn

Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế sẽ xây dựng kế hoạch tu bổ để phát huy giá trị di tích Quốc Tử Giám triều Nguyễn.
Phiên bản di động