Nội chiến Syria đã thay đổi thế giới như thế nào?

Hàng triệu người Syria đã phải chạy trốn chiến tranh. (Nguồn: AP)

Sự nổi lên của IS

Vòng xoáy bạo lực của cuộc xung đột ở Syria được ít người chú ý, điều này đã tạo điều kiện cho một nhánh của tổ chức khủng bố Al Qaeda phát triển thành nhóm Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng, một tổ chức khủng bố đang “làm mưa làm gió” ở nhiều khu vực trên thế giới.

Năm 2014, IS giành quyền kiểm soát thành phố phía Đông Syria là Raqqa và trên đà đó đánh chiếm thành phố Mosul của Iraq. IS cuối cùng đã kiểm soát một khu vực rộng lớn, giàu tài nguyên thiên nhiên, trải dọc biên giới nhiều nước, có diện tích bằng Vương quốc Anh, thu được nhiều chiến lợi phẩm là các loại vũ khí và nhân lực.

Sự bành trướng của IS đã lan sang các phần đất mà Chính phủ Syria không tập trung kiểm soát, nguyên nhân do Chính phủ Syria và các bên đang tập trung chiến đấu để giành giật quyền ảnh hưởng ở khu vực đông dân cư gần bờ biển Địa Trung Hải. 

IS làm dấy lên nỗi lo sợ trong khu vực và thế giới bằng việc tàn sát những bộ tộc thiểu số, lập trại nô lệ tình dục phục vụ các chiến binh của mình, chống lại quân đội chính phủ, hành quyết các phần tử chống đối một cách man rợ. Chúng còn tàn phá nhiều di sản vô giá của nhân loại, như các ngôi đền ở thành phố cổ Palmyra, làm gia tăng việc buôn bán đồ cổ trên toàn cầu.

Nhóm này đã tiến hành nhiều vụ tấn công từ Pháp cho tới Yemen, thành lập căn cứ địa ở phía Bắc Libya với mục đích thành lập “Đế quốc Hồi giáo” ở Syria và Iraq. Có lẽ điều gây bất ngờ nhất đối với thế giới là có hàng ngàn nam, nữ thanh niên từ châu Âu, với nhiều tôn giáo khác nhau đã “nườm nượp” gia nhập IS.

Sự can dự của Nga

Ngoại trưởng Anh Philip Hammond  nhận định, “có một người trên thế giới có thể chấm dứt cuộc nội chiến ở Syria bằng một cuộc điện thoại, đó chính là Tổng thống Nga Vladimir Putin”. 

Tổng thống Vladimir Putin đã thiết lập một chỗ đứng mới vững chắc ở Trung Đông vốn thuộc “sân sau” của Mỹ trong nhiều năm. Tháng Chín năm ngoái, sau khi hỗ trợ vũ khí, cố vấn quân sự và kinh tế cho chính quyền của Tổng thống Bashar Assad nhưng không xoay chuyển được tình hình, Tổng thống Putin đã quyết định gửi lực lượng không quân tấn công các đảng phái chống đối Chính phủ Syria. Gần đây, tình trạng bạo lực có giảm đáng kể phần lớn do Nga chủ động quyết định giảm cường độ không kích. Ngày 14/3 vừa qua, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã ra lệnh rút các lực lượng chủ chốt của Nga khỏi Syria.

Các kịch bản Nga vạch ra cho Syria chưa được tiết lộ, nhưng cho dù ai là lãnh đạo tiếp theo của Syria, người đó phải thân Nga và hiểu được sự giúp đỡ to lớn từ nước Nga của Tổng thống Putin.

Trước khi can dự vào Syria, Nga đã có hành động tương tự ở Georgia vào năm 2008, Ukraine vào năm 2014, những nơi ông Putin không e ngại chứng tỏ với phương Tây những gì nước Nga sẵn sàng và cần phải làm để bảo vệ quyền lợi của đất nước. Hiện nay, Nga đang đóng vai trò then chốt, làm trung gian giải quyết xung đột trong khu vực giàu tài nguyên dầu khí dồi dào này. Tất cả các bên liên quan trong khu vực đang đề nghị phía Nga xem xét, cân nhắc các quyền lợi, lợi ích trong các kế hoạch tiếp theo của Moscow.

Châu Âu bất ổn

Khi châu Âu ký kết hiệp định mở cửa biên giới vào cuối thế kỷ 20, họ không thể hình dung có tới hàng triệu người nhập cư chỉ trong một năm, chủ yếu là người tỵ nạn từ Syria, như đã xảy ra vào năm 2015.

Hàng ngàn người đã thiệt mạng khi vượt biên bằng đường biển, đặt ra thách thức về đạo lý cho châu Âu. Dòng người di cư không giảm, đặt ra vấn đề tranh cãi cho châu Âu: hào phóng tiếp nhận người nhập cư, xuất hiện sự bài ngoại, làm lay chuyển chính sách mở cửa biên giới.

Người châu Âu giờ đây đang dựng lên các hàng rào dọc theo khu vực Balkan từ Hy Lạp tới Đức, sau khi tiếp nhận hàng trăm nghìn người tỵ nạn. Những người tỵ nạn sau khi vượt qua chặng đường dài phải sống trong điều kiện tồi tàn ở Đông Nam châu Âu. Nhiều người trong số họ phải đối mặt với tình trạng pháp lý “lấp lửng”, chờ đợi đơn xin tị nạn được xử lý hoặc không có giấy phép cư trú.

IS tấn công Paris vào tháng 11/2015, mặc dù phần lớn thủ phạm là những tên khủng bố quốc tịch Pháp và Bỉ, đã dấy lên những lời than phiền về tính trạng an ninh toàn châu Âu và sự nổi lên các chính trị gia chủ nghĩa dân tộc.

Những lời than phiền về điều này có thể nghe thấy chính từ nước Mỹ xa xôi, nơi ứng cử viên trong cuộc chạy đua vào Nhà Trắng Donald Trump đã phát biểu gây sốc với đề xuất cấm người theo đạo Hồi bước chân vào nước Mỹ.

Châu Âu hiện nay đang tìm cách để đưa những người tỵ nạn đến từ Hy Lạp quay trở lại Thổ Nhĩ Kỳ, đổi lại chỉ tiếp nhận những người tỵ nạn đã được lựa chọn trước từ Syria. Cùng với vấn đề của khủng hoảng tiền tệ, dòng người tỵ nạn đang đẩy đoàn kết nội khối đến điểm tới hạn.

Gánh nặng cho láng giềng

Cuộc khủng hoảng di cư ở châu Âu đang có xu hướng giảm bởi dòng người đang di chuyển vào các quốc gia láng giềng của Syria. Chỉ riêng Thổ nhĩ Kỳ, Lebanon, Jordan đã tiếp nhận khoảng 4,4 triệu người tỵ nạn từ Syria. Người tỵ nạn chiếm 20% dân số của nước Lebanon.

Cảnh hoang tàn ở Syria. (Nguồn: The Independent)

Cuộc xung đột Syria cũng đã tác động đến các chiến binh và các chính trị gia trong khu vực, gây mất ổn định cho các nước láng giềng như Lebanon và khơi lại căng thẳng sắc tộc ở Thổ Nhĩ Kỳ.

Vị thế đang lên của Iran

Cuộc xung đột ở Syria đã tái cân bằng cán cân quyền lực khu vực. Phạm vi ảnh hưởng của người Shiite của Iran đang được mở rộng từ Beirut đến Tehran, với sự hỗ trợ của chính quyền Baghdad và Damacus. Ngoài ra, Iran cũng tham gia sâu vào các cuộc xung đột, khi có lực lượng dân quân hoạt động ở hai quốc gia này.

Tại Lebanon, Iran đang có được sự ủng hộ  mạnh mẽ của lực lượng Hezbollah, dân quân bị Israel trục xuất khỏi đất nước này trong năm 2000. Hezbollah đã gửi hàng ngàn chiến binh chiến đấu ủng hộ chính quyền của Tổng thống Assad ở Syria. Israel tỏ ra khó chịu khi thấy kẻ thù của mình được huấn luyện với pháo binh hiện đại cùng với đội ngũ cố vấn của Nga và Iran, hàng ngày đang củng cố vị thế của mình dọc theo biên giới phía Bắc của nhà nước Do Thái.

Saudi Arabia, cường quốc của người Sunni trong khu vực, đang tìm cách duy trì hỗ trợ cho quân nổi dậy Sunni được họ hậu thuẫn tại Syria trong khi vẫn tiếp tục chiến đấu chống phiến quân Shiite được Iran được hỗ trợ tại Yemen.