Xin ông cho biết một số kinh nghiệm quản lý các di sản hang động nổi tiếng trên thế giới?
Trên thế giới có nhiều hang động nổi tiếng được phát hiện và khai thác cho mục đích du lịch. Như hang Ingleborough (Anh), hang Onondaga (Mỹ), hang Harrisons (Barbados), Carlsbad Caverns là một nhóm các hang động (Mexico), hang Deer ở Vườn quốc gia Gulung Mulu (Malaysia)…
Tựu trung, cách thức khai thác các hang động nổi tiếng đều tuân thủ nguyên tắc: Hạn chế tối đa tác động đến cảnh quan tự nhiên của hang động; tôn trọng và giữ gìn giá trị tự nhiên độc đáo trong hang động - những thứ mà phải hàng trăm năm, thậm chí cả triệu năm thiên nhiên mới tạo được; các hoạt động/ loại hình du lịch tổ chức hài hòa với tự nhiên; hướng tới mục tiêu phát triển bền vững.
Để tham quan hang Ingleborough (Anh), du khách phải leo xuống đáy ở độ sâu khoảng 50m so với mặt đất và vào từng đợt với số lượng 12-14 người, được phát mũ bảo hiểm và hướng dẫn viên dẫn theo một lối đi được thiết kế riêng biệt để tiếp cận những nơi cảnh đẹp độc đáo. Đặc biệt, họ còn đặt những điểm quan trắc sự tích tụ của măng đá để du khách có thể hiểu về sự hình thành các thạch nhũ một cách trực quan hơn. Còn để leo xuống đáy, du khách cần có kỹ thuật leo dây và có đủ sức khỏe để tham gia được tour mạo hiểm này.
Hang Onondaga thuộc công viên quốc gia tiểu bang Missouri (Mỹ) được đưa vào khai thác từ năm 1982. Cách thức thăm quan hang động ở đây được thực hiện theo lối truyền thống. Du khách sẽ được hướng dẫn viên đưa đi bộ qua các lối được lát đá và thắp sáng bằng điện. Trong chuyến hành trình, du khách sẽ được giới thiệu các thông tin về đặc điểm địa chất và các thành tạo nhũ đá kỳ lạ khác.
Hang Harrison là một điểm thu hút du lịch tuyệt vời trên đất nước Barbados. Đó là một hệ thống hang động ngầm khổng lồ với các hang động tuyệt đẹp có nhiều các tích tụ canxit, hình dáng độc đáo. Hang bắt đầu phục vụ khách du lịch từ năm 1981. Các tour du lịch được tổ chức rất đa dạng, phù hợp với đặc điểm của các đoạn hang khác nhau và cảnh quan xung quanh khu vực hang. Du khách có thể tham quan hang động bằng xe điện hoặc đi bộ, dưới sự dẫn đường của các hướng dẫn viên. Đối với các khách du lịch có nhu cầu khám phá thế giới tự nhiên, có thể tham gia các tour du lịch sinh thái hoặc thả bộ dọc những con đường ở xung quanh hang.
Carlsbad Caverns là một nhóm các hang động nổi tiếng ở công viên quốc gia (New Mexico). Các hang động ở đây độc đáo với những vách hang được “trang trí” bởi các thể hóa thạch của các loài tảo, bọt biển và ốc sên cùng nhiều sinh vật khác. Qua thời gian, axit sulfuric đã thấm vào đá vôi, tạo thành những thể nhũ đá giống những như dải đá băng buông xuống từ trần và vách hang. Du khách đến đây sẽ được đưa xuống lòng hang bằng hệ thống các thang máy ở khu vực trung tâm. Sau đó họ sẽ tự chọn cho mình một lối đi yêu thích/ phù hợp để tiếp tục hành trình đi khám phá lòng hang.
Hố sập Karst Swallows ở Mexico có độ sâu 400 m tuyệt đẹp và nổi tiếng. Tuy nhiên, để thăm quan được, du khách cần phải đủ can đảm, sức khỏe để tham gia nhảy dù mạo hiểm từ miệng xuống đáy giếng. Vì như vậy, lượng du khách đến đây cũng rất hạn chế
Hang Deer ở Vườn quốc gia Gulung Mulu (Malaysia) có kích thước lớn nhất thế giới trước khi phát hiện ra hang Sơn Đoòng vào năm 1999. Hang nằm ở độ cao 146m với chiều dài nhánh chính của hang xấp xỉ 1.000m, rộng trung bình 174m và cao khoảng 122m. Ở Gulung Mulu có nhiều dự án cho việc thám hiểm hang động, trong đó có cả khám phá hang Deer, nhưng những tour du lịch của họ đều được tổ chức dưới hình thức trải nghiệm bằng cách đi bộ theo các lộ trình bên dưới mặt đất, thâm nhập đến hệ thống hang để khám phá.
Nếu muốn tránh việc đi những lộ trình khó khăn thì du khách có thể sử dụng trực thăng. Ở cách khá xa cửa hang Deer, họ xây dựng bãi đỗ cho trực thăng.
Theo ông, việc quản lý hang Sơn Đoòng theo cách nào để có thể giải bài toán vừa kinh tế vừa giữ được giá trị di sản?
Về cách thức chung, theo tôi, nên học tập mô hình phát triển du lịch ở Vườn quốc gia Gulung Mulu, nơi có nhiều điểm tương đồng với Phong Nha - Kẻ Bàng. Các tour du lịch ở đây nói chung, tour khám phá hang Deer nói riêng đều được tổ chức theo mô hình du lịch sinh thái, du lịch mạo hiểm, gần gũi và trải nghiệm với thiên nhiên. Cho đến nay, đó vẫn là một mô hình phát triển chuyên nghiệp, bền vững và thành công…
Khu vực Phong Nha - Kẻ Bàng có một “quần thể” các hang động đẹp nổi tiếng. Bởi vậy, nên phát triển đa dạng các loại hình du lịch. Điều này sẽ làm cho các tour du lịch ở đây đa dạng, phong phú, vừa hấp dẫn để khách du lịch lưu trú dài ngày, vừa tăng nguồn thu, đồng thời giảm bớt áp lực cho hang Sơn Đoòng.
Hiện nay, dư luận đang có hai hướng: theo chương trình du lịch thử nghiệm “Chinh phục Sơn Đoòng” với giá 3.000 USD/du khách để giữ giá trị di sản hoặc xây dựng cáp treo với giá cả “mềm” hơn. Ông đánh giá sao về hai ý kiến này?
Cả hai luồng dư luận nêu trên đều đẩy sự việc về hai thái cực khác nhau và sẽ không bao giờ ngừng được tranh luận nếu như không tìm được điểm chung để cùng hướng đến.
Dưới góc độ chuyên môn, tôi không ủng hộ việc đưa cáp treo vào hoạt động trong hang Sơn Đoòng. Lý do là: Với đặc tính giòn, dễ dập vỡ của đá vôi, lại trải qua lịch sử phát triển địa chất lâu dài dọc theo các đới đứt gãy địa chất, nên kết cấu của hang sẽ rất nhạy cảm với các chấn rung gây ra bởi các hoạt động công trình. Việc xây dựng trực tiếp các tuyến cáp treo lên hang là vô cùng nguy hiểm cho chính các công trình này cũng như trần và vách hang.
Với du lịch hang Sơn Đoòng, có thể thực hiện đa dạng các phương án để giúp du khách tiếp cận tới khu vực cửa hang. Có thể là bằng trực thăng, có thể bằng cáp treo (trong trường hợp dự án cáp treo có thể thuyết phục được Chính phủ), hoặc bằng các tour du lịch sinh thái.
Việc tổ chức tour du lịch khám phá trong hang Sơn Đoòng có thể xây dựng ở nhiều cấp độ khó/mạo hiểm hay độ dài/ ngắn khác nhau. Phương thức có thể theo mô hình khai thác của tour du lịch mạo hiểm hiện tại, nhưng tránh việc sở hữu và khai thác một cách độc quyền.
Nhiều di sản ở các địa phương đang xem như “của trời cho nhà mình” nên “độc chiếm khai thác”. Ở góc độ chuyên môn, theo ông, những việc cần làm ngay là gì?
Theo tôi, cần tăng cường công tác quản lý, lãnh đạo và trách nhiệm của địa phương đối với các di sản. Các nhà khoa học cần có những nghiên cứu chi tiết để xác lập rõ giá trị của di sản cũng như đề xuất quy hoạch, bảo tồn di sản cho địa phương. Ngoài ra, chúng ta cũng nên tăng cường công tác truyền thông và huy động nguồn vốn xã hội hóa của các doanh nghiệp để quy hoạch và phát triển du lịch (đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng, đào tạo bồi dưỡng nâng cao chất lượng các dịch vụ du lịch…).
Nikhil Hòa (thực hiện)