Sức sống mạnh mẽ trong dân ca của người M’Nông

Người M’Nông là dân tộc thiểu số ở Việt Nam với dân số khoảng 103 nghìn người, là một trong những tộc người cư trú lâu đời tại vùng đất Tây Nguyên, tập trung chủ yếu tại các tỉnh Đắk Lắk và Đắk Nông. Đây cũng là tộc người có nền văn hoá nghệ thuật đậm đà bản sắc.

Di sản văn hóa của người M’nông phong phú về loại hình, hàm chứa nhiều giá trị lịch sử, văn hóa xã hội, trong đó nổi bật nhất là dân ca.

Dân ca của người M'nông (còn gọi là Nau M’pring) là hình thức diễn xướng dân gian với 2 hình thức gồm độc diễn và hát đối đáp. Bài hát dân ca là lời ăn tiếng nói thường ngày được nghệ thuật hóa, mang sắc thái dân tộc, địa phương.

Nhạc cụ của người M’Nông với các bộ cồng chiêng, kèn bầu, kèn sừng trâu, kèn môi, đàn độc huyền mang âm hưởng của núi rừng Tây Nguyên tiềm ẩn nhiều giá trị văn hoá quý báu và vẫn được lưu truyền đến ngày nay

Kho tàng âm nhạc dân gian được lưu truyền từ nhiều đời

Dân ca M’nông là một kho tàng phong phú và đa dạng. Trong số những bài dân ca M’nông còn lưu lại đến ngày nay, nhiều bài đã ra đời từ buổi sơ khai của lịch sử hình thành và phát triển tộc người. Những bài ca ấy được lưu truyền qua sàng lọc tự nhiên và có sức sống lâu bền trong nhân dân.

Mặc dù trong suốt tiến trình lịch sử, người M’nông chưa có chữ để lưu giữ vào thư tịch, mà phương pháp chủ yếu là truyền miệng trong dân gian và hình thức cha truyền con nối.

Trải qua hàng ngàn năm vật lộn với thiên nhiên khắc nghiệt, chiến đấu chống kẻ thù để bảo vệ sự sinh tồn của dân tộc, người M’nông đã sáng tạo một kho tàng dân ca vô cùng phong phú về chủng loại và số lượng.

Nét di sản độc đáo chứa đựng nhiều đặc trưng của dân tộc

Những bài dân ca M’nông chứa đựng nội dung phản ánh cuộc sống thường ngày như tình yêu đôi lứa, ca ngợi buôn làng, ca ngợi những chàng trai anh dũng, có sức khỏe phi thường chiến đấu chống lại cái ác để bảo vệ buôn làng, ca ngợi thiên nhiên tươi đẹp.

Bên cạnh đó, có những bài hát dùng để khấn cầu các thần linh, làm cho mưa, gió thuận hòa, mùa màng bội thu, con người thoát khỏi dịch bệnh…

Nội dung nói trên biểu hiện qua nhiều thể loại như dân ca lao động, dân ca phong tục tập quán, dân ca nghi lễ, tín ngưỡng, hát ru con, hát đố, hát đồng dao, hát kể sử thi, hát giao duyên… phản ánh thiên nhiên, cuộc sống thường ngày, tình yêu con người, quê hương đất nước, ca ngợi những người bảo vệ bon làng…

Lối sáng tác sử dụng nhiều kỹ thuật ngôn ngữ, âm điệu khéo léo

Ngôn ngữ của dân ca rất gần với lời nói hàng ngày và mang đậm tính chất của thơ ca. Phương pháp sử dụng tục ngữ và thành ngữ được vận dụng một cách sáng tạo. Các thủ pháp nghệ thuật được sử dụng rất tài tình, như so sánh, tương phản, mô phỏng...

Đồng thời, một số phương thức đặc biệt của ngôn ngữ cũng được sử dụng như cách đối chữ, đối nghĩa, các hình thức tạo vần, các hình thức ví von, các hình ảnh ẩn dụ... tạo nên các lối hát mang tính nghệ thuật của dân tộc.

Khi xét về thang âm thì dân ca M’nông có đủ các thể từ thang 3 bậc âm, 5 bậc âm, 6 bậc âm và 7 bậc âm. Tuy nhiên, người M’nông vẫn dùng chủ yếu là thang 5 âm (có hoặc không có bán âm).

Trong dân ca, âm nhạc giữ vai trò quyết định. Bởi vì nói đến “ca” là nói đến âm nhạc – nếu không có yếu tố âm nhạc thì là tục ngữ, văn vần. Đó chính là tính chất của nghệ thuật thuộc thể loại dân ca và chính yếu tố nghệ thuật ấy (âm nhạc và lời ca) đã đáp ứng được yêu cầu hưởng thụ của cộng đồng.

Bảo tồn giá trị của di sản

Để nét văn hóa này của người M'nông không bị mai một, bộ ngành chức năng đã và đang triển khai nhiều giải pháp để bảo tồn và duy trì giá trị di sản văn hóa độc đáo này.

Cụ thể, ngành văn hóa đã xây dựng 4 chương trình hoạt động cho hai bon làng văn hóa điển hình là bon Pi Nao, xã Nhân Đạo (Đắk R'lấp) và bon N'Jriêng, xã Đắk Nia (TP. Gia Nghĩa). Bên cạnh đó, nhiều lớn truyền dạy dân ca đã được tổ chức tại các huyện, thành phố với hàng trăm người tham gia, hiện có 7 đội văn nghệ dân gian điểm được thành lập.

Ngành văn hóa, các địa phương tổ chức sưu tầm, tư liệu hóa, ghi âm, quay phim, chụp hình, phỏng vấn già làng, nghệ nhân am hiểu về dân ca để lưu trữ thông tin phục vụ công tác nghiên cứu, bồi dưỡng kỹ năng cho lớp trẻ tại chỗ.

***

Dân ca M’nông từ thuở xa xưa đã ăn sâu vào tiềm thức của đồng bào nơi đây và là món tài sản tinh thần vô giá của người M’nông. Ngày nay, dân ca của người M’nông có sức sống mạnh mẽ trong đời sống đương đại, trở nên phổ biến trong các cuộc vui, lễ hội, liên hoan, giao lưu giữa các nhóm cộng đồng, và còn được khai thác trình diễn nghệ thuật trên sân khấu, vì thế nên luôn được trao truyền, bảo tồn và phát huy một cách mạnh mẽ.