Vị trí Cao ủy LHQ về người tị nạn (UNHCR) từ 2005-2015 của Guterres được đánh giá là rất phù hợp với tính cách của ông: tìm kiếm sự đồng thuận giữa các cộng đồng. Trong nhiệm kỳ của mình, ông đã hoạt động năng nổ, thúc đẩy sự đối thoại liên văn hóa từ Âu sang Á, trên nhiều lĩnh vực.
Từ việc lớn đến việc nhỏ
Mỗi khi có dịp đi công tác tại Washington D.C (Mỹ), ông Guterres thường nhờ đại diện của UNHCR tại khu vực Michel Gabaudan đưa đến hiệu sách Politics & Prose hoặc một số nhà sách khác ở thành phố. “Ông Guterres là người rất thích đọc sách lịch sử. Thú vui của ông là đi hiệu sách để mua những cuốn viết bằng tiếng Anh, vốn khá khó kiếm ở Geneva”, ông Gabaudan cho biết. “Tôi tin chắc rằng, những kiến thức lịch sử này đã giúp ích rất nhiều cho sự nghiệp chính trị của ông ấy”.
Có thể thấy, ông Guterres có một cách tiếp cận mở với UNHCR. Cơ quan này đã có nhiều hoạt động tích cực trong nhiệm kỳ của ông, không chỉ bởi tình hình người di cư có nhiều diễn biến trong những năm qua. Trên thực tế, Guterres quyết định mở rộng danh mục những người cần được bảo vệ, bao gồm những người di cư bên trong lãnh thổ của một quốc gia, cũng như những người di cư để tránh thảm họa thiên nhiên và biến đổi khí hậu. Bên cạnh đó, ông Guterres cũng cố gắng vận động những nhà tài trợ tăng hỗ trợ cho người di cư, đồng thời đảm bảo rằng số tiền này sẽ được phân bổ một cách hiệu quả, hợp lý.
| Ông Guterres thăm trại tị nạn của những người Sudan ở Uganda, tháng 6/2005. (Nguồn: Reuters) |
Ông Gabaudan cho biết: “Giống như tất cả cơ quan thuộc LHQ, việc phát triển UNHCR đi kèm với bộ máy cồng kềnh hơn. Vì vậy, một trong những việc đầu tiên mà ông Guterres làm là cắt giảm nhân sự tại trụ sở chính ở Geneva, phân bổ họ tới nhiều khu vực trên toàn thế giới”.
Cũng theo ông Gabaudan, “Guterres chưa bao giờ xem tính toán tài chính là công việc của những nhân viên kế toán. Tôi từng chứng kiến ông xử lý các bảng tính nhanh hơn trợ lý tài chính của mình, thậm chí còn chỉ ra những cột, hàng bị sai sót. Rõ ràng, dù là một chính khách ở tầm quốc tế, song ông Guterres cũng rất quan tâm đến việc vận hành tổ chức của mình”.
Khi Justin Forsyth còn là Giám đốc Tổ chức Save the children (Anh), ông đã cùng ông Guterres đến thăm các trại tị nạn ở Lebanon. Forsyth nhớ lại cuộc trò chuyện giữa ông Guterres với các em nhỏ: “Điều gây ấn tượng với tôi là ông Guterres ngồi bệt xuống sàn lấm lem đất của căn lều để nói chuyện với trẻ em. Ông đặt câu hỏi và lắng nghe chúng trả lời, và ông thực sự xúc động trước những gì nghe được”.
“Sự thấu hiểu là cần thiết trong chính trị”
Dù vậy, trong nhiệm kỳ Cao ủy UNHCR, ông Guterres cũng gặp nhiều chỉ trích. Nhiều người cho rằng ông cần có tiếng nói mạnh mẽ hơn trong việc bảo vệ quyền của người tị nạn, vốn được quy định trong Hội nghị về người tị nạn năm 1951. “Quan điểm của Guterres về vấn đề này không rõ ràng. Nhiệm kỳ của ông là một giai đoạn khó khăn đối với việc bảo vệ người tị nạn”, một cựu quan chức cấp cao của LHQ nói. Cũng theo vị này, “phong cách của Guterres là đưa ra những tuyên bố về nhiều vấn đề, nhưng không trực tiếp nhắm đến việc buộc các chính phủ phải đưa ra hành động. Điều này làm dấy lên quan ngại nếu ông ấy trở thành Tổng Thư ký LHQ”.
Tuy nhiên, Jeff Crisp – nguyên trưởng bộ phận phát triển chính sách của UNHCR và hiện là nhà nghiên cứu tại Đại học Oxford (Anh), cho rằng không phải tất cả chỉ trích UNHCR đều liên quan đến ông Guterres. Theo Crisp, UNHCR đã nhiều lần bảo vệ quyền lợi của người tị nạn trước sự can thiệp của các quốc gia châu Âu. Bên cạnh đó, việc bí mật đàm phán thuyết phục chính phủ các nước liên quan đến vấn đề người tị nạn là “cách tiếp cận thể chế”, vốn được UNHCR thực hiện từ trước thời ông Guterres.
| Ông Guterres thăm những người tị nạn Afghanistan tại Peshawar, Pakistan, 6/2015. (Nguồn: UN) |
Là một người dễ thích ứng với hoàn cảnh, có khả năng tạo đồng thuận, nhã nhặn và thông tuệ, ông Guterres đang được kỳ vọng sẽ mang lại làn gió mới cho LHQ. Đặc biệt, các kĩ năng mà ông tích lũy được ngày hôm nay không chỉ từ kinh nghiệm trong thời hoạt động chính trị ở Bồ Đào Nha hay những năm làm Cao ủy UNHCR, mà còn là từ vợ ông – bà Melo.
Tháng 6/2016, trong một cuộc tranh luận giữa các ứng cử viên Tổng Thư ký LHQ do báo The Guardian tổ chức, ông Guterres nói rằng những kiến thức về phân tích tâm lý của người vợ đã khuất đã giúp ích ông rất nhiều. “Quan hệ giữa con người cũng giống như quan hệ giữa các quốc gia, tổ chức. Trên cương vị Tổng Thư ký LHQ, bạn phải khiến cho những bất hòa và quan niệm sai lầm giữa các quốc gia biến mất. Sự thấu hiểu là cần thiết trong chính trị”.