Thổ Nhĩ Kỳ-Ai Cập: Gác chuyện cũ, nối tình xưa

Tại trụ sở Liên hợp quốc ở New York (Mỹ) ngày 24/9/2019, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Tayyip Erdogan đã chỉ trích, kêu gọi trừng phạt Ai Cập và Tổng thống Abdul Fattah al-Sisi vì cách đối xử với gia đình cựu Tổng thống Mohammed Morsi.

Cairo đã lên tiếng phản đối, nói hành động của Ankara “áp đặt và độc đoán”. Cuộc khẩu chiến khiến quan hệ song phương đặc biệt căng thẳng.

Ít lâu sau, hai bên lại đối đầu tại Libya. Ai Cập hậu thuẫn Quân đội Quốc gia Libya (LNA) do tướng Khalifa Haftar đứng đầu, còn Thổ Nhĩ Kỳ lại ủng hộ Chính phủ Đoàn kết Dân tộc Libya (GNA) do Liên hợp quốc bảo trợ. Xung đột gay gắt khiến mùa hè 2020 tại Libya thêm rực lửa.

Tuy nhiên, đó chỉ là hai trong nhiều câu chuyện về lịch sử đầy trắc trở giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Ai Cập.

Đáng chú ý là chỉ 10 tháng sau, tình thế đã đổi khác. Tình hình chiến sự tại Libya đang cải thiện rõ rệt, còn quan hệ Thổ Nhĩ Kỳ-Ai Cập cũng đang có nhiều tiến triển đáng chú ý.

Theo người phát ngôn Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Ibrahim Kalin ngày 26/4, Ngoại trưởng cùng quan chức tình báo song phương đã trao đổi thời gian qua. Dự kiến, đoàn đại biểu của Ankara do Thứ trưởng Ngoại giao Sedat Onal đẫn đầu sẽ tới Cairo tuần này để thảo luận quan hệ song phương.

Thời gian qua, chính quyền Tổng thống Erdogan cũng triển khai chiến dịch cải thiện quan hệ với Ai Cập. Mới đây, đảng cầm quyền Công lý và Phát triển (AKP) còn có sáng kiến thành lập nhóm hữu nghị giữa quốc hội hai nước.

Trong một động thái thiện chí, chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ đã dỡ lệnh cấm Ai Cập xây dựng quan hệ với tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương.

Cairo thì vẫn tỏ ra thận trọng. Ngoại trưởng Sameh Shoukry cho rằng tuyên bố của Thổ Nhĩ Kỳ “cần được minh chứng bằng hành động và là cách duy nhất để khôi phục quan hệ”.

Với quá khứ không mấy êm đẹp như vậy, khó tưởng tượng rằng chỉ trong chưa đầy một năm, quan hệ Thổ Nhĩ Kỳ-Ai Cập lại có sự biến chuyển nhanh chóng, từ đối đầu gay gắt sang triển vọng về đối thoại. Đâu là lý do cho sự thay đổi này?

Đó là lợi ích. Không phải cố Thủ tướng Anh Winston Churchill, chính Huân tước Palmerston, cố Thủ tướng Anh mới là tác giả của câu nói bất hủ: “Trên thế giới này, không có bạn bè vĩnh viễn hay kẻ thù vĩnh viễn; chỉ có lợi ích quốc gia là vĩnh viễn. Trách nhiệm của chúng ta là theo đuổi lợi ích đó.”

Vậy với Ankara, lợi ích trong mối quan hệ này là gì?

Nhọc nhằn thời Covid-19

Có lẽ, câu trả lời sẽ rõ ràng hơn nếu nhìn toàn cảnh vị thế và hiện nay của Thổ Nhĩ Kỳ tại khu vực.

Quãng thời gian đầu năm 2021 rõ ràng không hề dễ chịu với chính quyền Tổng thống Erdogan.

Về chính trị, lần đầu tiên lãnh đạo quốc gia đồng minh thân thiết một thời của nước này, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã công nhận cái gọi là “diệt chủng Armenia”, vấn đề đặc biệt nhạy cảm với Thổ Nhĩ Kỳ.

Trước đó, Washington cũng chính thức loại Ankara khỏi chương trình sản xuất máy bay chiến đấu thế hệ mới F-35. Đây là chỉ dấu đáng ngại cho quan hệ song phương thời gian tới.

Nỗ lực gia nhập Liên minh châu Âu (EU) của Thổ Nhĩ Kỳ vẫn gặp trở ngại, dù nước này đã chiều lòng EU, từ thỏa thuận nhập cư hay hợp tác quân sự với Ukraine trước áp lực quân sự từ Nga.

Về kinh tế, giống như nhiều quốc gia khác, nền kinh tế của Thổ Nhĩ Kỳ đang chịu tác động sâu sắc của đại dịch Covid-19. Ngày 29/4, chính phủ một lần nữa tiến hành phong tỏa toàn quốc sau khi các ca lây nhiễm Covid-19 tăng mạnh trở lại, đạt mức 40.000 ca/ngày, cao nhất châu Âu.

Điều này khiến triển vọng phục hồi của một số ngành công nghiệp chủ chốt, đặc biệt là du lịch, vốn chiếm tới 12% GDP, trở nên khó khăn hơn.

Đó là chưa kể tới lạm phát, vấn đề đau đầu của nền kinh tế này. Chỉ trong 20 tháng, Ngân hàng Trung ương Thổ Nhĩ Kỳ thay tới ba Chủ tịch, chỉ với mục tiêu hàng đầu là kiềm chế lạm phát.

Sau khủng hoảng tiền tệ giữa năm 2018, đồng Lira đã mất 1/2 giá trị so với đồng USD, khiến một bộ phận người dân đặt niềm tin vào các đồng tiền số để giữ giá.

Tuy nhiên, sự sụp đổ vừa qua của hai đồng tiền số lớn tại đây là Thodex và Vebitcoin cho thấy rủi ro của thị trường này là không nhỏ.

Lời giải tại người xưa

Khi đó, Thổ Nhĩ Kỳ mong quan hệ với Ai Câp sẽ mang lại lợi ích về chính trị, kinh tế và vị thế.

Đầu tiên, Ankara mong muốn đẩy mạnh hợp tác kinh tế với Cairo, tạo động lực cho kinh tế trong nước. Ai Cập là đối tác thương mại hàng đầu của Thổ Nhĩ Kỳ tại châu Phi nhiều năm qua.

Năm 2020, dù quan hệ căng thẳng, song kim ngạch thương mại Thổ Nhĩ Kỳ-Ai Cập vẫn đạt 4,86 tỷ USD, chỉ thấp hơn chút so với năm 2012, trước khi cựu Tổng thống Mohammed Morsi bị lật đổ.

Trong khi đó, nền kinh tế Ai Cập tiếp tục phát triển ấn tượng thời gian qua. Bộ trưởng Tài chính Ai Cập Mohamed Maait cho biết đại dịch Covid-19 đã khiến quốc gia Bắc Phi đánh mất 23,6 tỷ USD, song Cairo dự kiến sẽ có sự trở lại mạnh mẽ với tốc độ tăng trưởng 7%/năm.

Theo Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), với quá trình chống dịch và phục hồi ấn tượng, Ai Cập đã vượt qua Các tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE), Iraq hay Qatar để trở thành nền kinh tế lớn thứ hai giới Arab, với trị giá 361,8 tỷ USD và chỉ đứng sau Saudi Arabia.

Cải thiện quan hệ với Ai Cập sẽ giúp doanh nghiệp Thổ Nhĩ Kỳ an tâm đầu tư, tạo lợi ích cho cả hai bên, như những gì ông Erdogan từng kỳ vọng trong chuyến thăm Cairo năm 2011.

Thứ hai, Ai Cập có vị thế đặc biệt quan trọng trong khu vực và hợp tác với quốc gia này sẽ giúp Thổ Nhĩ Kỳ củng cố chỗ đứng tại Trung Đông-Bắc Phi. Cairo có tiếng nói đáng kể trong Liên minh châu Phi (AU), cũng như các vấn đề khu vực.

Đặc biệt, Ai Cập đóng vai trò nhất định trong hai vấn đề cấp thiết với Thổ Nhĩ Kỳ là tranh chấp trên Đông Địa Trung Hải và Libya. Chưa kể Ankara cũng hào hứng với vai trò trung gian hòa giải căng thẳng về Đập Đại Phục hưng.

Giành được sự ủng hộ của Cairo sẽ là khởi đầu tốt để Ankara củng cố vị thế của mình tại khu vực này.

Thứ ba, theo giới quan sát, Thổ Nhĩ Kỳ đang cố gắng “khởi động lại” quan hệ khu vực. Ankara không còn xa lạ với chuyện khôi phục quan hệ với “đối thủ”. Moscow là ví dụ điển hình.

Tuy nhiên, Saudi Arabia hay Israel lại là chuyện khác. Vì thế, thành công trong cải thiện quan hệ với Ai Cập có thể tạo động lực để Thổ Nhĩ Kỳ tiếp tục chiến dịch “khởi động lại” quan hệ khu vực.

Trong bối cảnh đó, Thổ Nhĩ Kỳ rõ ràng có lý khi gác chuyện cũ, nối tình xưa với Ai Cập.