Belarus nói chung và Tổng thống Alexander Lukashenko nói riêng đang bị cộng đồng quốc tế lên án dữ dội vì đã ép buộc một chuyến bay thương mại của hãng Ryanair hạ cánh khẩn cấp vào ngày 23/5 vừa qua và bắt giữ một nhà báo có tư tưởng đối lập.
| Chuyến bay FR4978 của hãng hàng không Ryanair đã bị Belarus ép buộc hạ cánh khẩn cấp. (Nguồn: AP) |
Chuyến bay FR4978 của hãng hàng không Ryanair, khởi hành từ Athens (Hy Lạp) tới thủ đô Vilnius (Lithuania) hôm 23/5, khi bay đến không phận Belarus, cách biên giới Lithuania 10km, đã buộc phải chuyển hướng hạ cánh tại thủ đô Minsk của Belarus.
Phía Belarus đã nói với phi công chuyến bay rằng trên máy bay có thể có bom. Nhưng, khi máy bay hạ cánh, các nhân viên an ninh Belarus đã bắt giữ nhà báo Roman Pratasevich đồng thời là người điều hành Nexta Live - một kênh thông tin dựa trên ứng dụng nhắn tin Telegram được cho là từng giúp tổ chức các cuộc biểu tình lớn chống lại Tổng thống Belarus Alexander Lukashenko.
Thậm chí, một số nhà lãnh đạo châu Âu gọi sự kiện này là “không tặc được nhà nước bảo trợ” hay “chủ nghĩa khủng bố”. Theo Washington Post, động thái này cũng được coi là nỗ lực mới nhất của Tổng thống Belarus Alexander Lukashenko nhằm dập tắt những ý kiến trái chiều.
Ông Alexander Lukashenko đã nắm giữ chức Tổng thống Belarus từ năm 1994 đến nay. Trong suốt khoảng thời gian đó, ông đã nhiều lần vấp phải sự chỉ trích đến từ phương Tây.
Chính trị gia của nhân dân
Tổng thống Lukashenko sinh năm 1954, ông từng làm việc trong Quân đội Liên Xô, Tổ chức Thanh niên Cộng sản, Đảng Thanh niên Cộng sản, khi Belarus vẫn còn là một phần của Liên bang Xô Viết.
Năm 1990, ông được bầu vào Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô Viết Belarus. Theo Reuters, Lukashenko là đại biểu duy nhất trong quốc hội bỏ phiếu chống lại việc giải thể Liên Xô để lập ra Cộng đồng các Quốc gia Độc lập (SNG/CIS) thay thế năm 1991.
Năm 1994, ông Lukashenko trở thành tổng thống đầu tiên của Cộng hòa Belarus và tiếp tục nắm quyền cho đến ngày nay. Trang web chính thức của ông mô tả ông là “chính trị gia của nhân dân” và “tổng thống của dân thường”.
Thế nhưng, tờ Washington Post nhận định, những động thái bất thường trong quá trình bầu cử và những hành động nhằm củng cố quyền lực của ông đã phản ánh ngược lại tinh thần trên.
Năm 1996, ông Lukashenko đã thuyết phục các cử tri Belarus thông qua các sửa đổi hiến pháp, giúp mở rộng thẩm quyền của tổng thống. Khi các nước phương Tây chỉ trích động thái này, ông đã đáp trả bằng hành động tạm thời trục xuất các đại sứ từ Mỹ và Liên minh châu Âu (EU).
Vị tổng thống tại vị lâu đời nhất châu Âu đã nhận được sự hỗ trợ đáng kể về tài chính cũng như hậu thuẫn chính trị từ đồng minh Nga, quốc gia đã cùng đồng hành với Belarus trong các cuộc tranh chấp với các nước phương Tây.
Dưới thời ông Lukashenko, Belarus đã có nhiều thay đổi về kinh tế-xã hội. GDP nước này vào năm 1994 chỉ đạt chưa đầy 15 tỷ USD, tăng lên gần 79 tỷ USD vào năm 2014. Tuy nhiên, do phụ thuộc nhiều vào Nga, từ thời điểm kinh tế Nga lao dốc năm 2014 do giá dầu giảm và các lệnh trừng phạt của phương Tây, GDP của Belarus cũng giảm theo, chỉ đạt gần 48 tỷ USD vào năm 2016.
| Ông Alexander Lukashenko đã nắm giữ chức tổng thống suốt 27 năm qua. (Nguồn: Sputnik) |
Những tranh cãi liên quan đến bầu cử
Nếu không tính đến vụ máy bay Ryanair, trong năm 2020, Tổng thống Belarus đã vướng phải rất nhiều chỉ trích đến từ nhiều quốc gia trên thế giới. Cụ thể, các quốc gia phương Tây đã cáo buộc cuộc bầu cử tổng thống năm 2020 không minh bạch và ông Lukashenko đã gian lận.
Ngày 10/8/2020, Ủy ban Bầu cử Trung ương Belarus (CEC) thông báo đương kim Tổng thống Aleksander Lukashenko giành chiến thắng áp đảo trước các ứng viên còn lại trong cuộc bầu cử diễn ra một ngày trước đó với 80,23% số phiếu ủng hộ của người dân. Trong 5 lần bầu cử trước đó, ông luôn giành được đa số phiếu bầu và luôn bỏ xa đối thủ của mình.
Lần này cũng vậy, số phiếu của ông Lukashenko gấp 8 lần đối thủ nặng kí nhất là bà Svetlana Tikhanovskaya.
Trước đó, có thông tin cho rằng Tổng thống Belarus đã nhiều lần tìm cách ngăn chặn đối thủ của mình tham gia tranh cử.
Bà Tikhanovskaya đã lên tiếng không công nhận kết quả bầu cử, đồng thời kêu gọi người dân đứng lên biểu tình và đòi hỏi tổ chức lại bầu cử. Một làn sóng biểu tình lớn đã nổ ra, kéo dài nhiều ngày tại thủ đô Minsk.
Trong khi các quan sát viên quốc tế đã xác nhận cuộc bầu cử diễn ra theo đúng pháp luật, hàng loạt các quốc gia đã lên tiếng đòi hỏi Belarus cần phải nhanh chóng có một cuộc bầu cử khác diễn ra minh bạch hơn. Thậm chí, Liên minh châu Âu (EU) còn không công nhận ông Lukashenko là Tổng thống Belarus.
Hai tháng sau cuộc bầu cử, bà Tikhanovskaya đưa ra "Tối hậu thư của người dân", yêu cầu ông Lukashenko từ chức trước ngày 25/10 và ngăn chặn “tình trạng bất ổn” do chính quyền gây ra. Bà cũng kêu gọi người dân Belarus đình công từ ngày 26/10 “nếu các yêu cầu này không được đáp ứng”.
Yêu cầu trên không được đáp ứng. Ứng viên đối lập Tikhanovskaya buộc phải rời khỏi đất nước sau khi ông chính phủ của ông Lukashenko khởi động một cuộc bắt giữ những người biểu tình và các nhân vật đối lập. Theo số liệu của Washington Post, hơn 25.000 người biểu tình và 100 nhân vật đối lập đã bị bắt giữ và bỏ tù.
Tháng 11/2020, Roman Protasevich - nhà báo bị bắt giữ trong chuyến bay của Ryanair, đã bị chính quyền Belarus đưa vào danh sách theo dõi khủng bố, đồng thời bị buộc tội với ba tội danh liên quan đến phong trào biểu tình.
Chính phủ của ông Lukashenko cũng bị các nước phương Tây cáo buộc liên tục chống lại các nhà báo, với việc tước quyền tác nghiệp của nhiều tờ báo như Wall Street Journal, BBC... bỏ tù một cộng tác viên của kênh truyền hình Đức Deutsche Welle và chặn tên miền của cơ quan truyền thông độc lập Tut.by lớn nhất nước này.
| Dưới thời ông Lukashenko, Belarus đã có nhiều thay đổi về kinh tế-xã hội. GDP nước này vào năm 1994 chỉ đạt chưa đầy 15 tỷ USD, tăng lên gần 79 tỷ USD vào năm 2014. Tuy nhiên, do phụ thuộc nhiều vào Nga, từ thời điểm kinh tế Nga lao dốc năm 2014 do giá dầu giảm và các lệnh trừng phạt của phương Tây, GDP của Belarus cũng giảm theo, chỉ đạt gần 48 tỷ USD vào năm 2016. |
Và mối quan hệ phức tạp với phương Tây
Các nước phương Tây đã ban hành hàng loạt các lệnh trừng phạt tới Belarus ở nhiều lĩnh vực kể từ khi ông Lukashenko nhậm chức. Đáp lại, ông cũng thường chỉ trích phương Tây về việc can thiệp vào các vấn đề đối nội.
Tuy nhiên, Belarus và phương Tây đã có khoảng thời gian “yêu-ghét” không rõ ràng. Năm 2006, Mỹ áp dụng các biện pháp hạn chế đi lại và trừng phạt tài chính đối với các cá nhân và thực thể thuộc sở hữu nhà nước sau cuộc bầu cử tổng thống tại nước này. Belarus đã trả đũa bằng cách trục xuất hàng chục nhà ngoại giao Mỹ vào năm 2008.
Đến khoảng 2015 và 2016, căng thẳng giữa các bên đã phần nào hạ nhiệt. Năm 2019, Mỹ và Belarus thông báo rằng việc trao đổi đại sứ sẽ được khởi động trở lại.
Sau thời gian hàn gắn, tình hình lại phức tạp sau cuộc bầu cử năm 2020 tại Belarus. Sau nhiều cuộc biểu tình ở Belarus, Washington đã áp đặt một vòng trừng phạt mới đối với các quan chức nước này.
Kể từ khi nhậm chức vào tháng Giêng, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã chặn các giao dịch với 9 công ty hóa dầu và dầu mỏ lớn của Belarus, đồng thời đưa ra các biện pháp trừng phạt đối với tổng cộng 109 quan chức Belarus.
EU cũng áp đặt một loạt các biện pháp trừng phạt mới đối với các quan chức Belarus, bao gồm cả Tổng thống Lukashenko.
Vụ việc liên quan đến chuyến bay của Ryanair cũng đã khiến phương Tây một lần nữa “nổi giận”. Ngày hôm sau khi sự việc xảy ra, EU đã lập tức áp đặt các biện pháp trừng phạt theo ngành đối với Belarus, không cho phép các hãng hàng không thuộc EU bay qua không phận của Belarus.
Thư ký báo chí Nhà Trắng, bà Jen Psaki gọi hành động Tổng thống Lukashenko ép buộc hạ cánh máy bay là một "hành vi sỉ nhục trơ trẽn đối với hòa bình quốc tế" và cho biết chính quyền của Tổng thống Biden đã yêu cầu một cuộc điều tra công khai minh bạch về toàn bộ vụ việc.
Có thể nói, trong thời gian qua, Belarus nói chung và Tổng thống Lukashenko nói riêng đã liên tục rơi vào tầm ngắm “chỉ trích” của phương Tây. Sau vụ việc chuyến bay Ryanair và bắt giữ nhà báo, quan hệ giữa Belarus và các nước phương Tây sẽ tiếp tục có những chuyển biến khó lường.