Trung Đông: Thoả thuận thế kỷ hay thất bại thế kỷ?

Chín tháng trước, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên cáo với thế giới là Mỹ sẽ đưa ra sáng kiến và kế hoạch mới để giải quyết dứt điểm cuộc xung đột giữa Israel và Palestine. Ông Trump ngợi ca đấy là "Thoả thuận thế kỷ". Tác giả và người chịu trách nhiệm thực hiện sáng kiến này không phải là ai khác mà chính là Jared Kushner – con rể của ông Trump.

Từ đó đến nay, chi tiết về tài liệu chiến lược này vẫn được phía Mỹ giữ kín. Trong tháng 6 tới, phía Mỹ sẽ tổ chức một hội nghị kinh tế ở Bahrain nhằm vận động nguồn tài chính để thực thi kế hoạch nói trên, hy vọng sẽ thu về được khoảng 70 tỷ USD. Cũng theo phía Mỹ, trong tháng 6, phía Mỹ sẽ chính thức công bố "Thoả thuận thế kỷ".

Từ bỏ giải pháp hai nhà nước

Từ những phát biểu và hành động cho đến nay của ông Trump liên quan đến cuộc xung đột giữa Israel và Palestine và với ý đồ của Mỹ trong việc tổ chức hội nghị quốc tế này có thể nhận diện ra được về cơ bản, hình hài và nội dung mấu chốt của ý tưởng lớn nói trên của ông Trump và con rể Jared Kushner cũng như tính khả thi của nó.

Cuộc xung đột Israel - Palestine đã dai dẳng từ lâu. Cho tới nay đã có nhiều sáng kiến và ý tưởng giải pháp. Hoà ước Oslo tưởng đã thành công nhưng rồi cũng không đưa lại giải pháp chính trị hoà bình cho cuộc xung đột.

Những ý tưởng giải pháp cho đến nay đều dựa trên nguyên tắc là có nhà nước Israel và nhà nước Palestine cùng tồn tại trong hoà bình (mô hình giải pháp hai nhà nước), tức là phải đảm bảo hình thành nhà nước độc lập, có chủ quyền và lãnh thổ cho người Palestine.

Những vấn đề cần phải được giải quyết ổn thoả và lâu bền là Israel rút khỏi những vùng lãnh thổ đã chiếm đóng trái phép, là quy chế pháp lý cho thành phố Jerusalem, là quyền hồi hương về Israel của những người Palestine đã bị buộc phải tỵ nạn ở nơi khác, là những khu định cư mà Israel đã xây dựng cho người do thái trên phạm vi khu vực lãnh thổ dành cho người Palestine. Nếu không giải quyết được những vấn đề nói trên thì không thể có được giải pháp chính trị hoà bình cho cuộc xung đột giữa Israel và Palestine. Bên ngoài hỗ trợ tài chính và viện trợ kinh tế để Palestine xây dựng nhà nước và phát triển kinh tế chỉ là vấn đề thuộc giai đoạn tiếp theo, cho dù vô cùng quan trọng.

Cách tiếp cận bằng tiền

Bây giờ, cái gọi là "Thoả thuận thế kỷ" của ông Trump và con rể có cách tiếp cận giải pháp hoàn toàn khác. Chính thức thì chưa nhưng trong thực chất chính quyền của ông Trump khích lệ thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu từ bỏ ý tưởng về mô hình giải pháp hai nhà nước hoặc làm cho mô hình giải pháp này hoàn toàn không còn có thể khả thi được nữa.

Có thể thấy được là Thoả thuận thế kỷ của ông Trump và con rể không bao hàm, không định hướng tới và càng không dựa trên nguyên tắc là phải có hai nhà nước của Israel và Palestine hoặc có đấy nhưng với hình hài và nội dung mà người Palestine không thể chấp nhận được.

Với hội nghị ở Bahrain, người ngoài có thể thấy là ông Trump và con rể chủ trương dùng tiền của để mua lấy sự đầu hàng của người Palestine ở Trung Đông. Cách tiếp cận của ông Trump và con rể ở đây xem ra là cùng Israel và một số đồng minh khác nữa trong khu vực dồn ép Palestine vào đường cùng để buộc Palestine phải chấp nhận "Thoả thuận thế kỷ" kia. Tức là kế hoạch của ông Trump làm cho người Palestine phải từ bỏ ý chí đấu tranh vì nhà nước độc lập riêng để đổi lấy những cải thiện về kinh tế, tiếp tục tồn tại như lâu nay trong hình hài của một thực thể chính trị đặc biệt chứ không thể có được nhà nước độc lập riêng với chủ quyền và lãnh thổ như mọi quốc gia bình thường khác trên thế giới hiện tại.

Có thật sự khả thi?

Câu hỏi được đặt ra ngay ở đây là "Thoả thuận thế kỷ" này có thật sự khả thi không hay sẽ trở thành "Thất bại thế kỷ"?

Xưa nay, Mỹ luôn đóng vai trò quyết định trong quá trình giải quyết cuộc xung đột giữa Israel và Palestine. Kể từ khi chứng tỏ nghiêng lệch hẳn về phía Israel, bất chấp cả luật pháp quốc tế và nhiều đồng minh chiến lược, ông Trump đã làm cho nước Mỹ không còn đủ khách quan để có thể đảm trách bất cứ vai trò trung gian hoà giải nào giữa Israel và Palestine.

Chừng nào còn như thế thì chừng ấy ông Trump không thể có được sự tham gia của Palestine vào ý tưởng hay sáng kiến hoặc kế hoạch của Mỹ. Palestine không tham gia thì mọi ý tưởng giải pháp cho cuộc cung đột đã bị thất bại ngay từ khi nó chưa được công bố.

Người Palestine cũng còn sẽ không chấp nhận đánh đổi khát vọng về nhà nước độc lập riêng để lấy những khoản tiền như 70 tỷ USD trong khuôn khổ Thoả thuận thế kỷ của ông Trump và con rể. Không có cái giá nào cho độc lập tự do của các dân tộc cả. Cho nên kể cả khi ông Trump có được thêm nhiệm kỳ cầm quyền nữa ở nước Mỹ thì Thoả thuận thế kỷ của ông và con rể rồi cũng chung số phận như những sáng kiến giải pháp trước đó của những người tiền nhiệm.