Ngày nay, không khí trung thu dường như đã khác xưa đi nhiều, cuộc sống hiện đại gấp gáp khiến người ta quan tâm nhiều hơn đến quà biếu, đến đồ chơi hào nhoáng xuất xứ từ Trung Quốc. Vì vậy, năm nay người Hà Nội lại cố gắng tìm về khoảng không gian thực chất của Trung thu dân tộc.
Dạo quanh phố cố Hà Nội
Tối 21/9, Lễ hội Trung thu phố cổ Hà Nội lần thứ 6 đã khai mạc tại sân khấu trước cổng chợ Đồng Xuân, Hà Nội với các màn trống hội, biểu diễn múa lân, sư tử và văn nghệ thiếu nhi. Lễ hội năm nay diễn ra trong không gian rộng từ ngày 18 – 30/9 với rất nhiều sự kiện hấp dẫn. Đình Đồng Lạc (38 Hàng Đào) trưng bày tranh thiếu nhi và giới thiệu cách làm đồ chơi dân gian trong ngày Tết Trung thu truyền thống, như làm đèn ông sao, tiến sĩ giấy, tò he…Đình Kim Ngân (42 - 44 Hàng Bạc) trưng bày “Không gian Tết Trung thu truyền thống năm 2012” và biểu diễn ca trù vào các tối thứ 4, thứ 6, Chủ nhật. Trung tâm Thông tin phố cổ Hà Nội (28 Hàng Buồm) lại cho trưng bày và giới thiệu các công đoạn làm rối và biểu diễn múa rối cạn của làng nghề Tế Tiêu. Đặc biệt, tại ngôi nhà di sản 87 Mã Mây có trưng bày không gian đón Tết Trung thu cổ truyền và giới thiệu tranh xé giấy thủ công của nhóm họa sĩ trẻ Hà Nội, biểu diễn ca trù vào 20 giờ các buổi tối thứ 3, thứ 5, thứ 7 trong tuần.
Từ một tuần nay, trên các con phố cổ Hà Nội, rất nhiều các bậc phụ huynh đưa con đến đây đón trung thu sớm. Năm nay, tại khu phố cổ, không chỉ có những hoạt động mua sắm, mà còn có những trò chơi dân gian lạ mắt với các em nhưng lại là ký ức của bố mẹ. Theo ông Phạm Tuấn Long- Trưởng ban Quản lý phố cổ Hà Nội cho biết: “Năm nay lễ hội sẽ tập trung để làm nổi bật yếu tố dân gian, truyền thống trong các đêm trung thu cổ truyền, để trẻ em có cảm nhận được phong vị những đêm trông trăng phá cỗ ngày xưa”. Hiện nay, rất nhiều làng nghề đồ chơi truyền thống đang dần mai một. Vì vậy, đây cũng là cơ hội để gìn giữ những giá trị đặc sắc củaTết trung thu và tôn vinh những nghệ nhân làm đồ chơi truyền thống. Nghệ nhân Phạm Văn Bể- chủ trò của phường rối cạn Tế Tiêu (Mỹ Đức, Hà Nội) đã thực sự xúc động khi được mời trình diễn tại Lễ hội Trung thu phố cổ Hà Nội 2012. Ông cho biết: “Xem rối cạn Tế Tiêu, cả trẻ con và người lớn đều thích, vì nó gần gũi với văn hóa dân tộc mình, toàn là những tích truyện về các anh hùng hào kiệt, về những câu chuyện lao động cấy cày để khán giả thêm hiểu và yêu quý đất nước mình hơn”.
Trong chương trình trình diễn rối cạn Tế Tiêu tại 28 Hàng Buồm, khán giả được xem các tích trò: "Quan xử kiện", "Xay lúa, giã gạo", "Vui sản xuất", "Rước thóc lên kho”, “Chém Mãng Xà Vương”, “Tướng quân Lê Phụng Hiểu”... Với anh Lê Văn Lung- thành viên của phường rối Tế Tiều thì: “Nếu không có những dịp lễ hội được trình diễn thế này, những con rối đành xếp không nằm đó cho bụi phủ, chúng tôi buồn lắm nhưng biết làm sao được”. Đây là tâm sự của nghệ nhân Nguyễn Thị Tuyến (xã Vân Canh, Hoài Đức, Hà Nội) là gia đình duy nhất còn gắn bó với nghề làm "ông tiến sĩ giấy". Chị Tuyến bảo: “Trung thu hồi xưa, trẻ con sung sướng biết bao khi được bố mẹ mua cho một bộ đồ chơi tiến sĩ giấy để lên bàn học. Đó vừa là một đồ chơi nhưng cũng là một lời chúc, mong mỏi con em mình lớn lên sẽ vinh hiển thành đạt...”.
Vui cùng đồ chơi dân gian
Thích thú với đồ chơi Trung thu nhưng có lẽ, trẻ em sẽ cảm thấy thú vị hơn khi được tự tay làm nên những đồ chơi cho riêng mình. Còn nhớ những ngày này năm cũ, trẻ con từ đầu mùa đã rủ nhau phơi khô những hạt bưởi, tìm lại sách vở cũ để tích trữ giấy, làm đèn ông sao, đi nhặt vỏ lon, hộp bột giặt để “chế” đèn lồng. Không chỉ có bọn trẻ mới rục rịch chuẩn bị, mà người lớn cũng không kém phần náo nức khi cặm cụi làm cho con cháu những chiếc đèn kéo quân. Ngày nay, khi phố phường cứ đến mùa Trung thu là đồ chơi muôn hình vạn trạng bày bán tràn ra, các bậc phụ huynh chỉ cần rút ví ra mua là đã có thể "hoàn thành nhiệm vụ" với con và niềm vui của con trẻ dành cho ngày Trung thu dần trở nên nhạt nhòa.
Mới đây, ngày 22/9, tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam đã tổ chức Hội chợ đồ chơi dân gian. Đến tham gia hội chợ, các em nhỏ được trải nghiệm làm đèn ông sao, đèn kéo quân, trống bỏi, nặn tò he, tô vẽ mặt nạ, tàu thủy sắt tây…Bên cạnh đó, các em còn được tìm hiểu ý nghĩa Tết Trung thu qua các trò chơi: Nghe kể chuyện về Tết Trung thu, vẽ tranh hoặc tô màu về chủ đề Trung thu, ghép hình các nhân vật trong sự tích Trung thu hoặc được tự tay làm các loại bánh dẻo, bánh bao cũng như cắt tỉa hoa quả và thi bày mâm cỗ. Điểm đặc biệt trong mùa Trung thu 2012 là sự xuất hiện các món ăn đặc sản của Hội An, Đà Nẵng cùng với nhiều tiết mục văn hóa dân gian như Múa thiên cẩu, hát dân ca Quảng Nam… Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam cũng sẽ tổ chức một chương trình Thưởng trăng vườn Bảo tàng vào ngày 29/9 (14/8 âm lịch) với các hoạt động như chiêm ngưỡng đèn lồng Hội An, cùng nhau vui rước đèn trung thu với ông Địa, thưởng thức mâm cỗ trung thu, chợ quê với món ăn dân dã: mỳ Quảng, bánh tráng đập, cao lầu Hội An...
Có một điều mà chúng ta có thể mừng là mặc dù cuộc sống của người dân Việt Nam đang ngày một hiện đại đến chóng mặt nhưng Tết Trung thu vẫn chưa mất đi hay bị mài mòn. Bánh trung thu vẫn được giữ nguyên nét truyền thông, dù có thêm những loại bánh được làm theo kiểu tây hóa hay nguyên liệu đắt tiền nhưng khi bày trên mâm cúng trăng vẫn có những chiếc bánh nướng, bánh dẻo truyền thống thơm ngon. Bên cạnh những món đồ chơi điện tử nhập ngoại, thì đèn kéo quân, đèn lồng, đèn ông sao vẫn luôn là món đồ chơi được trẻ em yêu thích hơn bao giờ hết trong những ngày lễ này.
BÙI NGỌC LAN