Vì sao Trung Quốc hứng chịu thảm họa lũ lụt nghiêm trọng trong năm nay?

Trận lũ lụt năm nay là trận lũ lụt lớn nhất “tấn công” Trung Quốc trong nhiều thập niên. Theo thống kê của Bộ Quản lý Khẩn cấp Trung Quốc hôm 13/7, những đợt mưa lớn đã đổ bộ 27 trong số 31 tỉnh tại Trung Quốc từ tháng 6, ảnh hưởng tới hơn 37 triệu người, khiến ít nhất 141 người thiệt mạng hoặc mất tích. Thiệt hại về kinh tế cho đến nay ước tính khoảng 86 tỷ Nhân dân tệ (12,3 tỷ USD).

Những trận lũ đầu tiên bắt đầu từ khu vực phía Nam Trung Quốc, khu tự trị dân tộc Choang Quảng Tây và tỉnh Quý Châu hồi tháng 6. Kể từ đó, những trận mưa lớn đã tàn phá các khu vực rộng lớn tại Trung Quốc, bao gồm tỉnh Giang Tây ở phía Đông, An Huy ở phía Đông Nam, Hồ Bắc ở miền Trung. Cấp độ ứng phó khẩn cấp để kiểm soát lũ lụt đã được nâng tới mức cao nhất tại một số khu vực.

Quy mô của thảm họa rất rộng lớn. Theo Bộ Tài nguyên nước Trung Quốc, mực nước tại 433 con sông đã vượt mức đáng báo động từ tháng 6, trong đó mực nước tại 33 con sông đã tăng tới mức kỷ lục.

Tại một số khu vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất như Giang Tây, nhiều đoạn đê bị sập, nhà cửa bị phá hủy. Tình cảnh này khiến người dân địa phương nhớ đến trận lũ khủng khiếp hồi năm 1998 khiến hơn 3.000 người thiệt mạng và 15 triệu người mất nhà cửa.

Nguyên nhân lũ lụt nghiêm trọng trong năm nay

Theo SCMP, Trung Quốc thường đối mặt với lũ lụt vào mùa Hè. Tuy nhiên, sự kết hợp của biến đổi khí hậu và hành vi của con người khiến lượng mưa trút xuống liên tục tại một số khu vực trong năm nay kéo dài bất thường.

“Hệ thống áp suất cao cận nhiệt ở Tây Bắc Thái Bình Dương hoạt động rất mạnh trong năm nay. Nó kết hợp với không khí lạnh dẫn tới lượng mưa lớn liên tục tại lưu vực sông Trường Giang”, Song Lianchun, nhà khí tượng học tại Trung tâm Khí tượng Quốc gia Trung Quốc, cho biết.

Theo ông Song, một lý do khác khiến tình hình mưa lũ diễn biến bất thường tại Trung Quốc trong năm nay là do tình trạng ấm lên toàn cầu.

“Chúng ta không thể nói rằng, một hiện tượng thời tiết cực đoan là do biến đổi khí hậu trực tiếp gây ra, tuy nhiên nếu quan sát trong dài hạn có thể thấy, tình trạng ấm lên toàn cầu đã dẫn tới sự gia tăng về tần suất và cường độ của các hiện tượng thời tiết cực đoan”, ông Song nói thêm.

Từ năm 1961 đến năm 2018, Trung Quốc đã chứng kiến sự gia tăng về tần suất của những trận mưa “cực lớn”. Từ giữa thập niên 1990, những trận mưa này ngày càng diễn ra thường xuyên hơn.

Trong vòng 60 năm qua, số ngày có mưa lớn tại Trung Quốc tăng thêm 3,9% mỗi thập niên.

Ngoài mưa lớn, hành vi của con người cũng khiến tình hình lũ lụt tại Trung Quốc trở nên nghiêm trọng hơn.

Fan Xiao, nhà địa chất học tại Cục Địa chất và Khoáng sản Tứ Xuyên, cho biết việc cải tạo đất và xây đập trên các con sông trong nhiều thập niên qua đã làm giảm đáng kể quy mô và lượng nước ở hồ Bà Dương - hồ nước ngọt lớn nhất Trung Quốc ở tỉnh Giang Tây.

Theo nghiên cứu của nhà địa lý David Shankman tại Đại học Alabama, từ năm 1954 tới năm 1998, khoảng 1.300 km đất đã bị cải tạo, làm cho khu vực bề mặt của hồ Bà Dương bị giảm từ 5.160 km xuống còn 3.860 km.

Nhà hoạt động môi trường Zhang Wenbin cho biết, ông đã điều tra các hoạt động cải tạo đất trái phép ở Tuolin - một hồ nước khác ở tỉnh Giang Tây. Ông Zhang nói rằng, một số dự án quanh hồ Bà Dương vẫn diễn ra cho tới năm ngoái, dù đã bị các thanh tra môi trường từ Bắc Kinh yêu cầu dừng lại.

“Còn có nhiều trường hợp tương tự khác”, ông Zhang nói thêm, đồng thời cho biết hồ Tuolin đã bị thu hẹp về quy mô, dẫn tới khả năng chứa nước bị giảm.

Tranh cãi vai trò của đập

Kể từ khi thành lập vào năm 1949, Trung Quốc đã trải qua 2 đợt lũ lụt lịch sử. Trận lũ lụt đầu tiên vào mùa hè năm 1954 dọc sông Trường Giang khiến hơn 30.000 người chết và ảnh hưởng tới 18 triệu người.

Trận lũ lụt thứ hai vào năm 1998, cũng xảy ra ở khu vực sông Trường Giang và khu vực phía bắc và nam Trung Quốc. Đây là đợt lũ lụt khủng khiếp nhất trong những năm gần đây khiến hơn 3.000 người thiệt mạng, 15 triệu người mất nhà cửa và thiệt hại về kinh tế lên tới 24 tỷ USD.

Tuy nhiên, Song Lianchun, người đứng đầu Trung tâm Khí tượng Quốc gia Trung Quốc, nói với các phóng viên hôm 15/7 rằng, đợt lũ lụt năm nay không ảnh hưởng tới khu vực rộng lớn trên sông Trường Giang như năm 1998.

“Trận lũ lụt năm 1998 tác động lên toàn bộ lưu vực Trường Giang, nhưng mưa lũ năm nay chủ yếu ảnh hưởng tới vùng trung và hạ lưu của sông, vì thế khu vực bị ảnh hưởng bởi lũ lụt nhỏ hơn”, chuyên gia Song cho biết.

Sau thảm họa năm 1998, Trung Quốc đã tăng ngân sách cho các biện pháp chống lũ.

“Đầu tư của Trung Quốc vào hạ tầng thủy lợi trong 5 năm kể từ năm 1998 lớn hơn tổng mức đầu tư từ năm 1949 đến năm 1999”, Cheng Xiaotao, chuyên gia tại Ủy ban Giảm thiểu Thảm họa Quốc gia Trung Quốc, cho biết.

Ông Cheng cho biết, các hồ chứa được xây dựng trên các con sông lớn tại Trung Quốc sau năm 1998, bao gồm đập Tam Hiệp khổng lồ, đóng vai trò quan trọng trong việc giảm bớt sức ép lũ lụt tại khu vực hạ lưu sông Trường Giang.

Tuy nhiên, các chuyên gia vẫn hoài nghi về việc liệu các con đập khổng lồ có thể kiểm soát hiệu quả dòng chảy của lũ hay không.

Theo Reuters, giới quan sát đang tranh cãi về vai trò của đập Tam Hiệp, con đập được xây dựng từ năm 2006 để chế ngự sông Trường Giang, khi Trung Quốc đang phải đối mặt với hậu quả nghiêm trọng của đợt lũ lụt năm nay.

“Một trong những lý do chính để xây đập Tam Hiệp là để kiểm soát lũ, nhưng trong chưa đầy 20 năm sau khi hoàn thành, chúng ta chứng kiến mực nước lũ cao nhất kể từ khi (Trung Quốc bắt đầu) thống kê trong lịch sử”, Giáo sư David Shankman tại đại học Alabama (Mỹ) cho biết.

Ông Shankman và một số chuyên gia đặt ra hoài nghi rằng liệu đập Tam Hiệp có thực sự ngăn được lũ lụt nghiêm trọng hay không và có đủ khả năng thực hiện đúng chức năng mà nó được thiết kế hay không.

Fan Xiao, nhà địa chất học Tứ Xuyên, cho rằng đập Tam Hiệp có thể ngăn một phần lũ lụt ở thượng nguồn, nhưng nó chỉ có tác dụng hạn chế đối với việc kiểm soát lũ ở trung và hạ lưu sông Trường Giang.

Theo Peter Gleick, thành viên của Viện hàn lâm Khoa học Quốc gia Mỹ, một trong những bài học rút ra từ đập Tam Hiệp là không con đập nào, dù to lớn đến đâu, có thể ngăn được những đợt lũ lụt khủng khiếp nhất. Tuy nhiên, ông Gleick cũng nói thêm rằng, hiện chưa rõ liệu tình hình lũ lụt tại Trung Quốc sẽ khả quan hơn hay nghiêm trọng hơn nếu không có đập.

"Điều quan trọng là những rủi ro ngày càng tăng của biến đổi khí hậu do con người gây ra sẽ khiến những rủi ro từ các hiện tượng mưa lũ cực đoan trở nên nghiêm trọng hơn, điều đó sẽ làm cho những con đập như đập Tam Hiệp không thể ngăn chặn những đợt lũ lớn nhất trong tương lai", ông Gleick nhận định.