Vì sao xu hướng sử dụng 'lá bài' trừng phạt kinh tế lại gia tăng?

Khắc Hiếu
Bài viết của tác giả Robert Skydelsky* đăng trên Tạp chí Project Syndcate nhận định, việc sử dụng hoặc đe dọa trừng phạt kinh tế đang ngày càng gia tăng trong chính trị quốc tế.
Theo dõi Baoquocte.vn trên

Đầu tháng 10, Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ Jake Sullivan đã lên tiếng cáo buộc Nga sử dụng năng lượng như một vũ khí chính trị. Đáp lại, Điện Kremlin tuyên bố rằng các lệnh trừng phạt của Mỹ đe dọa làm trầm trọng thêm tình trạng mất cân bằng trên thị trường năng lượng châu Âu.

Là một công cụ gây sức ép nhà nước, các biện pháp trừng phạt kinh tế không giống như một cuộc chiến tranh mà có lẽ gần hơn với một hình thức ngoại giao.

Vì sao xu hướng sử dụng 'lá bài' trừng phạt kinh tế lại gia tăng?
Việc sử dụng hoặc đe dọa trừng phạt kinh tế đang ngày càng gia tăng trong chính trị quốc tế. (Nguồn: Foreign Policy)

Công cụ địa chính trị

Các quốc gia luôn sử dụng lá bài kinh tế như một công cụ địa chính trị. Vào thế kỷ XIX, kinh tế quốc tế hầu như tách rời khỏi chính trị quốc tế. Nhưng vào những năm 1920, Hội quốc liên (tổ chức liên chính phủ tiền thân của Liên hợp quốc) chính thức hồi sinh việc sử dụng vũ khí kinh tế chống lại các quốc gia vi phạm.

Chương 7 của Hiến chương Liên hợp quốc cho phép Hội đồng Bảo an áp đặt các biện pháp trừng phạt kinh tế đối với các quốc gia đe dọa hoặc vi phạm hòa bình thế giới.

Tin liên quan
Khủng hoảng năng lượng châu Âu: Tổng thống Nga Putin ra lời đảm bảo với Ukraine, Mỹ nói về những Khủng hoảng năng lượng châu Âu: Tổng thống Nga Putin ra lời đảm bảo với Ukraine, Mỹ nói về những 'ổ gà'

Cơ chế trừng phạt quốc tế đã trải qua nhiều giai đoạn chồng chéo trong suốt thế kỉ qua. Ban đầu, các biện pháp trừng phạt nhằm mục đích phản ứng lại ý định hoặc hành động quá khích của một quốc gia, chẳng hạn như việc tăng cường sức mạnh quân sự hoặc thực sự xâm lược một quốc gia khác.

Do vậy, Hội quốc liên khi đó đã áp đặt các biện pháp trừng phạt kinh tế đối với Italy khi các lực lượng của Mussolini xâm lược Abyssinia vào năm 1935.

Trong giai đoạn tiếp theo, những quan ngại về nhân đạo đã được chấp nhận như một “lý do” để thực hiện các biện pháp trừng phạt. Ví dụ, sự đàn áp của chính phủ đối với các nhóm tại một quốc gia có thể đe dọa kích hoạt các hiệu ứng “bên thứ ba” như là một cuộc khủng hoảng người tị nạn. Đây là cơ sở pháp lý cho các lệnh trừng phạt kinh tế của Liên hợp quốc đối với Rhodesia trong những năm 1970 và Nam Phi trong những năm 1980.

Sau đó, một số người coi việc “thay đổi chế độ” là mục đích chính đáng để thực hiện các biện pháp trừng phạt. Như Thủ tướng Anh lúc bấy giờ là Tony Blair đã lập luận trong một bài phát biểu tại Chicago vào năm 1999, “sự lan tỏa các giá trị của chúng ta giúp chúng ta an toàn hơn”.

Sự phát triển quan trọng nhất gần đây trong cơ chế trừng phạt quốc tế là việc xử phạt các cá nhân và thực thể “được chỉ định đặc biệt”. Những người ủng hộ lập luận rằng, các biện pháp trừng phạt được nhắm đến các mục tiêu cẩn thận như vậy sẽ giới hạn hình phạt đối với các thủ phạm của việc rửa tiền và các hành vi đáng ngờ khác, do vậy, tránh gây hại cho phần dân còn lại của một quốc gia.

Tuy nhiên, các biện pháp trừng phạt này thường nằm ngoài phạm vi hoạt động của Liên hợp quốc, và do đó, thường chỉ được áp đặt một cách đơn phương bởi các quốc gia hoặc các nhóm quốc gia hùng mạnh về kinh tế.

Gây tranh cãi

Không có gì ngạc nhiên khi nước Mỹ, bá chủ đồng USD trên thế giới, đã đi tiên phong trong hình thức xử phạt này. Liên minh châu Âu (EU) đã đi theo sự dẫn dắt của Mỹ.

Nổi tiếng nhất trong số các hình phạt cá nhân này là Đạo luật Magnitsky, được đặt theo tên của luật sư người Nga Sergei Magnitsky, người đã cáo buộc các quan chức thuế và thực thi pháp luật Nga lừa đảo 230 triệu USD đối với Hermitage Capital Management - một công ty đầu tư mà ông đang tư vấn.

Mỹ đã thông qua Đạo luật Magnitsky vào năm 2012 với ý định trừng phạt những cá nhân chịu trách nhiệm. Đạo luật chịu trách nhiệm về nhân quyền toàn cầu Magnitsky 2016 rộng hơn “cho phép tổng thống áp đặt các biện pháp trừng phạt kinh tế và từ chối nhập cảnh vào Mỹ đối với bất kỳ người nước ngoài nào được xác định là tham gia hoặc lạm dụng nhân quyền”.

Các cường quốc phương Tây khác - bao gồm Vương quốc Anh (2017-18), Canada (2017) và EU (2020) - sau đó cũng đã thông qua luật Magnitsky và hàng trăm cá nhân và công ty trên khắp thế giới hiện đang bị trừng phạt theo các luật này.

Tuy vậy, liệu lệnh trừng phạt này có chính xác, hợp lý và hiệu quả?

Đối với tư pháp, việc gia tăng các biện pháp trừng phạt có mục tiêu gần đây chủ yếu dựa trên luật pháp trong nước, không phải luật pháp quốc tế, và chỉ phản ánh các chuẩn mực đã được thống nhất của một bộ phận cộng đồng quốc tế.

Hơn nữa, những hình phạt như vậy thường được áp dụng đối với những cá nhân và tổ chức có ít lời giải thích nhất, và họ không bị xét xử hoặc bị kết án về bất kỳ hành vi phạm tội nào. Do đó, đối với nhiều người, những lệnh trừng phạt này chỉ đơn giản giống như một biểu hiện của quyền lực.

Ngoại trưởng Lavrov: Mọi chuyện đã là lịch sử, Nga không chấp nhận dựa vào EU

Ngoại trưởng Lavrov: Mọi chuyện đã là lịch sử, Nga không chấp nhận dựa vào EU

Nga không thể dựa vào Liên minh châu Âu (EU) trong các vấn đề kinh tế vì EU có thể áp đặt các biện pháp ...

Hiệu quả của các biện pháp trừng phạt cũng bị nghi ngờ. Các biện pháp trừng phạt cũ có thể sẽ làm phát sinh các cuộc chiến tranh trừng phạt trừ khi các biện pháp này chỉ giới hạn ở các quốc gia không thể trả đũa.

Câu hỏi về tính hiệu quả của các biện pháp trừng phạt kinh tế có lẽ là câu hỏi khó trả lời nhất vì không có một biện pháp thành công nào được nhất trí.

Nhiều người cho rằng đây là một cách tương đối ít tốn kém để mang lại sự thay đổi chế độ có lợi về mặt đạo đức hoặc những thay đổi về hành vi của một chế độ. Điều này có thể đúng trong một số trường hợp.

Nhưng rất nhiều bằng chứng cho thấy các biện pháp trừng phạt kinh tế chỉ có tác dụng như vậy khi can thiệp quân sự - có nghĩa là chúng thường là một biện pháp đi kèm với chiến tranh hơn là một biện pháp thay thế cho nó. Vì vậy, các nước cũng cần lưu ý với việc áp đặt các biện pháp trừng phạt vì lý do đạo đức.


*Robert Skidelsky hiện đang là Giáo sư Danh dự về Kinh tế Chính trị tại Đại học Warwick (Anh). Ông còn là tác giả của cuốn tiểu sử 3 tập về John Maynard Keynes - nhà kinh tế học người Anh, nổi tiếng với hệ thống lý luận kinh tế vĩ mô có ảnh hưởng lớn tới kinh tế học hiện đại và chính trị cũng như các chính sách tài chính của nhiều chính phủ.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron sẽ sử dụng thành tích kinh tế làm 'lá bài' tái tranh cử?

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron sẽ sử dụng thành tích kinh tế làm 'lá bài' tái tranh cử?

Để chuẩn bị cho chiến dịch tái tranh cử trong cuộc bầu cử Tổng thống Pháp 2022, Tổng thống Emmanuel Macron đang muốn sử dụng ...

Quan hệ kinh tế EU-Belarus xấu đi, Nga vừa là bạn tốt vừa đắc lợi bất ngờ?

Quan hệ kinh tế EU-Belarus xấu đi, Nga vừa là bạn tốt vừa đắc lợi bất ngờ?

Mỗi năm, Nga cung cấp cho Belarus khoảng 2-3 tỷ USD, nhưng đổi lại, liệu mục đích của họ có chỉ đơn giản là tiếp ...

(theo Project Syndicate)

Bài viết cùng chủ đề

Quan hệ Nga-Mỹ

Xem nhiều

Đọc thêm

Bị IAEA ra nghị quyết 'sửa lưng', Iran lấy hạt nhân ra dọa

Bị IAEA ra nghị quyết 'sửa lưng', Iran lấy hạt nhân ra dọa

Iran tuyên bố sẽ khởi động một loạt máy ly tâm mới và tiên tiến để đáp trả việc IAEA ra nghị quyết yêu cầu Tehran cải thiện hợp tác.
Tổng Bí thư Tô Lâm phát biểu chính sách tại trường Đại học quốc gia Malaya

Tổng Bí thư Tô Lâm phát biểu chính sách tại trường Đại học quốc gia Malaya

Tổng Bí thư Tô Lâm tin tưởng khuôn khổ Đối tác chiến lược toàn diện vừa thiết lập sẽ mở ra một kỷ nguyên phát triển mới trong quan hệ ...
Chủ tịch nước tặng Huân chương Bảo vệ Tổ quốc cho 2 phi công vụ tai nạn máy bay ở Bình Định

Chủ tịch nước tặng Huân chương Bảo vệ Tổ quốc cho 2 phi công vụ tai nạn máy bay ở Bình Định

Ngày 22/11, Chủ tịch nước vừa có Quyết định về việc tặng thưởng Huân chương Bảo vệ Tổ quốc.
Một Iran 'rất khác' sẽ khiến ông Trump phải đau đầu!

Một Iran 'rất khác' sẽ khiến ông Trump phải đau đầu!

Rất có thể chính sách 'gây áp lực tối đa' của Tổng thống đắc cử Donald Trump sẽ không còn tác dụng với Iran khi ở thời điểm hiện nay.
Lịch thi đấu bóng đá hôm nay 23/11 và sáng 24/11: Lịch thi đấu Ngoại hạng Anh - Man City vs Tottenham; La Liga - Celta Vigo vs Barcelona

Lịch thi đấu bóng đá hôm nay 23/11 và sáng 24/11: Lịch thi đấu Ngoại hạng Anh - Man City vs Tottenham; La Liga - Celta Vigo vs Barcelona

Lịch thi đấu bóng đá hôm nay 23/11 và sáng 24/11: Lịch thi đấu Ngoại hạng Anh - Arsenal vs Nottingham Forest; La Liga - Celta Vigo vs Barcelona.
Thứ trưởng Ngoại giao Đỗ Hùng Việt trao quyết định điều động và bổ nhiệm cán bộ cấp Vụ

Thứ trưởng Ngoại giao Đỗ Hùng Việt trao quyết định điều động và bổ nhiệm cán bộ cấp Vụ

Ngày 22/11, tại Trụ sở Bộ, Thứ trưởng Ngoại giao Đỗ Hùng Việt đã trao quyết định điều động và bổ nhiệm cán bộ cấp Vụ của Bộ Ngoại giao.
Giá cà phê hôm nay 22/11/2024: Giá cà phê robusta quay đầu, xuất khẩu nửa đầu tháng 11 giảm tới  44,8%, không trì hoãn thích ứng EUDR

Giá cà phê hôm nay 22/11/2024: Giá cà phê robusta quay đầu, xuất khẩu nửa đầu tháng 11 giảm tới 44,8%, không trì hoãn thích ứng EUDR

Giá cà phê hôm nay 22/11/2024: Giá cà phê robusta quay đầu, xuất khẩu nửa đầu tháng 11 giảm tới 44,8%, không trì hoãn thích ứng EUDR.
Triển lãm quốc tế Sản phẩm Ngũ kim & Dụng cụ cầm tay: Cơ hội giao thương cho doanh nghiệp ngành cơ khí và công nghiệp hỗ trợ

Triển lãm quốc tế Sản phẩm Ngũ kim & Dụng cụ cầm tay: Cơ hội giao thương cho doanh nghiệp ngành cơ khí và công nghiệp hỗ trợ

Triển lãm quốc tế Sản phẩm Ngũ kim & Dụng cụ cầm tay lần thứ 9 - Vietnam Hardware & Hand Tools Expo 2024 (VHHE) sẽ diễn ra từ 5-7/12 tại TP. Hồ Chí Minh.
Giá xăng dầu hôm nay 22/11: Xung đột Nga-Ukraine leo thang căng thẳng, giá dầu tăng vọt

Giá xăng dầu hôm nay 22/11: Xung đột Nga-Ukraine leo thang căng thẳng, giá dầu tăng vọt

Giá xăng dầu hôm nay 22/11, tăng gần 2% khi xung đột Nga -Ukraine gia tăng nhanh chóng khiến thị trường lo ngại về nguồn cung dầu thô.
Giá heo hơi hôm nay 22/11: Giữ giá trên cả 3 miền, nguồn cung thị trường toàn cầu giảm sút

Giá heo hơi hôm nay 22/11: Giữ giá trên cả 3 miền, nguồn cung thị trường toàn cầu giảm sút

Nhìn chung, giá heo hơi hôm nay giữ ổn định trên cả nước. Theo khảo sát, thị trường heo hơi toàn quốc hiện dao động trong khoảng 60.000 - 63.000 đồng/kg.
Giá tiêu hôm nay 22/11/2024: Mất mốc quan trọng, hồ tiêu chịu sức ép khi dòng tiền vẫn đổ mạnh về kinh doanh cà phê và USD neo cao

Giá tiêu hôm nay 22/11/2024: Mất mốc quan trọng, hồ tiêu chịu sức ép khi dòng tiền vẫn đổ mạnh về kinh doanh cà phê và USD neo cao

Giá tiêu hôm nay 22/11/2024 tại thị trường trong nước quay đầu giảm nhẹ ở một số địa phương trọng điểm, giao dịch từ 138.000 – 139.500 đồng/kg.
Doanh nghiệp Hàn Quốc 'mách' Việt Nam cách tăng năng suất, cải thiện hiệu quả sản xuất

Doanh nghiệp Hàn Quốc 'mách' Việt Nam cách tăng năng suất, cải thiện hiệu quả sản xuất

TS. Nguyễn Văn Thân thông tin, Diễn đàn Hợp tác đầu tư Việt Nam-Hàn Quốc 2024 đã thu hút hơn 500 đại biểu từ hai quốc gia.
Bất động sản mới nhất: Chênh lệch giá chung cư giữa Đông và Tây Hà Nội, đề nghị dừng thanh tra 10 dự án, điều kiện bồi thường khi thu hồi đất

Bất động sản mới nhất: Chênh lệch giá chung cư giữa Đông và Tây Hà Nội, đề nghị dừng thanh tra 10 dự án, điều kiện bồi thường khi thu hồi đất

Khảo sát thị trường chung cư Hà Nội, Hải Dương đề nghị dừng thanh tra 10 dự án… là những tin bất động sản (BĐS) mới nhất.
73% những người đã kết hôn nhưng chưa có con dự định mua nhà trong 1 năm tới

73% những người đã kết hôn nhưng chưa có con dự định mua nhà trong 1 năm tới

Theo Báo cáo của Batdongsan.com.vn nửa cuối năm 2024, 73% những người đã kết hôn nhưng chưa có con dự định mua nhà trong 1 năm tới.
Bất động sản mới nhất: Giá chung cư chỉ tăng không giảm, giá thuê lại ‘bất động’, điều kiện để cưỡng chế thu hồi đất

Bất động sản mới nhất: Giá chung cư chỉ tăng không giảm, giá thuê lại ‘bất động’, điều kiện để cưỡng chế thu hồi đất

Căn hộ chung cư vẫn là 'điểm nóng' của thị trường, gần 4.000 căn hộ cũ tại TP.HCM sắp được sửa chữa… là những tin bất động sản (BĐS) mới nhất.
Bất động sản mới nhất: Danh sách dự án chung cư giá cao ngất tại Hà Nội và TPHCM, làm gì khi mua phải đất ‘dính’ quy hoạch?

Bất động sản mới nhất: Danh sách dự án chung cư giá cao ngất tại Hà Nội và TPHCM, làm gì khi mua phải đất ‘dính’ quy hoạch?

Loạt dự án chung cư giá tăng vọt tại Hà Nội và TPHCM, Cần Thơ kiểm kê đất đai chuyên đề về sân golf… là những tin bất động sản (BĐS) mới nhất.
Nỗ lực thúc đẩy thị trường bất động sản phát triển bền vững

Nỗ lực thúc đẩy thị trường bất động sản phát triển bền vững

Giải thưởng Nhà môi giới bất động sản Việt Nam nhằm tôn vinh các cá nhân có đóng góp tích cực, nỗ lực thúc đẩy thị trường bất động sản phát triển bền vững.
Bất động sản mới nhất: Mặc kệ tồn kho ngày càng lớn, giá vẫn tăng vù vù, thị trường vào mùa cuối năm, bảng giá 14 chung cư vừa mở bán

Bất động sản mới nhất: Mặc kệ tồn kho ngày càng lớn, giá vẫn tăng vù vù, thị trường vào mùa cuối năm, bảng giá 14 chung cư vừa mở bán

Tồn kho ngày càng lớn, giá chung cư tại TPHCM chạm 80 triệu đồng/m2, Hà Nội thu hồi hơn 7.100 m2 đất… là những tin bất động sản (BĐS) mới nhất.
Tỷ giá ngoại tệ, tỷ giá USD/VND hôm nay 22/11: USD vượt mốc 107, thị trường tự do gây bất ngờ

Tỷ giá ngoại tệ, tỷ giá USD/VND hôm nay 22/11: USD vượt mốc 107, thị trường tự do gây bất ngờ

Tỷ giá ngoại tệ, tỷ giá USD/VND hôm nay 22/11 ghi nhận đồng USD lên mức 107,15, mức cao nhất kể từ ngày 4/10/2023.
Tỷ giá ngoại tệ, tỷ giá USD/VND hôm nay 21/11: Loạt đồng tiền trú ẩn an toàn tăng giá

Tỷ giá ngoại tệ, tỷ giá USD/VND hôm nay 21/11: Loạt đồng tiền trú ẩn an toàn tăng giá

Tỷ giá ngoại tệ, tỷ giá USD/VND hôm nay 21/11 ghi nhận Yen Nhật, đồng Franc Thụy Sỹ và đồng bạc xanh đã tăng giá.
Tỷ giá ngoại tệ, tỷ giá USD/VND hôm nay 20/11: USD hạ nhiệt, Yen Nhật thêm 'báo động'

Tỷ giá ngoại tệ, tỷ giá USD/VND hôm nay 20/11: USD hạ nhiệt, Yen Nhật thêm 'báo động'

Tỷ giá ngoại tệ, tỷ giá USD/VND hôm nay 20/11 tiếp tục hạ nhiệt, vẫn neo trên mức 106.
Tỷ giá ngoại tệ, tỷ giá USD/VND hôm nay 19/11: USD đảo chiều, thị trường tự do tiếp đà 'bay cao'

Tỷ giá ngoại tệ, tỷ giá USD/VND hôm nay 19/11: USD đảo chiều, thị trường tự do tiếp đà 'bay cao'

Tỷ giá ngoại tệ, tỷ giá USD/VND hôm nay 19/11 ghi nhận đồng USD giảm trong khi đồng EUR tăng 0,54%, đạt mức 1,0598 USD.
Tỷ giá ngoại tệ, tỷ giá USD/VND hôm nay 18/11: Thị trường tự do tiến xa

Tỷ giá ngoại tệ, tỷ giá USD/VND hôm nay 18/11: Thị trường tự do tiến xa

Tỷ giá ngoại tệ, tỷ giá USD/VND hôm nay 18/11 ghi nhận USD mua vào tại các thị trường tự do đang cao hơn 465 đồng so với kênh ngân hàng.
Tỷ giá ngoại tệ, tỷ giá USD/VND hôm nay 15/11: USD vươn tới mức đỉnh một năm

Tỷ giá ngoại tệ, tỷ giá USD/VND hôm nay 15/11: USD vươn tới mức đỉnh một năm

Tỷ giá ngoại tệ, tỷ giá USD/VND hôm nay 15/11 ghi nhận đồng USD tăng giá so với các đồng tiền chính, neo ở mức đỉnh trong một năm.
Phiên bản di động