Việc thực hiện các khuyến nghị UPR chu kỳ III: Đặt quyền lợi của người dân vào trung tâm các quyết sách

Với chính sách nhất quán về bảo vệ và thúc đẩy quyền con người, nghiêm túc thực hiện các cam kết và nghĩa vụ theo các công ước quốc tế về quyền con người mà Việt Nam là thành viên, Việt Nam luôn coi trọng Cơ chế Rà soát định kỳ phổ quát (UPR) của Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc (HĐNQ LHQ) trong tổng thể quá trình tham gia, đóng góp vào công việc chung của HĐNQ.

UPR là một trong những cơ chế quan trọng nhất của HĐNQ LHQ, được thành lập với nhiệm vụ rà soát tình hình nhân quyền tại tất cả các nước thành viên LHQ, trên nguyên tắc đối thoại, hợp tác, bình đẳng, khách quan, minh bạch, không phân biệt, qua đó thúc đẩy các nước thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ, cam kết quốc tế về quyền con người.

Nghiêm túc và trách nhiệm

Trên tinh thần đó, xuyên suốt trong hơn 12 năm qua kể từ khi Cơ chế UPR được thành lập, Việt Nam luôn tham gia có trách nhiệm vào cả 3 chu kỳ UPR.

Các khuyến nghị mà Việt Nam đã chấp thuận trong khuôn khổ UPR được thực hiện một cách đầy đủ, nghiêm túc với sự chỉ đạo sát sao của Chính phủ Việt Nam, sự quan tâm và tham gia tích cực của các Bộ, ban, ngành, từ trung ương đến địa phương, cũng như của các tổ chức chính trị-xã hội, nghề nghiệp, tổ chức nhân dân, bên cạnh sự phối hợp, hợp tác hiệu quả từ các tổ chức quốc tế và cơ quan đại diện ngoại giao nước ngoài tại Việt Nam.

Có thể khẳng định, kết quả thực hiện các khuyến nghị UPR thời gian qua có những tác động tích cực đến mọi mặt đời sống xã hội ở Việt Nam, đặc biệt trong lĩnh vực hoàn thiện hệ thống pháp luật về quyền con người, bảo đảm an sinh xã hội, nâng cao đời sống của người dân, đặc biệt là các nhóm dễ bị tổn thương, đồng thời thúc đẩy hợp tác, đối thoại ở cấp khu vực và quốc tế về vấn đề quyền con người, thể hiện rõ nét thái độ chủ động, trách nhiệm của Việt Nam trong thực hiện các cam kết UPR.

Từ UPR chu kỳ II (năm 2014), Việt Nam đã xây dựng Kế hoạch tổng thể thực hiện các khuyến nghị chấp thuận. Trên cơ sở đó, nhiều ban, bộ, ngành tham gia triển khai các khuyến nghị trong lĩnh vực phụ trách cũng xây dựng các Kế hoạch triển khai cụ thể của bộ, ngành mình hoặc tích hợp vào các kế hoạch, chương trình công tác hiện có.

Kế hoạch tổng thể và các Kế hoạch, chương trình công tác của các Bộ, ban, ngành đã góp phần quan trọng trong việc thúc đẩy, theo dõi thực hiện UPR. Cụ thể, chu kỳ II có tới 175/182 khuyến nghị chấp thuận được thực hiện (chiếm hơn 96% tổng số khuyến nghị), góp phần quan trọng trong việc cung cấp số liệu đầy đủ, chính xác cho việc tổng hợp báo cáo cho chu kỳ tiếp theo.

Bộ Ngoại giao với vai trò đầu mối thực hiện UPR đã chủ trì, phối hợp với các Bộ, ban, ngành và tổ chức liên quan thúc đẩy xây dựng một Kế hoạch tổng thể thực hiện các khuyến nghị đã chấp thuận tại UPR chu kỳ III. Kế hoạch được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tháng 12/2019 và hiện đã triển khai thực hiện.

Việc xây dựng và triển khai Kế hoạch tổng thể trên thể hiện sự nghiêm túc và trách nhiệm của Việt Nam trong việc thực hiện các khuyến nghị UPR đã chấp thuận nói riêng và các cam kết quốc tế của Việt Nam về quyền con người; nâng cao nhận thức của các cấp, các ngành và nhân dân về ý nghĩa, tầm quan trọng của giá trị quyền con người trong thời đại ngày nay.

Đồng bộ và toàn diện

Kể từ khi chính thức chấp thuận 241 khuyến nghị UPR chu kỳ III, Việt Nam đã triển khai thực hiện các khuyến nghị một cách đồng bộ và toàn diện, thể hiện trên năm khía cạnh lớn.

Một là, công tác hoàn thiện pháp luật về quyền con người tiếp tục được đẩy mạnh với việc Việt Nam thông qua hơn 30 luật sửa đổi từ năm 2019 đến nay.

Hai là, tiếp tục thực hiện các cam kết quốc tế về quyền con người. Cụ thể, Việt Nam đã phê chuẩn Công ước 98 của Tổ chức lao động quốc tế về quyền thương lượng tập thể và Công ước 159 về việc làm cho người khuyết tật, bảo vệ Báo cáo thực hiện Công ước quốc tế về các quyền dân sự, chính trị (ICCPR, tháng 3/2019) và nộp các Báo cáo giữa kỳ thực hiện các khuyến nghị của Ủy ban Nhân quyền (3/2021), Báo cáo thực hiện Công ước về xoá bỏ mọi hình thức phân biệt chủng tộc (CERD) (01/2021).

Ba là, tham gia tích cực và có trách nhiệm vào các diễn đàn quốc tế về quyền con người. Tại các diễn đàn LHQ, Việt Nam khẳng định những quan điểm và lập trường tích cực về nhân quyền; thúc đẩy đối thoại, hợp tác, cách tiếp cận cân bằng trong vấn đề quyền con người.

Bốn là, tính từ tháng 7/2010 đến nay, Việt Nam đã mời bảy thủ tục đặc biệt trên nhiều lĩnh vực khác nhau vào thăm (về đói nghèo, người thiểu số, nợ nước ngoài, y tế, văn hóa, tự do tôn giáo, quyền lương thực). Việt Nam cũng đã gửi lời mời Báo cáo viên đặc biệt về quyền phát triển đến thăm Việt Nam trong thời gian tới.

Năm là, tiếp tục các cơ chế đối thoại thường niên về quyền con người với một số nước.

Trên cơ sở đó, các khuyến nghị UPR Việt Nam chấp thuận tại chu kỳ III sẽ tiếp tục được các Bộ, ban, ngành, tổ chức liên quan của Việt Nam triển khai trong thời gian tới. Việc tích cực triển khai thực hiện các cam kết trong khuôn khổ UPR chu kỳ III cũng tiếp tục khẳng định sự nghiêm túc, trách nhiệm của Việt Nam trong việc thúc đẩy và bảo vệ quyền con người ở trong nước.

Bên cạnh đó, để có thể đóng góp nhiều hơn nữa vào các nỗ lực chung của cộng đồng quốc tế trong lĩnh vực này, Việt Nam đã chính thức ứng cử làm thành viên của HĐNQ LHQ nhiệm kỳ 2023-2025. Việt Nam hiện là ứng cử viên duy nhất của ASEAN, được tất cả ASEAN đồng thuận ủng hộ.

Bài học kinh nghiệm

Từ việc triển khai thực hiện các khuyến nghị UPR Việt Nam chấp thuận thời gian qua có thể rút ra một số kinh nghiệm sau.

Thứ nhất, để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả triển khai thực hiện các khuyến nghị UPR, việc chấp thuận và triển khai các khuyến nghị cần được cân nhắc cẩn thận, kỹ lưỡng, trên cơ sở điều kiện, hoàn cảnh đặc thù về chính trị, kinh tế, xã hội, pháp luật của mỗi nước, những hướng ưu tiên và cam kết quốc tế của nước đó về quyền con người.

Thứ hai, chủ động, minh bạch trong quá trình xây dựng, báo cáo và triển khai thực hiện các khuyến nghị chấp thuận của UPR cũng như trong triển khai các cam kết tại các Công ước quốc tế về quyền con người.

Thứ ba, xây dựng kế hoạch triển khai, lộ trình đầy đủ, rõ ràng, định kỳ rà soát, kiểm điểm, báo cáo tình hình thực hiện. Trên cơ sở đó, các cơ quan chủ trì thực hiện các khuyến nghị có cơ sở để rà soát việc thực hiện, qua đó kịp thời sơ kết, tổng kết báo cáo việc thực hiện, bảo đảm tiến độ đề ra, cả ở tiến trình UPR và ở quá trình thực hiện các Công ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Thứ tư, việc triển khai và khả năng hoàn thành các Mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) có thể sẽ chịu nhiều tác động, thách thức do đại dịch Covid-19 gây ra, đòi hỏi có sự đồng lòng, phối hợp chặt chẽ giữa tất cả các chủ thể liên quan để vượt qua các thách thức này.

Thứ năm, thúc đẩy đối thoại, hợp tác quốc tế, học hỏi kinh nghiệm tốt từ các nước, tranh thủ kinh nghiệm và sự hỗ trợ của các đối tác quốc tế. Sự hỗ trợ của các đối tác quốc tế trong tiến trình UPR rất quan trọng, góp phần chia sẻ kinh nghiệm, hỗ trợ nâng cao năng lực cho Việt Nam trong tiến trình UPR.

Có thể nói, việc thực hiện các khuyến nghị UPR chu kỳ III cũng như thực hiện các cam kết của Việt Nam tại các công ước quốc tế về quyền con người mà Việt Nam tham gia, đã và đang góp phần triển khai chủ trương, chính sách của Đại hội Đảng lần thứ XIII về việc “dân thụ hưởng”, đặt quyền lợi của người dân vào trung tâm các quyết sách, đường lối của Đảng và Nhà nước.

Mặt khác, chính nhờ chính sách nhất quán của Nhà nước Việt Nam về quyền con người và những thành tựu của Việt Nam trong công cuộc Đổi mới toàn diện đã tạo điều kiện cơ bản giúp nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân, bảo đảm ngày càng tốt hơn các quyền con người tại Việt Nam nói chung và việc triển khai các khuyến nghị UPR nói riêng.