Đầu những năm 1980, Chủ tịch Fidel Castro tuyên bố sẽ biến Cuba trở thành một thế lực công nghệ sinh học của thế giới. Khi đó, ý tưởng được đặt nền móng với một phòng thí nghiệm nhỏ ở Havana và sáu nhà nghiên cứu.
Bốn mươi năm sau, quốc gia vùng Caribbean này có thể sẽ đạt được một bước đột phá trong ngành y học: Trở thành quốc gia nhỏ nhất thế giới phát triển không chỉ một, mà nhiều loại vaccine phòng Covid-19.
| Soberana 2, ứng viên vaccine Covid-19 tiềm năng nhất của Cuba đem lại kết quả ban đầu đáng mừng. (Nguồn: BBC) |
‘Cứu tinh’ của nước nghèo
Hiện tại, Cuba phát triển 5 ứng viên vaccine tiềm năng, trong đó có 2 loại đang tiến hành thử nghiệm giai đoạn cuối, với mục tiêu triển khai rộng rãi vào tháng 5 tới.
Các loại vaccine tiên tiến nhất của Cuba - Soberana 2 và Abdala thường yêu cầu hai đến ba liều. Theo ông Eduardo Martínez Díaz, chủ tịch BioCubaFarma, tập đoàn nhà nước giám sát việc phát triển vaccine Covid-19 của Cuba, khả năng miễn dịch của cả hai loại vaccine này đều cao. Ông cũng cho biết các nhà khoa học Cuba đang trong quá trình chuẩn bị dữ liệu lâm sàng để vaccine của họ có thể xuất khẩu quốc tế.
Nếu thành công, vaccine Covid-19 sẽ là một công cụ hữu hiệu và là một kỳ tích đối với một quốc gia đang bị cấm vận. Trong những ngày cuối cùng của chính quyền Tổng thống Donald Trump, Mỹ một lần nữa đưa Cuba vào danh sách các nhà tài trợ khủng bố.
Các quan chức Cuba cho biết họ đang phát triển các loại vaccine giá rẻ và dễ bảo quản. Chúng có thể tồn tại ở nhiệt độ phòng trong nhiều tuần và trong kho dự trữ dài hạn ở mức 46,4 độ F, tương đương 8 độ C. Đây là vaccine có tiềm năng trở thành lựa chọn cho các quốc gia nhiệt đới, thu nhập thấp vốn đang bị các nước giàu có gạt sang một bên trong cuộc tranh giành vaccine Covid-19.
Ngoài ra, Cuba cũng sẽ góp công cho cuộc chiến phòng Covid-19 của Iran và Venezuela, những quốc gia cũng nằm trong “tầm ngắm” của Mỹ. Hai nước này đã ký kết hợp đồng mua vaccine với Havana, trong đó Iran đã đồng ý tổ chức thử nghiệm giai đoạn 3 vaccine mang tên Soberana 2. Nếu thành công, Iran sẽ sản xuất hàng loạt loại vaccine này.
Ông Ronald Sanders, Đại sứ Antigua và Barbuda tại Mỹ, cho biết giá cả của các loại vaccine phương Tây nằm ngoài tầm với của các quốc gia nhỏ hơn. Trong khi đó, cơ chế Covax, cơ chế tiếp cận đa phương toàn cầu để phát triển và phân phối vaccine Covid-19, vẫn chưa phát triển đủ nhanh để đáp ứng nhu cầu của các quốc gia đó. “Chúng tôi sẽ thực hiện một thỏa thuận song phương với Cuba", ông nói.
| Việc tự sản xuất được vaccine phòng Covid-19 sẽ mang lại nhiều lợi ích cho Cuba, quốc gia đang bị cô lập bởi các lệnh trừng phạt từ Mỹ. (Nguồn: New York Times) |
Tràn trề lợi ích
Nếu thử nghiệm giai đoạn 3 mang lại tín hiệu khả quan, các nhà chức trách Cuba cho biết họ sẽ chuyển sang "nghiên cứu can thiệp" quy mô lớn bằng cách tiêm chủng cho 1,7 triệu người dân ở Havana vào tháng 5. Đến tháng 8, Cuba dự kiến sẽ tiêm vaccine cho khoảng 60% dân số, và những người còn lại sẽ được tiêm vào cuối năm.
Nếu thành công, mục tiêu này sẽ đưa Cuba trở thành một trong số các quốc gia đầu tiên trên thế giới đạt được miễn dịch cộng đồng, điều này có thể thu hút khách du lịch và thúc đẩy xuất khẩu vaccine, mang lại nguồn thu mới cho một quốc gia đang hứng chịu khủng hoảng kinh tế.
Cuba đã đề xuất cung cấp vaccine miễn phí hoặc bán giá gốc cho các quốc gia nghèo hơn. Tuy nhiên, Havana có thể sẽ thu lợi nhuận khi bán vaccine cho các quốc gia khác, tương tự như việc điều động đội ngũ y tế, cấp cứu hỗ trợ các quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề trong cuộc chiến chống Covid-19.
Ngoài ra, thành công của vaccine còn có thể nâng cao tầm ảnh hưởng ngoại giao của Havana, tạo thiện chí với các quốc gia nhận vaccine của họ.
Bộ trưởng Ngoại giao Venezuela Jorge Arreaza nói với tờ Washington Post: "Chúng tôi rất tin tưởng y học và công nghệ sinh học của Cuba. Đây không chỉ là nền tảng cho Venezuela mà còn cho toàn châu Mỹ. Đó sẽ là một giải pháp thực sự cho người dân của chúng tôi."
Bước nhảy vọt
Đối với Cuba, chiến dịch này diễn ra vào một thời điểm quan trọng khi số lượng ca nhiễm tại đây tăng đột biến trong thời gian qua, khiến Cuba trở thành một trong những điểm nóng mới về Covid-19 ở Mỹ Latinh.
Dù kinh tế của Cuba gặp nhiều khó khăn, song các khoản đầu tư vào giáo dục và chăm sóc sức khỏe đã gieo mầm cho một hệ thống công nghệ sinh học cực kì tinh vi, với ít nhất 31 cơ quan nghiên cứu, 62 nhà máy với hơn 20.000 nhân viên.
Cuba đã phát triển tham vọng này vào đầu những năm 1980, khi ông Castro nghiên cứu Tạp chí Y học New England và bị thu hút bởi ý tưởng sản xuất interferon (protein kháng virus) nhằm chống lại sự bùng phát của bệnh sốt xuất huyết.
Ngày nay, Cuba sản xuất 8 trong số 11 loại vaccine trong nước và xuất khẩu chúng đến hơn 30 quốc gia. Năm 2017, các thử nghiệm lâm sàng về điều trị bằng liệu pháp miễn dịch Cimavax của Cuba ngăn ngừa ung thư phổi đã được tiến hành tại Trung tâm Ung thư Toàn diện Roswell Park ở New York.
Tuy nhiên, một số chuyên gia cảnh báo rằng chính phủ có thể đang hành động quá nhanh khi đưa vào sử dụng đại trà loại vaccine đang trong quá trình thử nghiệm.
Ngoài ra, các nhà nghiên cứu Cuba phải vượt qua nhiều rào cản hơn đồng nghiệp trong các phòng thí nghiệm phương Tây, bao gồm tình trạng thiếu thiết bị, vật tư thay thế và các nguồn cung cấp khác, một phần do lệnh trừng phạt của Mỹ.
Ông Franco Cavalli, chủ tịch của MediCuba Europe, một nhóm các tổ chức phi lợi nhuận hỗ trợ nghiên cứu công nghệ sinh học của Cuba, cho biết: “Có những lúc chúng tôi gặp khó khăn trong việc mua bất cứ thứ gì chỉ vì nói rằng nó dành cho Cuba. Sau khi ông Trump lên nắm quyền, ngay cả ở châu Âu, bất cứ điều gì chúng tôi cố gắng làm cho Cuba đều trở nên khó khăn hơn".
Thậm chí, kể cả khi Cuba có thể mang đến cho thế giới một loại vaccine hoạt động tốt, đất nước này cũng sẽ gặp không ít rào cản. Ông Jarbas Barbosa, trợ lý giám đốc của Tổ chức Y tế Liên Mỹ (PAHO), cho rằng, nếu chứng minh được hiệu quả, vaccine của Cuba có thể mất tới 6 tháng để WHO phê duyệt.