Ý tưởng hội nhập châu Âu gặp khó

Brexit – “vết thương” đau đớn

Sự ra đi của nước Anh sẽ là một “vết thương hở”, tiếp tục gây đau đớn trong nhiều năm khi London và Brussels phải tiến hành các cuộc đàm phán hậu Brexit. Điều này sẽ làm cạn kiệt sức mạnh mà EU cần có để tự vực dậy, đồng thời đẩy khối đứng trước nhiều nguy cơ khôn lường. Brexit là dấu hiệu rõ ràng nhất cho sự suy thoái của giấc mơ xây dựng một châu Âu hội nhập hơn nữa, cho dù từ trước tới nay Anh vẫn luôn là thành viên ít hào hứng nhất với ý tưởng này.

Đa số các nhà lãnh đạo ít nói đến sự lạc hậu và nhàm chán của mô hình châu Âu. Hầu như không ai ở Paris, Berlin, Warsaw hay The Hague sẵn sàng cân nhắc những lựa chọn khó khăn nhưng cần thiết để khôi phục châu Âu và chặn đứng sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc. Phát biểu tại Hannover, Đức hồi tháng Tư vừa qua, Tổng thống Mỹ Barack Obama nói: “Một châu Âu thống nhất cho tới nay vẫn là niềm hy vọng của rất nhiều người, và là điều mà tất cả chúng ta đều cần”.

Châu Âu ngày nay có thể có hòa bình, các thị trường mở cửa và khu vực tự do đi lại, nhưng luôn quan ngại về tình trạng quan liêu, nạn di cư, nguy cơ đánh mất bản sắc dân tộc và các nhà cầm quyền vô trách nhiệm. Mục tiêu chia sẻ chủ quyền (tiêu biểu là sự hình thành khu vực đi lại tự do Schengen) đang đối mặt với sự nổi lên của các chính đảng hoài nghi sự hội nhập châu Âu tại hầu hết các nước EU, cũng như bất đồng giữa các đầu tàu như Pháp - Đức trong việc củng cố Khu vực đồng tiền chung Euro (Eurozone).

EU là nạn nhân của chính mình

Brexit chỉ là một trong hàng loạt cuộc khủng hoảng đang đe dọa sự tồn tại và thành công của EU. Ông Loukas Tsoukalis, giáo sư Đại học Athens (Hy Lạp) và là cựu cố vấn chính sách hàng đầu tại Ủy ban châu Âu (EC), nói: “Trong mắt của những người thiếu thiện cảm, châu Âu ngày nay có thể trông giống như một đế chế với quy mô quá lớn, nhưng lại rất yếu ở trung tâm, có dân số già và nền kinh tế gần suy thoái, rạn nứt nội bộ ngày càng tăng và hàng loạt rắc rối ở khu vực biên giới với nhiều lỗ hổng”.

Ông Tsoukalis cho rằng EU là nạn nhân của chính những thành công mà họ đã đạt được. Các thể chế chung và tính chính danh của khối về mặt dân chủ đã bị lu mờ và xói mòn do việc mở rộng quy mô thành viên và các chức năng của mình.

Trong khi đó, Eurozone phải trải qua một cuộc khủng hoảng nợ công kéo dài suốt từ năm 2010 và các nhà lãnh đạo vẫn chưa tìm ra cách hiệu quả để củng cố mạnh mẽ liên minh tiền tệ này. Sự gia tăng bất bình đẳng thu nhập tại hầu hết các xã hội châu Âu và thái độ bất bình của nhiều nước phía Tây sau khi khối quyết định mở rộng về phía Đông từ năm 2004, đã kích động sự giận dữ của một bộ phận không nhỏ dư luận.

Lợi dụng tư tưởng phản đối toàn cầu hóa và người di cư, các lực lượng dân túy có thể hủy hoại sự thống nhất của châu Âu trong cuộc bầu cử sắp diễn ra tại Áo và cuộc trưng cầu ý dân về hạn ngạch người di cư ở Hungary vào ngày 2/10 tới. Những lực lượng này cũng có thể lật đổ chính phủ Italy trong cuộc trưng cầu ý dân về bản Hiến pháp vào mùa Thu tới hay chính quyền Hà Lan trong cuộc tổng tuyển cử đầu năm 2017.

EU cũng đang phải đối mặt với làn sóng di cư và tị nạn. Sự phụ thuộc vào Thổ Nhĩ Kỳ, được coi là cửa ngõ chặn dòng người này vào châu Âu, có vẻ như ngày càng gây ra nhiều vấn đề, nhất là trong bối cảnh Tổng thống Tayyip Erdogan đang tiến hành các cuộc đàn áp mạnh tay đối với phe đối lập, truyền thông, các cơ quan tư pháp và dân sự sau cuộc đảo chính bất thành diễn ra ngày 15/7.

Bên cạnh đó, các cuộc tấn công của phần tử Hồi giáo tại Pháp, Bỉ, Đức… đang trở thành mối lo ngại hàng đầu, và càng khiến người dân mất niềm tin vào lập luận cho rằng một khu vực biên giới mở của châu Âu sẽ giúp họ an toàn hơn. Ông Tsoukalis đặt câu hỏi: “Liệu nỗi sợ hãi sẽ giữ châu Âu đoàn kết được trong bao lâu?”.

Nguy cơ đánh mất “thiên đường”

EU có thể đang đạt đến giới hạn mà nhà ngoại giao người Anh Robert Cooper từng gọi là “quốc gia hậu hiện hại”. Ông nhận xét: “EU là một hệ thống phát triển, trong đó đề cao sự can thiệp của tập thể vào các vấn đề nội bộ của từng nước thành viên, từ bia cho đến xúc xích”.

Mô hình EU đã trở thành nguồn cảm hứng cho rất nhiều nhà lãnh đạo và giới lãnh đạo doanh nghiệp trên khắp thế giới. Từ châu Á, châu Phi, cho tới Mỹ Latin, nhiều nhóm quốc gia đã học theo mô hình hội nhập châu Âu mặc dù một số nước vẫn đề cao chủ quyền dân tộc.

Tuy nhiên, ngay tại “lục địa già”, một châu Âu hậu hiện đại đang lún sâu vào rắc rối. Những vấn đề nảy sinh sau cuộc trưng cầu ý dân tại Anh đã ảnh hưởng hết sức tiêu cực đến Hội đồng châu Âu, làm tê liệt Nghị viện châu Âu và đẩy quyền lực về phía các chính phủ cũng như các nhà lập pháp của từng quốc gia thành viên.

Gần đây, một cuộc thăm dò dư luận được tiến hành tại 6 quốc gia cho thấy, sau cuộc trưng cầu ý dân ngày 23/6 tại Anh, sự ủng hộ của người dân tại các quốc gia lớn nhất khu vực đối với sự hội nhập châu Âu đã tăng lên mức khá cao so những gì đã diễn ra trong nhiều năm qua. Ông Francois Kraus thuộc cơ quan thăm dò dư luận IFOP, nói: “Khi người ta nhận thấy những tác động thực sự của việc ra đi, dự án hội nhập châu Âu sẽ nhận được những sự ủng hộ mới”.

Tuy nhiên, điều này không đồng nghĩa với việc các chính phủ châu Âu hay những người ủng hộ họ sẵn sàng và cương quyết duy trì mức độ hội nhập như hiện nay, chứ chưa nói đến việc thúc đẩy xây dựng một liên minh sâu sắc hơn. Thay vào đó, cuộc thăm dò vừa qua có thể phản ánh nhận thức của người dân về nguy cơ đánh mất “thiên đường châu Âu” mà họ từng trông đợi.