Quá trình vươn lên của các tập đoàn, công ty nổi tiếng trong thời kì toàn cầu hóa từ trước tới nay đã cho thấy văn hóa doanh nhân, văn hóa doanh nghiệp (VHDN) chính là giá trị cốt lõi trên toàn cầu. Song, đối với một số chủ thể kinh doanh Việt Nam các khái niệm văn hóa doanh nhân, VHDN tuy không mới, nhưng vẫn chưa được nhận thức đầy đủ và biến thành triết lí kinh doanh, hành vi ứng xử trong hoạt động của doanh nhân, doanh nghiệp.
Vai trò then chốt
Từ khoảng nửa đầu thế kỉ XX trở về trước, khi nói đến hoạt động kinh doanh, người ta thường cho rằng, đó là dạng hoạt động coi lợi nhuận là trên hết và sẵn sàng đánh đổi mọi thứ vì lợi nhuận. Tuy nhiên, quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và toàn cầu hóa đã cho thấy một thực tế, không ít doanh nghiệp phải trả giá rất đắt cho việc vì lợi nhuận mà phá hoại tài nguyên, môi trường, trốn thuế, làm hàng giả, phá vỡ các cam kết và bào mòn các giá trị mang tính nhân bản. Điều đó đã khiến cho doanh nghiệp trên thế giới buộc phải nhận thức lại cách thức kinh doanh và chú ý nhiều hơn đến tính nhân văn trong hoạt động kinh doanh.
Để phát triển bền vững, các doanh nghiệp đã chú trọng đến vấn đề phát huy các chuẩn mực, giá trị nhân bản của doanh nhân và văn hóa doanh nghiệp trong hoạt động kinh doanh. Các kết quả nghiên cứu trên thế giới gần đây khẳng định, những công ty có thương hiệu mạnh trên thị trường quốc tế góp phần thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế các quốc gia phát triển như: General Electric (GE), Southwest Airline, ConAgra, IBM, Intel, Toyota, Samsung... luôn là các công ty thể hiện được vai trò then chốt này.
Văn hóa của người chèo lái
Không thể phủ nhận tác động tỷ lệ thuận giữa văn hóa của doanh nhân với VHDN.
VHDN phản ánh rõ văn hóa của người lãnh đạo. Họ không chỉ là người quyết định cơ cấu tổ chức và công nghệ, mà còn là người sáng tạo ra các biểu tượng, ý thức hệ, ngôn ngữ, niềm tin, nghi lễ và huyền thoại của doanh nghiệp.
Qua quá trình hình thành và phát triển, văn hóa của người lãnh đạo sẽ phản chiếu lên VHDN. Những gì nhà lãnh đạo quan tâm, khuyến khích thực hiện, cách thức mà người lãnh đạo đánh giá, khen thưởng hoặc khiển trách nhân viên sẽ thể hiện cách suy nghĩ và hành vi của họ. Điều đó sẽ ảnh hưởng trực tiếp tới hành vi của toàn bộ nhân viên.
Doanh nhân là người tạo ra môi trường cho các cá nhân khác phát huy tính sáng tạo, là người góp phần mang đến không gian tự do, bầu không khí ấm cúng trong doanh nghiệp. Họ là những người có vai trò quyết định VHDN thông qua việc kết hợp hài hòa lợi ích của tất cả mọi người.
Trong nền kinh tế thị trường, doanh nhân là nhân tố có khả năng thay đổi hoàn toàn VHDN, tạo ra sức sống mới, bước nhảy vọt giúp doanh nghiệp thích nghi được trên thương trường.
Điều này đồng thời tạo nên sự phát triển của đội ngũ doanh nhân, góp phần xoay chuyển tư duy quản lý kinh tế của lãnh đạo nhà nước bởi nếu có cơ chế chính sách tốt thì tiềm lực to lớn của họ sẽ phát huy. Do vậy, tư duy lãnh đạo cần cởi mở và nhất quán.
Bên cạnh đó, những kinh nghiệm, giá trị văn hóa học hỏi được trong quá trình xử lý các vấn đề chung sẽ giúp lãnh đạo đơn vị đạt hiệu quả cao trong quản trị, tạo môi trường tốt, hỗ trợ đắc lực cho hoạt động của doanh nghiệp.
Cam kết của thành công
VHDN xuất hiện bởi sự ngầm định hoặc được xây dựng nên từ các cam kết, thỏa thuận. Có thể chia các giá trị của doanh nghiệp thành hai phần. Phần thứ nhất là các giá trị tồn tại một cách tự phát. Một số trong các giá trị đó được coi là đương nhiên hay ngầm định. Phần thứ hai là các giá trị mà nhà lãnh đạo mong muốn đưa vào doanh nghiệp.
Do đó, nhìn một cách bao quát nhất, VHDN chính là tổng hòa các quan niệm giá trị, tiêu chuẩn đạo đức, triết lý kinh doanh, quy phạm hành vi, ý tưởng kinh doanh, phương thức quản lý và quy tắc chế độ được toàn thể thành viên trong doanh nghiệp chấp nhận, tuân theo. Yếu tố này giữ ba vai trò chính.
Thứ nhất, tạo động lực tinh thần giúp doanh nghiệp phát triển bền vững. VHDN chính là bầu không khí hoạt động, môi trường bên trong của doanh nghiệp do các thành viên của nó trước hết là ban lãnh đạo tạo ra, nó ảnh hưởng trực tiếp đến tinh thần, thái độ, lao động của mỗi thành viên và lòng trung thành của họ.
Những doanh nghiệp có nền văn hóa tích cực sẽ tạo ra bầu không khí làm việc hăng say hào hứng vì mục tiêu chung khiến cho các cá nhân thường xuyên phấn đấu để đạt được nhiều lợi ích cho bản thân và tập thể. Trong đó, bộ phận quan trọng nhất của VHDN chính là hệ thống các giá trị vì các giá trị là lớp sâu nhất của VHDN. Ví dụ, giá trị của VHDN Nhật Bản là kết hợp các giá trị văn hóa truyền thống (trung thành tận tụy, cống hiến trọn đời với công nghệ hiện đại), trong khi các giá trị của VHDN phương Tây lại dựa trên sự tôn trọng các cam kết thỏa thuận chính thức trong tổ chức...
Thứ hai, điều chỉnh hành vi của nhân viên. Các chuẩn mực, giá trị được phản ánh trong văn hóa tổ chức bao hàm cả những nguyên tắc đạo đức chung, xác định rõ đâu là hành vi đạo đức của thành viên trong doanh nghiệp; biểu dương những hành vi tốt, lên án những hành vi xấu.
Hệ thống giá trị của các công ty mẫu mực bao giờ cũng tạo nên những đức tính như trung thực, liêm chính, khoan dung, tôn trọng khách hàng, tôn trọng kỷ luật, tính đồng đội và sẵn sàng hợp tác. Nhờ có hệ thống tôn trọng, VHDN còn có tác dụng bảo vệ nhân viên khi người quản lý của họ lạm dụng chức quyền hoặc có ác ý tư thù cá nhân.
Thứ ba, định hướng hoạt động của doanh nghiệp. VHDN có tính ổn định và bền vững, bất chấp sự thay đổi thường xuyên của cá nhân kể cả những người sáng lập và lãnh đạo. Nó quan hệ sâu sắc tới động cơ hoạt động của doanh nghiệp, tạo thành định hướng có tính chất chiến lược. VHDN luôn đóng vai trò như một lực lượng tập trung, là ý chí thống nhất của toàn thể nhân viên trong doanh nghiệp.
***
Đã đến lúc các chủ thể kinh doanh Việt Nam cần đi đến nhận thức sâu sắc hơn, hành động cụ thể hơn để thể hiện vai trò của văn hóa doanh nhân, VHDN đối với sự phát triển của xã hội. Đã đến lúc chúng ta cần chung tay xây dựng VHDN để hoạt động kinh doanh của các chủ thể doanh nghiệp Việt Nam không còn lạc lõng với xu hướng nhân văn hóa các hoạt động kinh doanh - xu hướng mà các doanh nhân thành công luôn kiên định theo đuổi trong quá trình chèo lái con thuyền doanh nghiệp của mình.