| Quan hệ ASEAN-Hoa Kỳ đã có những bước phát triển đáng kể trên nhiều phương diện trong suốt 45 năm qua. (Nguồn: ASEAN Briefing) |
Phát triển mạnh mẽ cả chiều rộng và chiều sâu
Quan hệ đối thoại ASEAN-Hoa Kỳ chính thức được thiết lập năm 1977 và nâng cấp lên Đối tác Chiến lược tại Hội nghị Cấp cao ASEAN-Hoa Kỳ lần 3 ngày 21/11/2015. Hoa Kỳ thành lập Phái đoàn Đại diện thường trực tại ASEAN vào tháng 6/2010 và cử Đại sứ chuyên trách tại ASEAN vào tháng 4/2011.
Nhìn lại hành trình 45 năm qua, quan hệ ASEAN-Hoa Kỳ đã có những bước phát triển đáng kể trên nhiều phương diện, phát triển mạnh mẽ cả về chiều rộng lẫn chiều sâu.
Quan hệ ASEAN-Hoa Kỳ bao gồm các cơ chế như Hội nghị Cấp cao thường niên, Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao (PMC) ASEAN-Hoa Kỳ, Đối thoại ASEAN-Hoa Kỳ cấp Thứ trưởng Ngoại giao/Quan chức Cao cấp (SOM), Ủy ban Hợp tác chung (JCC) và các hội nghị, cuộc họp hợp tác chuyên ngành các cấp…
ASEAN và Hoa Kỳ triển khai hợp tác toàn diện trên tất cả các lĩnh vực chính trị-an ninh, kinh tế, văn hóa-xã hội và hợp tác phát triển, hiện dựa trên Kế hoạch Hành động ASEAN-Hoa Kỳ giai đoạn 2021-2025.
Về chính trị-an ninh, Hoa Kỳ tham gia đầy đủ và đóng góp tích cực vào các cơ chế, khuôn khổ hợp tác do ASEAN chủ trì như Hội nghị Cấp cao Đông Á (EAS), Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF), Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng (ADMM+); cam kết ủng hộ đoàn kết, thống nhất và vai trò trung tâm của ASEAN. Hoa Kỳ tham gia Hiệp ước Thân thiện và hợp tác ở Đông Nam Á (TAC) tháng 7/2009.
Hai bên đẩy mạnh hợp tác ứng phó các thách thức an ninh phi truyền thống như hợp tác an ninh biển, chống khủng bố và tội phạm xuyên quốc gia, an ninh mạng,…; tổ chức Diễn tập Hàng hải ASEAN-Hoa Kỳ lần đầu tiên tháng 9/2019, Đối thoại Chính sách mạng ASEAN-Hoa Kỳ lần đầu tiên tháng 10/2019.
Về kinh tế, Hoa Kỳ hiện là đối tác thương mại lớn thứ 2 và nhà đầu tư FDI lớn nhất của ASEAN với tổng kim ngạch thương mại đạt 308,3 tỷ USD và tổng FDI vào ASEAN đạt 34,7 tỷ USD vào năm 2020. Các Hội nghị Tham vấn cấp Bộ trưởng Kinh tế và các quan chức cao cấp về Kinh tế ASEAN-Hoa Kỳ được tổ chức thường niên nhằm thúc đẩy hợp tác kinh tế, thương mại và đầu tư hai bên.
Hợp tác kinh tế, thương mại hai bên hiện được triển khai thông qua Thỏa thuận Khung về thương mại và đầu tư ASEAN- Hoa Kỳ (TIFA) và Chương trình làm việc về Sáng kiến hợp tác kinh tế mở rộng (E3), tập trung thúc đẩy hỗ trợ thương mại, phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa, sáng tạo và kinh tế số…
Hội đồng Kinh doanh Hoa Kỳ-ASEAN (USABC) đóng vai trò quan trọng hỗ trợ các doanh nghiệp hoạt động ở khu vực Đông Nam Á, đại diện cho hơn 160 tập đoàn thành viên có hoạt động kinh doanh toàn cầu, phần lớn nằm trong danh sách 500 công ty hàng đầu Hoa Kỳ do Tạp chí Fortune bình chọn.
Về ứng phó với đại dịch Covid-19 và thúc đẩy phục hồi, thời gian qua, ASEAN và Hoa Kỳ đã chủ động, tích cực phối hợp ứng phó dịch bệnh Covid-19 ngay khi mới bùng phát, đề xuất và tổ chức nhiều hoạt động chia sẻ thông tin kinh nghiệm, nâng cao năng lực, hỗ trợ nhau khắc phục những hậu quả kinh tế-xã hội của dịch bệnh, thúc đẩy phục hồi toàn diện và bền vững.
Hai bên đã phối hợp tổ chức Hội nghị trực tuyến các Quan chức Cao cấp liên ngành ASEAN-Hoa Kỳ về các tình huống y tế công cộng khẩn cấp (ngày 1/4/2020); Hội nghị trực tuyến đặc biệt các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN-Hoa Kỳ về Covid-19 ngày 23/4/2020; Hội nghị trực tuyến Bộ trưởng Y tế ASEAN-Hoa Kỳ ngày 30/4/2020; và các cuộc họp kỹ thuật, nhóm công tác khác nhau…
Hoa Kỳ công bố các đề xuất, sáng kiến hợp tác hỗ trợ ASEAN ứng phó Covid-19 như Sáng kiến Tương lai Y tế ASEAN, lập Nhóm Đặc trách Phòng chống và kiểm soát bệnh truyền nhiễm, lập Mạng lưới các chuyên gia y tế ASEAN-Hoa Kỳ; công bố đóng góp 500.000 USD Hoa Kỳ cho Quỹ ASEAN Ứng phó Covid-19 và cam kết hỗ trợ ASEAN triển khai Khung Phục hồi tổng thể ASEAN (ACRF).
Đến cuối năm 2021, Hoa Kỳ công bố đã cung cấp hơn 42 triệu liều vaccine và hỗ trợ hơn 200 triệu USD cho các nước ASEAN nhằm ứng phó Covid-19.
Nhân chuyến thăm của Phó Tổng thống Kamala Harris đến Việt Nam ngày 24-26/8/2021, Hoa Kỳ đã tổ chức Lễ khai trương Văn phòng Trung tâm kiểm soát và phòng chống dịch bệnh (CDC) của Hoa Kỳ tại khu vực Đông Nam Á tại Hà Nội.
| Hội nghị Cấp cao đặc biệt ASEAN-Hoa Kỳ tại Washington D.C ngày 12-13/5. (Nguồn: US Embassy) |
Trang mới trong hợp tác
Hội nghị Cấp cao đặc biệt ASEAN-Hoa Kỳ được tổ chức giữa tháng 5 vừa qua tại Hoa Kỳ đã đánh dấu mốc quan trọng khi hai bên ra Tuyên bố Tầm nhìn chung, nhất trí nâng cấp quan hệ Đối tác chiến lược ASEAN-Hoa Kỳ lên quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện vào cuối năm nay.
Tuyên bố chung gồm 28 điểm đúc kết trong suốt 2 ngày làm việc của Tổng thống Joe Biden và các nhà lãnh đạo ASEAN, được Washington mô tả như một khởi đầu cho kỷ nguyên mới trong quan hệ hai bên.
| Tổng thống Joe Biden nhấn mạnh tại Hội nghị Cấp cao đặc biệt ASEAN-Hoa Kỳ ngày 13/5: "Một phần lớn lịch sử thế giới trong vòng 50 năm tới sẽ được định hình tại các quốc gia ASEAN. Mối quan hệ với tổ chức này chính là tương lai trong nhiều năm và nhiều thập kỷ tới". |
TS. Hoàng Anh Tuấn, Phó Giám đốc Học viện Ngoại giao vừa qua đã có những phân tích về lập luận của Tổng thống Joe Biden trong khuôn khổ Hội nghị với các nhà lãnh đạo ASEAN. Theo đó, Tổng thống Biden nói rằng, quan hệ Hoa Kỳ-ASEAN là tương lai trong nhiều thập kỷ tới, thì điều đó có thể hiểu rằng, Hoa Kỳ coi quan hệ với ASEAN là một trong những trụ cột quan trọng trong chính sách đối ngoại của mình cả từ góc độ song phương lẫn đa phương.
Trong bối cảnh chính quyền Tổng thống Joe Biden triển khai mạnh mẽ chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, coi khu vực này là ưu tiên hàng đầu trong chiến lược an ninh - đối ngoại, thì ASEAN càng được chú trọng hơn bao giờ hết từ góc độ kinh tế, an ninh, đối ngoại và chiến lược của Hoa Kỳ.
Mặt khác, khi nói về tương lai quan hệ Hoa Kỳ-ASEAN trong nhiều thập kỷ tới, Tổng thống Biden muốn nhấn mạnh đến tính bền vững và tầm nhìn chiến lược dài hạn của Hoa Kỳ trong quan hệ với ASEAN.
Về phía ASEAN, việc thiết lập quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện ASEAN-Hoa Kỳ, mức quan hệ đối tác cao nhất hiện nay của ASEAN, cho thấy ASEAN cũng hết sức hết sức coi trọng quan hệ với Hoa Kỳ.
Quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện ASEAN-Hoa Kỳ không chỉ là cam kết chính trị, mà còn là văn bản pháp lý để ASEAN xây dựng nền tảng quan hệ hợp tác vững chắc hơn với Hoa Kỳ trong hàng loạt lĩnh vực.
"Đồng điệu" lập trường về Biển Đông
Trong các trao đổi cấp cao, Hoa Kỳ đều khẳng định ủng hộ lập trường của ASEAN về Biển Đông, hoan nghênh ASEAN thúc đẩy hợp tác, đối thoại và xây dựng lòng tin ở khu vực, nỗ lực xây dựng Bộ Quy tắc Ứng xử các bên ở Biển Đông (COC) hiệu lực, hiệu quả, phù hợp với luật pháp quốc tế, Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982.
Tuyên bố chung Hội nghị Cấp cao đặc biệt ASEAN-Hoa Kỳ vừa qua đã dành riêng một phần để nhấn mạnh “Thúc đẩy hợp tác biển”. Trong đó, hai bên tái khẳng định, UNCLOS 1982 xác định khung khổ pháp lý cho việc tiến hành tất cả các hoạt động trên biển và đại dương, cũng như tầm quan trọng chiến lược của Công ước là cơ sở cho hành động và hợp tác quốc gia, khu vực và toàn cầu trong lĩnh vực biển, và sự toàn vẹn của Công ước cần được duy trì.
Hai bên quyết tâm duy trì hòa bình, an ninh và ổn định trong khu vực, và bảo đảm an toàn và an ninh hàng hải, cũng như tự do hàng hải và hàng không và các quyền sử dụng hợp pháp khác các vùng biển như đã khẳng định trong UNCLOS 1982, và thương mại trên biển hợp pháp và không bị cản trở, cũng như không quân sự hóa và tự kiềm chế tiến hành các hoạt động.
Bên cạnh đó, ASEAN và Hoa Kỳ công nhận các lợi ích của việc xây dựng Biển Đông thành vùng biển hoà bình, ổn định và thịnh vượng. Chúng tôi nhấn mạnh tầm quan trọng của các biện pháp thiết thực có thể giảm căng thẳng, nguy cơ tai nạn, hiểu lầm và tính toán sai lầm.
Tuyên bố chung nhấn mạnh: “Chúng tôi nhấn mạnh tầm quan trọng của việc triển khai đầy đủ và hiệu quả toàn bộ Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) 2002. Chúng tôi nhấn mạnh sự cần thiết duy trì và thúc đẩy môi trường thuận lợi cho việc đàm phán COC. Chúng tôi hoan nghênh các tiến triển hướng tới sớm đạt được COC hiệu lực, hiệu quả, phù hợp với luật pháp quốc tế, bao gồm UNCLOS 1982”.