 |
| PGS.TS Phạm Quang Minh. (Ảnh: Phạm Hằng) |
Đó là những chia sẻ của PGS.TS Phạm Quang Minh, Phó Hiệu trưởng trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội) trong cuộc trao đổi với Báo TG&VN về Cộng đồng ASEAN.
Thưa ông, trong Tuyên Bố Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN có nêu rõ: “Chúng tôi cam kết với người dân của chúng ta về quyết tâm sẽ hiện thực hóa một ASEAN dựa trên luật lệ, hướng tới người dân, lấy người dân làm trung tâm, một ASEAN của “Một Tầm nhìn, một Bản sắc, một Cộng đồng”. Vậy theo ông, đâu sẽ là mục tiêu khó thực hiện nhất của Hiệp hội?
Tôi nghĩ, mục tiêu một ASEAN dựa trên luật lệ sẽ khó thực hiện nhất. Chúng ta biết rằng, trong lịch sử phát triển của ASEAN, sự gắn kết pháp lý giữa các thành viên trong Hiệp hội thể hiện thông qua những tuyên bố và dừng lại ở những lời kêu gọi như “tăng cường” hay “mong muốn thúc đẩy”. Đỉnh cao của gắn kết pháp lý trong ASEAN có lẽ là Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC) năm 1976.
Đặc trưng của ASEAN là sự linh hoạt, các nước thành viên coi nhau như anh em trong một gia đình. Vì lẽ đó, các nước không muốn viện luật để giải quyết mâu thuẫn trong quan hệ song phương. Hiệp hội vẫn giải quyết các vấn đề của mình theo phương cách ASEAN, dựa trên các nguyên tắc cơ bản như không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau và đồng thuận. Do vậy, 10 nước thành viên Hiệp hội chỉ có thể tiệm cận với mục tiêu một ASEAN dựa trên luật. ASEAN dựa trên luật không nhất thiết phải là những bộ luật, quy chuẩn như của Liên minh châu Âu (EU). Tinh thần pháp luật của các nước thành viên EU có từ rất sớm, từ thời Phục Hưng. Hơn nữa, nếu yêu cầu ở ASEAN một tinh thần pháp luật cao như EU thì ASEAN cũng sẽ mất đi bản sắc riêng của mình. Các nước ASEAN có trình độ phát triển khác nhau nên công thức của Hiệp hội chính là “ASEAN-X”, có nghĩa là ASEAN luôn cân nhắc việc các nước có trình độ phát triển chậm hơn trong Hiệp hội có thể bảo lưu một số điều khoản trong cam kết chung.
Bên cạnh đó, mục tiêu hướng tới người dân của ASEAN cũng là một thách thức mà lãnh đạo các nước ASEAN phải đối mặt sau khi cộng đồng ASEAN ra đời. Các nhà lãnh đạo ASEAN phải nỗ lực để 625 triệu người dân cảm nhận được quyền và nghĩa vụ của mình trong cộng đồng chung. Nếu ví ASEAN như một chính phủ thì người dân mong muốn một chính phủ của dân, do dân và vì dân. “Chính phủ” ASEAN phải minh bạch và có tính trách nhiệm cao.
Thưa ông, liệu việc ASEAN hình thành cộng đồng có thể tạo ra một “lối thoát” cho vấn đề Biển Đông?
Mục đích của Cộng đồng ASEAN là giữ cho môi trường khu vực hòa bình, ổn định, thinh vượng. Hiệp hội phải có trách nhiệm trong việc làm cho vấn đề Biển Đông - dù có căng thẳng nhưng không biến thành các xung đột quân sự, không nổ ra chiến tranh, không thể biến Biển Đông thành chiến trường.
Để làm được điều đó, ASEAN phải đóng vai trò trung gian hòa giải. Hiệp hội phải khiến Trung Quốc hiểu rằng, hành động đơn phương của họ ở Biển Đông không những không mang lại lợi ích lâu dài nào, mà chỉ đẩy họ vào tình thế bị cô lập. ASEAN phải cho cường quốc đang trỗi dậy này thấy, chung sống hòa bình sẽ có lợi cho tất cả các bên.
Mặt khác, ASEAN phải đóng vai trò làm cho các nước lớn như Trung Quốc và Mỹ hiểu rõ những chiến lược của nhau hơn, như là phải giúp cho các bên hiểu rằng chính sách Xoay trục (Pivot) của Washington không phải là nhằm chống lại Bắc Kinh. Với việc hình thành cộng đồng, ASEAN còn phải đảm nhận một trách nhiệm cao hơn trong khu vực.
Về lý thuyết, những nước lớn trong khu vực thường là những nước dẫn dắt, kiến tạo, định hình chính trị, an ninh và các cơ chế hợp tác. Tuy nhiên, do những mâu thuẫn, nghi kỵ giữa Trung Quốc, Nhật Bản hay giữa Mỹ và Trung Quốc nên vị trí này được trao cho ASEAN. Đây cũng có thể coi là một trong những cơ hội của ASEAN. Song, cơ hội nào cũng luôn đi kèm với thách thức. Nhiều nước trong khu vực đang kỳ vọng vào nỗ lực của ASEAN trong việc xây dựng Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) nhằm đảm bảo hòa bình thực sự trong khu vực.
Như vậy, sự ra đời của Cộng đồng ASEAN (AC) là sự kiện lịch sử mang tính bước ngoặt, đánh dấu bước phát triển lên một tầm cao mới của ASEAN với trách nhiệm lớn hơn trước vận mệnh của Cộng đồng.
Hằng Phạm (thực hiện)
