Năm thập niên qua chứng kiến nhiều điểm nhấn quan trọng trong quan hệ Việt Nam – Chile. Chile là nước Nam Mỹ đầu tiên thiết lập quan hệ ngoại giao với Việt Nam, ngày 25/3/1971, khi chiến tranh Việt Nam còn chưa kết thúc.

Cố Tổng thống Salvador Allende, lúc đó trên cương vị Chủ tịch Thượng viện, đã thăm Việt Nam và gặp Chủ tịch Hồ Chí Minh tháng 5/1969. Cuộc gặp gỡ lịch sử đó đã tạo nền tảng cho việc thiết lập quan hệ ngoại giao giữa hai nước sau này. Ông cũng là chính khách nước ngoài cuối cùng gặp Chủ tịch Hồ Chí Minh trước khi Người qua đời.

Lãnh đạo cấp cao nhất của hai nước đã nhiều lần đến thăm nhau. Về phía Chile, từ năm 2003 đến nay, hầu hết các Tổng thống Chile đã thăm chính thức Việt Nam. Về phía Việt Nam, các vị lãnh đạo cấp cao nhất của Việt Nam như Tổng Bí thư, Chủ tịch nước, Thủ tướng Chính phủ và Chủ tịch Quốc hội cũng đều đã thăm Chile.

Chile là một trong ba nước Nam Mỹ đầu tiên thiết lập quan hệ Đối tác toàn diện với Việt Nam (năm 2007), nước Mỹ Latinh đầu tiên ký FTA với Việt Nam năm 2011, có hiệu lực năm 2014.

Đặc biệt, Chile là nước Mỹ Latinh duy nhất ký hiệp định song phương miễn thị thực cho công dân mang hộ chiếu phổ thông với Việt Nam.

“Nhìn lại chặng đường 50 năm qua, quan hệ giữa hai nước đã phát triển mạnh mẽ trên tất cả các lĩnh vực, đặc biệt trong lĩnh vực ngoại giao và trao đổi mậu dịch”, Đại sứ Sơn cho biết.

Việt Nam và Chile chia sẻ quan điểm trên hầu hết các vấn đề lớn của thế giới và đã thiết lập nhiều cơ chế trao đổi song phương định kỳ như “Tham khảo chính trị giữa hai Bộ Ngoại giao”, “Hội đồng Thương mại tự do” về hợp tác kinh tế, thương mại…

Trên bình diện đa phương, hai nước đều là những thành viên tích cực của Liện hợp quốc, Tổ chức Thương mại thế giới…, đều ủng hộ khuôn khổ hợp tác đa phương bình đẳng, minh bạch, cùng có lợi, dựa trên cơ sở tôn trọng các thỏa thuận, quy định của luật pháp quốc tế, phản đối chủ nghĩa bảo hộ.

Việt Nam và Chile cùng là thành viên Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á – Thái Bình Dương (APEC) và đều đã tham gia ký kết Hiệp định Đối tác toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP)...

Về trao đổi mậu dịch, kim ngạch thương mại giữa hai nước không ngừng tăng, đạt trên 1 tỷ USD trong những năm gần đây, đưa Chile trở thành thị trường xuất khẩu lớn thứ ba của Việt Nam ở Mỹ Latinh.

Nhiều sản phẩm của Việt Nam như quần áo, giày dép, máy tính, đồ điện tử, cà phê, gạo… đã có mặt tại thị trường Chile. Rượu vang, cá hồi và nhiều sản phẩm nguyên vật liệu của Chile như đồng, gỗ ván, bột cá… được người tiêu dùng Việt Nam đánh giá cao.

Hai nước đã mở cửa thị trường nhập khẩu các loại hoa quả tươi của nhau, cụ thể là quả thanh long, xoài, bưởi vào thị trường Chile; quả nho, táo, cherry vào thị trường Việt Nam và đang đàm phán để mở cửa thị trường của nhau đối với chôm chôm, chanh, việt quất và các sản phẩm thịt, sữa…

Quan hệ văn hóa, giáo dục và giao lưu nhân dân giữa hai nước cũng không ngừng tăng lên trong những năm qua. Viện Văn hóa Chile – Việt Nam (Hội Hữu nghị Chile – Việt Nam) luôn hoạt động tích cực, đồng hành cùng Đại sứ quán Việt Nam trong hầu hết các hoạt động quảng bá về đất nước, con người và văn hóa Việt Nam tại Chile.

Công viên Hồ Chí Minh, ra đời từ năm 1969 theo sáng kiến của người dân quận Cerro Navia, thủ đô Santiago, để tưởng nhớ Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại của nhân dân Việt Nam đã tồn tại suốt từ đó đến nay.

Ngày 4/7/2014, tượng đài Hồ Chí Minh đã được đặt tại Công viên này và năm 2019, với sự hỗ trợ về tài chính của tập đoàn Geleximco của Việt Nam, Công viên Hồ Chí Minh đã được chỉnh trang ngày càng đẹp hơn, xứng đáng là một trong những biểu tượng của tình hữu nghị thủy chung giữa nhân dân hai nước.

Đầu năm 1973, đoàn 5 người lên đường đến Chile, dừng ở Cuba một ít ngày để theo dõi tình hình.

Trong các cuộc trao đổi với Đại sứ quán Việt Nam tại Cuba và Bộ Ngoại giao Cuba, ông Bồng cảm nhận được tình hình Chile thời điểm đó đang rất căng thẳng. Cánh hữu nắm được nhiều lực lượng trong quân đội, các mỏ đồng, liên đoàn giao thông vận tải.

Lúc này phong trào dân chủ ở Chile phát triển mạnh mẽ nhưng phong trào phản dân chủ cũng hoạt động mạnh không kém. Mọi người tỏ ra lo lắng về những khó khăn đoàn gặp phải khi đến Chile trong bối cảnh như trên.

Khi máy bay hạ cạnh ở Chile, Đại sứ Bồng thấy hàng ngàn người đứng ngoài sân bay. Thì ra họ đến để nhìn mặt Đại sứ và đoàn cán bộ, nhân viên Đại sứ quán. Đoàn người hân hoan gọi tên Việt Nam. Hình ảnh đó đủ để mọi người trong đoàn hiểu hình ảnh Việt Nam đã in đậm trong lòng nhân dân các nước thứ ba đang đấu tranh cho độc lập dân tộc và dân chủ như thế nào.

Cuộc tiếp đón của Bộ Ngoại giao Chile và Đảng Cộng sản Chile diễn ra chóng vánh tại sân bay. Trong đoàn người có mặt ở sân bay không loại trừ có các lực lượng chống đối. Bộ Ngoại giao Chile lo sợ nếu đoàn ở lâu sẽ gặp chuyện, nhỡ có sự cố ngày từ ngày đầu tiên thì sẽ rất bất lợi.

Hình ảnh đoàn người chào đón đoàn Việt Nam và sự chu đáo của Bộ Ngoại giao Chile khiến cả đoàn rất xúc động.

Ngay cả khi chưa trình Quốc thư, Phủ Tổng thống đã cho người gọi lên phổ biến tình hình. Con gái của Tổng thống Salvador Allende là cầu nối thông tin và giúp sắp xếp hậu cầu cho đoàn của Đại sứ quán Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Chính phủ cách mạng lâm thời miền Nam. Phủ Tổng thống thông qua con gái Tổng thống dặn dò công việc và lưu ý một số điều cần thiết, trong đó trấn an mọi người rằng Đảng Cộng sản và Đảng Xã hội Chile sẽ bảo vệ cho các hoạt động của Đại sứ quán.

Lễ trình Quốc thư diễn ra tại cung La Moneda. Người dân đến rất đông để chiêm ngưỡng cuộc trình Quốc thư của Đại sứ nước Việt Nam dân chủ Cộng hòa.

Câu đầu tiên của Tổng thống Salvador Allende nói với ông Bồng tại buổi tiếp sau lễ trình Quốc thư là nhắc lại kỷ niệm thăm Việt Nam năm 1969 và cuộc gặp với Bác Hồ.

Câu thứ hai là hậu quả về các cuộc ném bom phá hoại của đế quốc Mỹ ở Việt Nam, nhất là hải cảng Hải Phòng. Ông nhắc đi nhắc lại 3 lần 2 tiếng Việt Nam và nói rằng Việt Nam không thể quên trong ký ức mọi người.

Ngày 11/9/1973, không quân Chile ném bom Phủ Tổng thống và quân đội điều xe bao vây Phủ Tổng thống khi ông Allende bác bỏ yêu cầu từ chức.

Tối 12/9, Santiago bị phong tỏa hoàn toàn. Tình hình rất bất lợi cho các nước XHCN thân Liên bang Xô viết. Đại sứ quán Cuba cách Đại sứ quán Việt Nam khoảng 1 cây số, nghe tiếng súng nổ oang oang. Đại sứ quán Liên Xô và nhiều nước XHCN trong đó có Đại sứ quán Việt Nam cũng bị bao vây.

Đại sứ quán bàn phương án làm thế nào để chủ động phá vây. Không còn cách nào khác ngoài phá thế bị động sang chủ động bằng binh vận, nói chuyện tình cảm, chuyện gia đình, con cái đối với số binh sĩ đang bao vây Đại sứ quán.

Cán bộ, nhân viên Đại sứ quán nói chuyện trực tiếp với binh lính bằng tiếng Tây Ban Nha và họ đáp lại rằng: Chúng tôi bao vây Đại sứ quán là nhiệm vụ, không đánh Việt Nam đâu. Bởi vì Việt Nam đang đánh Mỹ, Việt Nam không làm hại ai.

Câu chuyện về “mảnh đất cuối cùng của thế giới” của Đại sứ Việt Nam tại Chile giai đoạn 2003-2007 Nguyễn Văn Đào đưa người nghe từ bất ngờ này đến bất ngờ khác.

Khó có thể hình dung được Chile, đất nước cách Việt Nam nửa vòng trái đất lại yêu quý đất nước, con người Việt Nam đến thế!

Chile, mảnh đất cuối cùng của thế giới – theo tiếng của người dân bản địa, như lời Đại sứ Nguyễn Văn Đào, là mảnh đất đẹp từ khí hậu, phong cảnh, con người. Chile cũng được biết đến với những đặc sản nức tiếng như rượu vang, cá hồi…

Vào nửa cuối thập niên 1990, khi còn là Tham tán Công sứ - Đại biện Đại sứ quán Việt Nam tại Argentina, nước láng giềng phía Tây của Chile, ông Đào có điều kiện hiểu thêm về “đất nước Chile hiền hòa”.

Từ Argentina, chính ông Đào đã chủ động đề nghị tăng cường tiếp xúc với phía Chile, từng bước hướng tới mở lại cơ quan đại diện ngoại giao Việt Nam ở “đất nước rất đáng quan tâm” như Chile.

Khi làm tất cả những việc trên, điều ông Đào chưa bao giờ nghĩ đến là tới một ngày đẹp trời, ông lại là người mở lại Đại sứ quán, lúc này đã là Đại sứ quán CHXHCN Việt Nam tại Chile và vinh dự được trở thành Đại sứ tại nước này.

Thật là ngẫu nhiên, nếu Đại sứ Vũ Hắc Bồng là Đại sứ đầu tiên của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tại Chile đầu những năm 70 thì ông Đào lại là Đại sứ thường trú đầu tiên của CHXHCN Việt Nam tại Chile sau 30 năm gián đoạn quan hệ, khi Chile trở lại chế độ dân chủ.

Dù gần hai thập niên kể từ ngày ấy, cảm nhận về những người bạn Chile nồng hậu, đoàn kết, yêu quý Việt Nam vẫn vẹn nguyên trong ông. Đất nước Chile dù nhiều đảng phái chính trị khác nhau nhưng người dân, dù theo hệ tư tưởng nào thì nói đến Việt Nam đều coi Việt Nam là bạn.

Trong thời gian làm Đại sứ Việt Nam tại Chile, ông Đào tạo lập được mối quan hệ thân thiết với Lãnh đạo Chile, kết nối chặt chẽ với những người bạn Chile yêu quý Việt Nam, củng cố các tổ chức đoàn kết, hữu nghị với Việt Nam.

Quan hệ hai nước phát triển tích cực thông qua các chuyến thăm cấp cao. Chile trở thành một trong những nước đầu tiên công nhận Việt Nam có nền kinh tế thị trường và tích cực ủng hộ và phối hợp với Việt Nam trên các diễn đàn và tổ chức quốc tế.

Là quốc gia dài, hẹp, trải dài trên hơn 4.000km trong khi chiều rộng trung bình chỉ hơn 180km, lọt giữa dãy Andes và Thái Bình Dương mênh mông nhưng Chile là nước có nền kinh tế mở nhất Nam Mỹ với việc tham gia rất nhiều hiệp định thương mại tự do.

“Chile luôn biết cách khắc phục những hạn chế về điều kiện địa lý, khí hậu, biến cái khó thành cái có. Người Chile luôn có ý thức chắt lọc tinh hoa thế giới, kết hợp với áp dụng công nghệ để phát triển kinh tế đất nước. Người Chile cũng là những người trọng chữ tín, hứa là làm và quyết tâm theo đuổi công việc. Đây là điểm lợi thế cho các doanh nghiệp Việt Nam khi làm ăn, kinh doanh với Chile”, ông Đào cho biết.

Ông Đào đưa ra ví dụ, điều kiện của Chile không thuận lợi cho việc nuôi cá hồi. Chile đã học tập kinh nghiệm nuôi cá hồi của Na Uy và giờ đây đã trở thành đối thủ cạnh tranh ngang ngửa của chính Na Uy trong xuất khẩu cá hồi. Người Chile đã khéo léo vận dụng công nghệ để tạo ra sự khác biệt cho những con cá hồi từ màu sắc đến giá trị dinh dưỡng, đáp ứng các nhu cầu đa dạng của khách hàng.

Tương tự, ngành sản xuất rượu vang của Chile đi sau nhiều nước châu Âu và châu Mỹ, những nước đã có tên lâu đời trên bản đồ rượu vang thế giới. Nhưng nhờ áp dụng công nghệ cao trong nông nghiệp, thúc đẩy trồng nho chất lượng cao với hệ thống sản xuất rượu vang hiện đại, vang Chile đã trở thành thương hiệu gắn liền với đất nước hình trái ớt.

Rượu vang Chile đã có mặt gần như khắp nơi trên thế giới với giá cả và chất lượng rất cạnh tranh cũng như trở thành đồ uống hầu như không thể thiếu tại mọi nhà hàng ở Việt Nam.

Trong công nghiệp mỏ, cũng nhờ áp dụng công nghệ ngâm chiết sinh học, nhiều doanh nghiệp khai thác đồng của Chile đã tận thu được đồng từ các quặng đồng.