Cuộc chiến chống đại dịch Covid-19 mang tên Jair Bolsonaro

Ngày 21/5 vừa qua, ít nhất 8 bang của Brazil tuyên bố sẽ không tuân thủ những chỉ dẫn phòng dịch viêm đường hô hấp cấp Covid-19 mà Bộ Y tế nước này đưa ra 1 ngày trước đó, bao gồm cả việc khuyến khích sử dụng thuốc trị sốt rét chloroquine và hydroxychloroquine để điều trị các bệnh nhân nhiễm virus thể nhẹ, cho dù đây không phải là loại thuộc được Tổ chức Y tế thế giới (WHO) khuyên dùng và thậm chí còn có một số bằng chứng cho rằng những loại thuốc nào có thể phản tác dụng.

Hệ thống y tế công hỗn loạn

Sự việc này phơi bày tình trạng hỗn loạn trong hệ thống y tế công của Brazil trong bối cảnh đại dịch hoành hành, mà sai lầm cơ bản bắt nguồn từ việc điều hành kém cỏi của Tổng thống Jair Bolsonaro. Hệ thống y tế của Brazil dường như rơi vào tình trạng bế tắc khi thực hiện những sáng kiến ngẫu hứng và thiếu sự phối hợp với các chính quyền địa phương.

Hiện nay, Chính phủ liên bang không có lấy nổi một chính sách y tế khẩn cấp để phối hợp với các bang, quận huyện và địa phương. Và mỗi nơi thực hiện một kiểu sau khi Tòa án Tối cao trao quyền tự chủ cho họ để triển khai các biện pháp giãn cách xã hội.

Nói cách khác, đất nước này bị chia rẽ về y tế thành các “vùng lãnh thổ” theo bang, vùng với những biện pháp riêng, mức độ khác nhau, trong khi Tổng thống Jair Bolsonaro vẫn “mải mê” vận động nới lỏng các biện pháp giãn cách xã hội và mở cửa trở lại các hoạt động kinh tế sớm nhất có thể.

Vào đầu tháng 5 vừa qua, Tạp chí y tế The Lancet đã đăng một bài xã luận gọi ông Bolsonaro là “mối đe dọa lớn nhất” đối với ngành y tế của Brazil và cho rằng “nếu ông không thay đổi cách nhìn thì tốt nhất nên ra đi”.

Đáp trả, ông Bolsonaro đăng trên trang cá nhân Twitter cho biết ông có thể sẽ tổ chức một bữa tiệc thịt nướng với vài trăm khách mời tại Phủ Tổng thống. Bộ trưởng Y tế thứ hai của ông Bolsonaro là Nelson Teich không biết phải trả lời ra sao khi được hỏi về biện pháp của Bolsonaro mở cửa trở lại các hiệu làm tóc và phòng tập thể hình vì cho đây là “các dịch vụ thiết yếu”. Vài ngày sau, ông này từ chức.

Từ cuối tháng 5/2020, Brazil đã trở thành tâm dịch Covid-19 toàn cầu với số ca tử vong mỗi ngày cao nhất thế giới và đứng thứ 2 về tổng số người thiệt mạng, trung bình mỗi ngày có 20.000 ca nhiễm và hơn 1.000 ca tử vong.

Ngay cả các con số "ấn tượng" trên có thể cũng chưa phản ảnh hết thực tế tại quốc gia Nam Mỹ này, do số lượng xét nghiệm rất hạn chế mỗi ngày. Đơn cử, vào ngày 17/5, Brazil chỉ thực hiện 3.400 ca xét nghiệm/1 triệu dân, trong khi Peru, nước có số ca nhiễm cao thứ 2 tại Mỹ Latinh, có tỷ lệ xét nghiệm là 19.100/1 triệu dân mỗi ngày.

Theo nhóm hoạt động CovidBrazil, con số lây nhiễm thực tế có thể cao hơn 16 lần so với con số thống kê chính thức. Hệ thống bệnh xá của Brazil đã “sụp đổ”, nhất là tại Manaus, thủ phủ của bang Amazonas.

Tại đây, do thiếu hỗ trợ từ trung ương, thị trưởng thành phố đã phải kêu gọi viện trợ quốc tế, trong khi chính quyền phải sử dụng tới máy xúc và xe ủi để tạo các hố chôn tập thể trong nghĩa trang của thành phố.

Nội bộ rối ren

Kể từ khi bùng phát đại dịch cho tới nay, Tổng thống Bolsonaro luôn hạ thấp tối đa mức độ nghiêm trọng của dịch bệnh khi ông gọi dịch này là “cúm vặt”. Việc ông Bolsonaro yêu cầu mở cửa trở lại các hoạt động kinh tế ngay từ những tuần đầu tiên của dịch bệnh đã đẩy ông vào thế xung đột với đa số thống đốc bang, những người cố gắng áp đặt các biện pháp giãn cách xã hội để hạn chế sự lây lan của dịch bệnh. Thậm chí, ông Bolsonaro còn tham gia đoàn biểu tình phản đối Quốc hội và Tòa án Tối cao, cùng các biện pháp giãn cách xã hội mà các thống đốc ban bố.

Chẳng những không làm gì để đối phó dịch bệnh, Tổng thống Bolsonaro còn “thúc đẩy” Covid-19 lan nhanh và rộng hơn với cả một chiến dịch chống lại các nỗ lực phòng chống dịch bệnh. Về cá nhân, ông phớt lời mọi yêu cầu giãn cách xã hội và sử dụng khẩu trang.

Theo một cuộc thăm dò hồi trung tuần tháng 5 của hãng CNT/MDA, tỷ lệ ủng hộ Tổng thống Bolsonaro đã tụt giảm từ 47,8% hồi tháng 1 xuống còn 39,2%; trong khi có tới 69,2% cử tri ủng hộ các biện pháp của các thống đốc bang hơn là các hành động của tổng thống, còn tỷ lệ đánh giá hoạt động của Chính phủ trung ương là ở mức “rất tệ”, tăng từ 22% lên 32%.

Bên cạnh khủng hoảng đại dịch, Brazil đang đón nhận một cuộc khủng hoảng chính trị, mà nguyên nhân chính vẫn là Bolsonaro. Tháng 4 vừa qua, ông Bolsonaro đã cách chức giám đốc cảnh sát liên bang Mauricio Valeixo, "cánh tay phải" lâu năm của Bộ trưởng Tư pháp và là “người hùng chống tham nhũng” Sergio Moro.

Ông Moro đã từ chức để phản đối việc sa thải ông Valeixo, đồng thời cáo buộc việc Tổng thống Bolsonaro thay thế ông Valeixo là vì ông cho tiến hành các cuộc điều tra nhắm vào các đồng minh chính trị của tổng thống, trong đó có cả 2 con trai của Bolsonaro. Tòa án Tối cáo sau đó đã cho phép tiến hành điều tra các cáo buộc của Moro, làm dấy lên những đồn đoán về một phiên luận tội hạ bệ Tổng thống tại Nghị viện.

Tiếp đó, Tòa án Tối cao cũng cho phép đăng tải một đoạn video có nội dung gần như khẳng định lời buộc tội của Moro khi ghi lại hình ảnh ông Bolsonaro phát biểu trong một cuộc họp chính phủ với hàm ý “tôi sẽ không ngồi đợi để cảnh sát phá hoại gia đình và bạn bè tôi”.

Giờ đây, ông Bolsonaro còn lại rất ít đồng minh chính trị và ngày càng dựa dẫm vào giới quân sự hoặc cựu sĩ quan, trao cho họ quyền lực và nhiều ghế hơn trong Nội các kể từ khi nền độc tài quân sự chấm dứt năm 1985. Ngược lại với lời hứa khi tranh cử là “làm trong sạch” nền chính trị, giờ đây vị nguyên thủ cực hữu này ngày càng phụ thuộc hơn vào các chính trị gia lão luyện, mà một vài trong số họ đang chịu những cáo buộc tham nhũng.

Như vậy, một cuộc khủng hoảng chính trị gây chia rẽ đất nước đang trực chờ bùng nổ, mà nguyên nhân chính là do ông Bolsonaro, người khiến cho chính phủ trung ương chống lại chính quyền địa phương.

Trong khi đó, Nội các đang bị quân sự hóa, Bộ Y tế gần như tê liệt, còn Chính phủ thì “mải mê” công kích báo chí và “thả lỏng” cho những người ủng hộ tấn công các nhà báo trên đường phố, tới mức tập đoàn truyền thông Rede Globo và nhật báo hàng đầu Folha de Sao Paulo quyết định ngừng đưa tin từ bên ngoài Phủ Tổng thống. Nền chính trị Brazil dường như đang đi qua “một bãi mìn”, chưa có lối thoát.