Cuốn sách Bí danh Huỳnh Phương Đông: 25 năm tìm lại một kho tàng

Cầm trên tay cuốn sách Bí danh Huỳnh Phương Đông, bạn dễ nhận ra một cảm giác bí ẩn, kỳ lạ dâng lên trong lòng. Từng trang sách lật mở tiết lộ từng góc tài hoa của người họa sĩ qua những tác phẩm sáng tác bên chiến hào…

Khởi xướng chuỗi sự kiện khuyến khích thói quen đọc sách của giới trẻ Ra mắt dự án ‘Tủ sách đời người-Tinh tuyển cho người Việt’ Bài học từ cuộc đời Kamala Harris - nữ Phó Tổng thống quyền lực của Mỹ

Bác sĩ Lê Thị Thu (phu nhân của họa sĩ Huỳnh Phương Đông) và đồng tác giả cuốn sách Nguyễn Hùng Cường tại Triển lãm Bên chiến hào. (Ảnh: NVCC)

Lần đầu tôi gặp Phạm Hoàng Việt vào năm 2006. Khi đó, tôi là một sinh viên báo chí mới vào nghề, còn Hoàng Việt thì cũng vừa chân ráo chân ướt từ Sài Gòn ra Hà Nội với vai trò thiết kế - designer.

Thời điểm đó, chẳng ai biết Hoàng Việt có một gia sản đáng nể về kiến thức nghệ thuật, cũng như những hiện vật nghệ thuật giá trị. Anh chia sẻ: “Tôi đặc biệt ấn tượng với những tác phẩm ký họa chân dung”. Có lẽ, cơ duyên đưa đẩy Phạm Hoàng Việt đến với những tác phẩm sáng tác bên chiến hào của tác giả Huỳnh Công Nhãn (bí danh Huỳnh Phương Đông) bắt đầu từ đó.

Bước chắc nên đường dài

Cuối những năm 90 của thế kỷ trước, khác với đám bạn cùng trang lứa, Hoàng Việt có thú vui lọ mọ khắp nơi sưu tầm tem, bì thư, và các tác phẩm hội họa in trên báo, tạp chí…

Anh nhớ lại: “Lúc 15 tuổi, tôi nhìn thấy những bản in của ba tập ký họa Miền Nam Việt Nam - Đất nước, Con người (1967). Tôi biết đến họa sĩ Huỳnh Phương Đông và năm họa sĩ khác có tranh in trong các tập ký họa này. Những bức vẽ phong cảnh và chân dung rất đẹp bằng chì, bút sắt, mực đen, thuốc nước, phấn màu... Như một giấc mơ!”.

Anh tìm hiểu say mê và đọc được tâm ý của họa sĩ Huỳnh Phương Đông trong các ấn phẩm đã xuất bản: “Tôi vẽ chân dung hàng trăm bạn bè và đồng chí… Nhiều bạn bè của tôi hồi đó là những chàng trai, cô gái còn rất trẻ nhưng họ vô cùng dũng cảm trên chiến trường. Tôi có trách nhiệm gìn giữ kỷ niệm về họ…”.

Đọc tới đây, ý tưởng phải làm gì đó để gìn giữ những kỷ niệm đẹp của tập tranh ký họa kháng chiến của Huỳnh Phương Đông dường như đã lóe lên trong lòng cậu thanh niên Hoàng Việt.

Phạm Hoàng Việt - tác giả biên soạn cuốn sách Bí danh Huỳnh Phương Đông và một phần bộ sưu tập tranh của mình. (Ảnh: NVCC)

Những ngày phong tỏa

Một ngày năm 2020, 23 năm kể từ lần đầu nhìn thấy những tác phẩm tranh - bản in của Huỳnh Phương Đông, Hoàng Việt được gặp gỡ gia đình họa sĩ và choáng ngợp trước khối lượng đồ sộ những tác phẩm của ông.

Chẳng hiểu do năng gặp thì năng thân hay niềm đam mê, sự chân thành của Việt với những tác phẩm ký họa của họa sĩ quá cố đã chạm đến lòng trắc ẩn của gia đình họa sĩ. Hoàng Việt biết mình đã được gia đình họa sĩ “chiếu cố”, cho tiếp xúc rất nhiều tác phẩm chưa từng công bố. Anh bày tỏ với bác sĩ Lê Thị Thu (Phu nhân của họa sĩ) về ý tưởng biên soạn ấn phẩm đặc biệt về kho tàng quý giá này.

Bà Lê Thị Thu chia sẻ: “Từ những năm 1967, 1968, 1969... tranh ký họa từ miền Nam đã đưa ra miền Bắc để triển lãm, được Bác Hồ đến xem và cho in ra nhiều bản, mỗi bộ gồm ba quyển để làm quà tặng bạn bè quốc tế. Bộ tranh ký họa Miền Nam Việt Nam - Đất nước, Con người như một bài ca ra trận mà nhờ nó, nhiều thanh niên thời ấy hăng hái lên đường đi kháng chiến, và tôi là một trong số đó”.

Khi Phạm Hoàng Việt cùng cộng sự Nguyễn Hùng Cường bày tỏ ý tưởng tôn vinh ký họa kháng chiến bằng cuốn sách mang tên Bí danh Huỳnh Phương Đông, bà Thu đã rất xúc động vì những ký họa kháng chiến nói chung và ký họa kháng chiến của chồng mình chưa bị lãng quên.

Và thế là, trong cả năm 2021, khi TP. Hồ Chí Minh gồng mình chống chọi với hai đợt dịch Covid-19, thì hai tác giả bắt tay vào miệt mài biên soạn cuốn sách. Vừa phân loại, sắp xếp thứ tự tác phẩm, lên ý tưởng thiết kế, trình bày bố cục cuốn sách, vừa tự chế bản, viết lời, đọc soát lỗi… để cho ra đời ấn phẩm đặc biệt.

Phạm Hoàng Việt chia sẻ: “Chúng tôi đã nghiên cứu và chọn bố cục cuốn sách sao cho bạn đọc có cùng cảm giác với tác giả khi tiếp cận, chạm vào các tài liệu xưa đã lưu giữ trên 50 năm... Khi lật giở từng trang sách, bạn cũng sẽ có cảm giác chạm vào trực tiếp những tư liệu, tác phẩm... Đó là nghệ thuật trình bày sách, không tuân theo nguyên tắc nào nhưng lại vô cùng dễ hiểu và ấn tượng.

Lần đầu đọc cuốn sách khi nó còn là bản thảo, nhà phê bình mỹ thuật Quang Việt nói: “Ồ! Đây thực sự là một “cuốn sách” ư? Nó không hề giống những cuốn sách về nghệ thuật tôi đã từng làm hay đã từng đọc, ngoại trừ phần in các tranh vẽ của họa sĩ Huỳnh Phương Đông… Ngay cái tên sách cũng…lạ, lạ ở chữ “bí danh”. Sao lại là “bí danh”? Nó khiến tôi tò mò và muốn tìm hiểu ngay…”.

Bìa phụ cuốn sách Bí danh Huỳnh Phương Đông. (Ảnh: NVCC)

Nụ cười tháng Tư

Trong những ngày đầu tháng Tư này, tại TP. HCM, hai đồng tác giả Phạm Hoàng Việt và Nguyễn Hùng Cường đã ra mắt cuốn sách tại sự kiện triển lãm Bên chiến hào - trưng bày các tác phẩm ký họa tiêu biểu của họa sĩ Huỳnh Phương Đông.

Đánh giá về giá trị nghệ thuật của các tác phẩm này, nhà nghiên cứu mỹ thuật Ngô Kim Khôi cho rằng: “Họa sĩ Huỳnh Phương Đông có cái mà người Pháp gọi là Coup de crayon (những nét phác để đời). Nét bút của ông có cái gì đó rất vững vàng, mạnh mẽ mà dâng đầy xúc cảm. Dường như khi ông đặt bút xuống, những cảm nhận mỹ quan đi thẳng từ con tim ông qua ngón tay tràn ra giấy, quyết liệt và dứt khoát”.

“Tôi tự hỏi không biết ông có chỉnh sửa gì trên những ký họa đó không, hay một khi đã lan tỏa ra từ tâm trí thì ý tưởng đó hình thành một cách bền vững và hoàn mỹ?”, ông nói.

Từ bên kia bán cầu, nhận được cuốn sách gửi tặng, ông David Thomas, người sáng lập kiêm Chủ tịch Quỹ Indochina Arts Partnership (một tổ chức phi lợi nhuận, giúp phát triển nhiều hoạt động trao đổi văn hóa Mỹ - Việt) chia sẻ: “Cuốn sách có maquette trình bày đẹp gồm nhiều thông tin giá trị, là một ấn phẩm tuyệt vời về Mr. Đông, người họa sĩ đã ghi lại lịch sử cuộc kháng chiến chống Mỹ bằng những bức vẽ trực quan sinh động… Tôi hy vọng rằng một ngày nào đó cuốn sách sẽ được dịch sang ngôn ngữ khác để có nhiều độc giả biết đến và yêu mến họa sĩ Đông”.

Ngắm kỹ từng tác phẩm tại Triển lãm, bà Mã Thanh Cao (nguyên Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh) xúc động nhớ lại những lời chia sẻ của chú Ba Đông (tên thân mật của họa sĩ Huỳnh Phương Đông): “Sau bao khốc liệt của chiến tranh, bây giờ được sống, được vẽ trong hòa bình và đất nước mình ngày càng phát triển là hạnh phúc”.

Đồng hành với Phạm Hoàng Việt trong quá trình biên soạn cuốn sách, tác giả Nguyễn Hùng Cường tâm sự, đây là chuyến du hành về quá khứ một cách chân thật và vượt xa tưởng tượng của anh khi còn ngồi trên ghế nhà trường, với những bài học lịch sử qua sách vở.

Đó là 548 trang sách với nhiều thông tin và hình ảnh chưa từng công bố, gồm 205 bức ký họa chân dung chiến sĩ, đồng chí, đồng nghiệp; 45 bức ký họa sự kiện lịch sử, trên trận địa, vượt đỉnh 2500, vượt sông Serepok, đến con tàu không số, cảnh qua rừng lá, đến Mã Đà, mùa len trâu, cảnh sinh hoạt trong chiến khu, đi đấu tranh, căn cứ, thôn xóm, vùng giải phóng, cảnh chiến trường… và những chuyến đi thực tế.

Trong bối cảnh tốc độ phổ cập tri thức hội họa ở Việt Nam chỉ mới tăng tốc như hiện nay thì những nỗ lực gìn giữ các giá trị hội họa như Phạm Hoàng Việt và Nguyễn Hùng Cường thực sự đáng trân trọng.

Sau Bí danh Huỳnh Phương Đông, rất có thể sẽ là những ấn phẩm hội họa đặc biệt và ấn tượng khác sẽ tiếp tục được các anh ấp ủ. Khi tình yêu nghệ thuật được chắp cánh bởi tri thức, lòng đam mê và đặc biệt là sức trẻ thì có lẽ - mọi chuyện đều có thể.

Họa sĩ Huỳnh Phương Đông có tên khai sinh là Huỳnh Công Nhãn, sinh ngày 22/4/1925 tại Bình Hòa - Gia Định, nguyên quán Kế An - Kế Sách tỉnh Sóc Trăng. Ông là họa sĩ - chiến sĩ tham gia cả hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Ông lấy tên con trai làm bí danh từ năm 1963 để hoạt động Cách mạng.