El Día de los Muertos ở Mexico là ngày lễ để tưởng nhớ người đã khuất giống như Lễ hội Halloween nhưng lại mang những ý nghĩa và nguồn gốc hoàn toàn khác. Nếu so sánh với Halloween thì Día de los Muertos là lễ hội có khuôn khổ nhỏ hơn mang đậm chất Latin, bởi đây là ngày lễ được tổ chức ở tất các nước Mỹ Latin và các nước nói tiếng Tây Ban Nha. Ngoài ra, Lễ hội của người chết được tổ chức trong ba ngày liên tiếp, từ 31/10-2/11 hàng năm, trong khi Halloween chỉ được tổ chức trong một ngày duy nhất là ngày 31/10.
| Buổi diễu hành kỷ niệm Ngày của người chết tại thủ đô Mexico City của Mexico, ngày 28/10/2017. (Nguồn: AFP) |
Nguồn gốc của tên Lễ hội Halloween có xuất xứ từ Thiên chúa giáo và là viết tắt của “All Hallows Eve” (Buổi tối lễ Chư Thánh). Halloween được tổ chức vào đêm trước ngày 1/11, ngày lễ Các thánh (All Saints’ Day), một ngày lễ Công giáo tưởng nhớ các vị thánh và tử đạo. Tiếp đó là ngày lễ các Đấng linh hồn (All Souls’ Day) vào ngày 2/11. Ba ngày lễ này được gọi là Allhallowtide, Tuần Tam Nhật Các Thánh và đều là một phần nguồn gốc của Lễ hội người chết.
Tuy nhiên, lễ hội Halloween đã không còn sự gắn kết với quan niệm tưởng nhớ người đã khuất mà chỉ còn là một ngày lễ hoá trang sao cho càng giống ma quỷ, ma cà rồng, và thổi phồng nỗi lo sợ về cái chết và những hiện tượng ma quái không thể giải thích.
| Nghĩa trang San Gregorio tại Mexico được trang trí rất công phu, tạo không khi ấm áp chứ không hề lạnh lẽo và đáng sợ. (Nguồn: AP) |
Nhưng đối với Lễ hội người chết ở Mexico, ngày này được tổ chức nhằm tưởng nhớ những người đã chết, và thay vì coi đây là một ngày tăm tối và đáng sợ, phần lớn những đồ trang trí đều mang tính chất chế giễu cái chết, như được thể hiện qua hình ảnh bộ xương Calaveras và Catrinas đang nhảy múa. Không giống như những ngày tưởng nhớ khác về người chết, El Día de los Muertos là dịp để gợi nhớ lại những kỷ niệm đẹp về người thân đã mất.
Tác giả của cuốn sách “Những ngày của sự sống và cái chết: Nghi lễ Văn hoá Oaxaca”, Kristin Norget chia sẻ rằng: “Lễ hội của người chết là ngày của sự liên kết, tưởng nhớ và tình yêu dành cho những đã mất (tổ tiên) và Halloween đã hoàn toàn bỏ qua chi tiết quan trọng này”.
| Ông Magdaleno Melendez, 78 tuổi, đến thăm ngôi mộ của cha mình trong Ngày lễ người chết ở San Gregorio Atlapulco, trước khi Mặt trời mọc. (Nguồn: AP) |
Ngày của Người chết được cho là khoảng thời gian duy nhất linh hồn của tổ tiên và người thân quay trở lại cõi trần gian để thăm gia đình. Stanley Brandes, giáo sư nhân chủng học tại Đại học California (Berkeley, Mỹ) nói rằng: "Halloween không có một chút liên quan tới tổ tiên trong khi mọi thứ liên quan đến Lễ hội của người chết đều hướng tới việc tưởng nhớ người thân đã khuất và đó là ý nghĩa chính của lễ hội".
Mỗi vùng miền ở Mexico đều tổ chức Ngày lễ người chết theo cách riêng và lễ hội này luôn luôn đổi mới. Ví dụ như trang phục Halloween đã trở nên phổ biến hơn ở các vùng Mexico vào ngày 31/10 và các cuộc diễu hành lớn đã trở thành một phần của El Día de los Muertos, đặc biệt là ở thủ đô Mexico City.
| Những người dân Mexico đeo mặt nạ có hình đầu lâu và trang phục có màu sắc rực rỡ. (Nguồn: The Republic) |
Từ ngày 31/10 đến ngày 2/11 hàng năm, người Mexico thường quay về dọn dẹp mộ phần của người thân và trang trí khu vực này bằng hoa cúc vàng - loài hoa nở rộ vào thời gian này ở Mexico. Ngoài ra, họ còn mang những đồ vật, thức ăn, đồ uống yêu thích của người đã mất tới ngôi mộ và ở lại qua đêm trong nghĩa trang bên ngôi mộ của người thân.
Đối với những ai không thể ghé thăm và ở lại qua đêm bên mộ của người thân, họ dựng một bàn thờ tại nhà (ofrendas) và trang trí ban thờ này rất công phu với những đồ vật và hình ảnh của người đã mất.
"Thời điểm cuối tháng tháng Mười thường có rất nhiều khách du lịch nước ngoài tới Mexico để chứng kiến lễ hội tưởng nhớ người chết nhiều màu sắc, cùng với những màn trình diễn hoá trang nghệ thuật. Tại đây, ngoài những món đồ chơi và đồ trang trí bằng giấy, những chiếc bánh mỳ cũng mang những hình sọ người”, GS. Brandes chia sẻ.
“Những chiếc kẹo cũng được trang trí với hình dáng đầu lâu, điều này cho thấy cái chết không hề đáng sợ như ta vẫn nghĩ" - ông GS. Brandes cho biết.
| Không khí bao trùm khắp lễ hội này là sự ấm áp của tình thân, là tình cảm của những người còn sống dành cho những người đã khuất. (Nguồn: The Republic) |
Ngày Lễ Các Thánh và các Đấng linh hồn đều được các tín đồ Công giáo trên toàn thế giới và một số giáo hội Tin lành vinh danh. Các buổi cầu nguyện và tiệc mừng không phải là nghi thức duy nhất để ăn mừng lễ hội này tại Mexico, nhưng điểm nổi bật nhất đó chính là tình cảm của những người còn sống dành cho những người đã khuất.
Hiện nay, Lễ hội của người chết ở Mexico đang ngày càng phát triển và phổ biến hơn ở một số nước láng giềng. GS. Brandes tin rằng, Chính phủ Mexico đang sử dụng ngày lễ này để thu hút, phát triển ngành du lịch nhưng đồng thời cũng để tạo một dấu ấn đặc trưng của nền văn hoá nước này. Đối với người dân nơi đây và cả cộng đồng quốc tế, El Día de los Muertos đã trở thành một biểu tượng quốc gia mang bản sắc dân tộc của người Mexico.