| Tế lễ tại Đền Mẫu Âu Cơ. |
Sử sách kể lại, khi Ngọc Nương phu nhân sinh nàng Âu Cơ thấy có mây lành che chở, hương thơm toả ngát khắp nơi, là điềm “Tiên nữ giáng trần”. Lớn lên Nàng Âu Cơ rất xinh đẹp, chăm đọc chữ, giỏi đàn sáo, tinh thông âm luật.
Duyên tựa Đất – Trời, Lạc Long Quân gặp và kết duyên với Âu Cơ, sau đó đưa nàng từ động Lăng Sương về núi Nghĩa Lĩnh. Tương tuyền rằng nàng Âu Cơ sinh hạ được một bọc trăm trứng nở thành một trăm người con, đó là nguồn gốc của từ “đồng bào” (sinh từ cùng một bọc). Khi các con lớn lên, Âu Cơ dẫn 50 người con theo mẹ lên núi, Lạc Long Quân đưa 50 người con theo cha xuống biển, mở mang bờ cõi để lưu truyền đựơc lâu dài, về sau tất cả các con đều hoá thần. Trong 50 người con theo mẹ, người con đầu lên nối ngôi vua, lấy niên hiệu Hùng Vương thứ nhất, đặt tên là nước Văn Lang, đóng đô ở Phong Châu (Phú Thọ ngày nay). Các đời vua Hùng trị vì đất nước trong 2.621 năm (từ năm 2.879 đến năm 258 trước Công nguyên).
Theo truyền thuyết, ngày 25 tháng chạp năm Nhâm Thân, bà Âu Cơ cùng bầy tiên nữ bay về trời để lại dưới gốc đa một dải yếm lụa. Nhân dân ở đó đã dựng lên một ngôi miếu thờ phụng, đời đời hương khói, về sau được xây dựng thành Đền thờ Mẫu Âu Cơ, nay ở xã Hiền Lương, huyện Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ. Ngày lễ chính của Đền Mẫu Âu Cơ là ngày “Tiên giáng” mùng bảy Tết âm lịch. Người dân vùng này ai cũng thuộc câu ca “Mùng bảy trong tiết tháng giêng, dân Hiền tế lễ trống chiêng vang trời”.
Lễ hội Đền Mẫu Âu Cơ là dịp để con dân nước Việt hướng hành hương về cội nguồn, tri ân công đức của Quốc Mẫu Âu Cơ, nhân lên đạo lý “uống nước nhớ nguồn” của toàn dân tộc. Những ngày không phải lễ hội, người dân thập phương vẫn thường về đây để dâng hương, cầu Quốc Mẫu phù hộ cho may mắn, an khang, thịnh vượng.
Để góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di sản vùng Đất Tổ cội nguồn, trong đó có di tích Đền Mẫu Âu Cơ, tỉnh Phú Thọ đã triển khai dự án khoa học ứng dụng công nghệ thông tin tuyên truyền quảng bá di sản văn hóa và danh thắng nhằm thúc đẩy phát triển du lịch Phú Thọ tới các quốc gia trên thế giới. Theo đó, dự án xây dựng các bộ tư liệu bài bản về các di sản và danh thắng, dịch sang sáu thứ tiếng (Anh, Pháp, Trung, Nhật, Hàn và Tây Ban Nha) đăng tải trên các trang thông tin điện tử và sản xuất các video clip có phụ đề để tuyên truyền quảng bá rộng rãi đến đồng bào trong nước và bạn bè thế giới.