 |
| Hội nghị cấp cao ASEAN - Mỹ tại Sunnylands, ngày 17/2. (Nguồn: gettyimages.com) |
Đó là khẳng định của chuyên gia nghiên cứu Henrick Tsjeng Zhizhao thuộc Viện Nghiên cứu Quốc phòng và Chiến lược, Đại học Công nghệ Nanyang, Singapore.
Vai trò trung tâm của ASEAN luôn chịu thách thức bởi sự lôi kéo cạnh tranh và căng thẳng Mỹ - Trung. Một số nhà quan sát tỏ ra ngày càng bi quan về khả năng điều phối của ASEAN trong các cấu trúc hợp tác khu vực. Tuy nhiên, sự bi quan này hầu như không có cơ sở. Hội nghị Cấp cao Mỹ - ASEAN tại Sunnylands, Mỹ vừa qua đã chứng tỏ ASEAN vẫn giữ được vai trò trung tâm trong khu vực.
Việc hội nghị không đưa ra được tuyên bố chung, không thúc đẩy hợp tác được một số lĩnh vực là căn cứ để nhiều người nghi ngờ về tính đoàn kết trong Hiệp hội cũng như khả năng chèo lái của Hiệp hội trong các cơ chế hợp tác khu vực mà ASEAN làm trung tâm. Cụ thể, năm 2012, dưới vai trò Chủ tịch của Campuchia, lần đầu tiên trong lịch sử, do những bất đồng liên quan tới vấn đề Biển Đông, ASEAN đã không thể ra được Thông cáo chung của Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 45 (AMM-45). Đây được xem là bước lùi lớn về chính trị đối với Hiệp hội. Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN Mở rộng (ADMM+) lần thứ 3 tại Kuala Lumpur, Malaysia tháng 11/2015 vừa qua cũng không thể ra Tuyên bố chung.
Những thất bại này được cho là xuất phát từ tác động của Trung Quốc vào các nước Chủ tịch ASEAN để vấn đề Biển Đông không được đề cập trong tuyên bố chung. Bắc Kinh luôn cho rằng những tranh chấp mà nước này xem là song phương không nên được thảo luận trong khuôn khổ đa phương như ASEAN.
Tuy nhiên, dù ASEAN vẫn bị kẹt giữa cạnh tranh các nước lớn, cũng cần phải hiểu rằng sức mạnh đoàn kết ASEAN vẫn tồn tại.Ví dụ, ngay sau AMM-45, các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN đã ra Tuyên bố nguyên tắc 6 điểm về vấn đề Biển Đông. Hội nghị hẹp ADMM, được tổ chức một ngày trước ADMM+ lần thứ 3, đã đạt được kết quả quan trọng - nhất trí thiết lập Đường dây nóng nhằm tăng cường điều phối ứng phó trong tình hình khẩn cấp. Ngoài ra, thay vì không ra Tuyên bố chung ADMM+, Chủ tịch Malaysia cũng đã ra Tuyên bố của Chủ tịch, trong đó đề cập mạnh mẽ đến vấn đề Biển Đông.
Trong Tuyên bố chung của Hội nghị Sunnylands vừa qua, đoạn thứ 5 của Tuyên bố bày tỏ ủng hộ vai trò trung tâm của ASEAN. Đoạn thứ tư của Tuyên bố nhấn mạnh vai trò trung tâm của ASEAN được thể hiện trong việc giải quyết hòa bình các tranh chấp; tuân thủ luật pháp quốc tế; quan tâm đến an ninh hàng hải và bảo đảm quyền tự do hàng hải cũng như hàng không.
Như vậy, mặc dù vai trò trung tâm của ASEAN có thể bị thách thức bởi cạnh tranh quyền lực giữa các nước lớn, nhưng hợp tác trong ASEAN và giữa ASEAN với các đối tác vẫn đang đạt được nhiều kết quả. Việc “nhai đi nhai lại” sự chia rẽ trong ASEAN chỉ vì các hội nghị không thể ra các tuyên bố chung đồng nghĩa với việc vẽ một bức tranh lệch lạc về sự năng động cũng như vai trò trung tâm của ASEAN. Dù vậy, ASEAN cũng nên tiếp tục khẳng định tiếng nói thống nhất và mở rộng quy mô hợp tác để không mất đi sự đoàn kết và vai trò trung tâm của chính mình.
