Phép thử cho kế hoạch hòa bình 28 điểm của Mỹ với Ukraine

Kế hoạch hòa bình do Mỹ đề xuất mở ra một hướng tiếp cận mới trong vấn đề Ukraine, nhưng cũng cho thấy những khác biệt lớn về lợi ích và quan điểm của các bên liên quan. Những điều chỉnh của Kiev và châu Âu cho thấy hành trình hướng tới một thỏa thuận hòa bình bền vững vẫn còn nhiều chông gai.

Thừa nhận sẽ chẳng ai 'tặng' hòa bình cho Ukraine, Tổng thống Zelensky đặt niềm tin nơi Mỹ Lần đầu tiên Tổng thống Ukraine 'dịu giọng' với Nga, Mỹ nói 'ủng hộ', cục diện xung đột sắp xoay vần? Trung Quốc từ chối tham gia hội nghị thượng đỉnh hòa bình cho Ukraine, Nga lên tiếng ủng hộ

Dự thảo Kế hoạch hòa bình 28 điểm mà chính quyền Mỹ gửi tới Ukraine hôm 20/11 trong thời điểm đặc biệt nhạy cảm: Giao tranh tiếp diễn, tình hình kinh tế - quân sự của Kiev gặp nhiều khó khăn, trong khi Washington chịu sức ép nội bộ phải giảm gánh nặng viện trợ. Chính vì vậy, kế hoạch được xem là nỗ lực nhằm thiết lập một nền tảng đối thoại mới, với mục tiêu chấm dứt xung đột theo hướng “hòa bình có điều kiện”.

Về lãnh thổ, dự thảo tái khẳng định Ukraine là quốc gia có chủ quyền, song đề xuất thừa nhận vùng lãnh thổ Crimea cùng hai tỉnh Luhansk và Donetsk “trên thực tế” thuộc Nga; đồng thời đóng băng ranh giới hiện nay tại Kherson và Zaporizhzhia. Một vùng đệm phi quân sự tại Donetsk đặt dưới sự quản lý của Kiev được nêu ra như biện pháp giảm thiểu nguy cơ xung đột mới.

Về an ninh, kế hoạch yêu cầu Kiev cam kết không gia nhập NATO trong Hiến pháp, thu hẹp quy mô quân đội và không triển khai lực lượng nước ngoài. Đổi lại, Mỹ cùng một số đối tác sẽ đưa ra các bảo đảm an ninh tạm thời và mở rộng khả năng tiếp cận thị trường EU.

Song song, kế hoạch đặt ra lộ trình từng bước dỡ bỏ trừng phạt Nga và sử dụng một phần tài sản Nga bị đóng băng để phục vụ tái thiết Ukraine. Đáng chú ý, dự thảo đề cập cơ chế miễn trừ pháp lý đối với các hành vi trong thời chiến, một nội dung gây tranh cãi vì liên quan tới trách nhiệm pháp lý của cả hai bên.

Phép thử cho kế hoạch hòa bình 28 điểm của Mỹ với Ukraine

Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio (phải) và Chánh Văn phòng Tổng thống Ukraine Andriy Yermak gặp gỡ báo chí sau cuộc gặp tại Thụy Sỹ, ngày 23/11. (Nguồn: Tân Hoa xã)

Phản ứng đa chiều

Ngay sau khi được công bố, Kế hoạch 28 điểm đã châm ngòi nhiều tranh luận trong cộng đồng quốc tế. Từ phía Moscow, lãnh đạo Nga đánh giá văn bản “có thể là nền tảng” cho đối thoại nhưng khẳng định mọi thỏa thuận phải dựa trên “thực tế chiến trường”. Phía Nga cho rằng một số điều khoản phù hợp với đề xuất trước đây của Moscow, nhất là việc công nhận kiểm soát lãnh thổ và hạn chế quân sự đối với Ukraine.

Về phía Kiev, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky thừa nhận đây là “lựa chọn khó khăn nhất trong lịch sử hiện đại”. Các điều khoản trong kế hoạch 28 điểm đưa ra nhiều vấn đề cốt lõi, đặc biệt về lãnh thổ và an ninh đã tạo nên làn sóng phản đối mạnh trong dư luận, nhất là ở Ukraine và nhiều nước châu Âu.

Nhiều ý kiến cho rằng Kiev khó chấp nhận các điều kiện này vì tính nhạy cảm chính trị, cũng như ảnh hưởng đến sự đoàn kết nội bộ trong bối cảnh Ukraine đang nỗ lực vượt qua khó khăn kinh tế, quân sự và vụ bê bối tham nhũng mới được phanh phui.

Trong khi đó, Mỹ giữ lập trường gây sức ép có kiểm soát. Tổng thống Donald Trump ban đầu đặt hạn chót để Kiev đưa ra phản hồi, song tuyên bố kế hoạch “không phải đề xuất cuối cùng” và sẵn sàng điều chỉnh. Tại Washington, kế hoạch cũng bị đặt nhiều câu hỏi do lo ngại việc nhượng bộ quá sâu đối với Nga có thể ảnh hưởng đến uy tín chiến lược và các cam kết an ninh lâu dài của Mỹ.

Nhiều quốc gia thành viên EU cùng Anh, Canada và Nhật Bản… đồng loạt đề nghị Mỹ xem xét lại những điều khoản được cho là “bất lợi cho Kiev”, nhấn mạnh rằng mọi quyết định phải dựa trên luật pháp quốc tế và do Ukraine tự xác định.

Theo hãng tin RBC (Ukraine), trong cuộc đàm phán giữa phái đoàn Ukraine và các quan chức Mỹ, EU tại Geneva, Thụy Sỹ hôm 23/11, kế hoạch 28 điểm được rút xuống còn 19 điểm và nhiều yếu tố hợp lý hơn (đối với Ukraine) đã được tính đến trong khuôn khổ này.

Triển vọng mới?

Theo ông Oleksandr Bevz, cố vấn của Chánh Văn phòng Tổng thống Ukraine, các cuộc họp tại Geneva “căng thẳng và gay gắt” nhưng nhiều điều khoản gây tranh cãi đã được giảm nhẹ hoặc điều chỉnh lại. Thế nhưng, nhiều nhà quan sát nhận định, khả năng kế hoạch 19 điểm tạo nền tảng cho một thỏa thuận hòa bình vẫn là bài toán hóc búa, phụ thuộc vào nhiều yếu tố then chốt, đặc biệt khi khoảng cách về lập trường giữa các bên vẫn còn rất lớn.

Phát biểu tại Geneva hôm 23/11, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio đã trấn an các đồng minh châu Âu rằng những điều kiện trực tiếp liên quan châu Âu và NATO sẽ được xử lý “trên một tiến trình riêng, có sự tham gia của họ”. Ông cho biết bản kế hoạch vẫn đang thay đổi “mỗi ngày” và “nhận góp ý từ cả hai phía”.

Trong khi đó, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov nói Nga chưa nhận được bất kỳ tài liệu chính thức nào về “bản kế hoạch hòa bình sửa đổi” tại Geneva. Tuy nhiên ông khẳng định, Nga vẫn để ngỏ đối thoại sau khi Tổng thống Vladimir Putin nói bản Kế hoạch 28 điểm trước đó có thể làm nền tảng cho “một thỏa thuận hòa bình cuối cùng”.

Theo một số nhà quan sát, nếu các bên liên quan đạt được thỏa thuận nào đó, tiến trình hòa bình Ukraine có thể bước sang giai đoạn mới bất chấp nhiều thách thức phía trước.

Dù Kế hoạch hòa bình có thể còn thay đổi, nhưng đã cho thấy nỗ lực tìm kiếm giải pháp chấm dứt xung đột kéo dài gần bốn năm. Việc các bên liên quan có thể dung hòa lập trường, lợi ích đến đâu sẽ là nhân tố quyết định mở đường cho tiến trình hòa bình được chờ đợi từ lâu ở Ukraine.