Dữ liệu không phải 'đũa thần', có thể gợi ý nhưng thông điệp báo chí phải do con người kiểm soát

Chiều 20/6, tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia, trong khuôn khổ Diễn đàn Báo chí toàn quốc 2025 đã diễn ra phiên thảo luận chuyên đề số 8 với chủ đề: "Dữ liệu là gốc của tòa soạn hiện đại". Phiên thảo luận quy tụ nhiều chuyên gia công nghệ, lãnh đạo các cơ quan báo chí và nhà quản lý nội dung. Phiên thảo luận dưới sự điều phối của ông Nguyễn Hoàng Nhật, Phó Trưởng Ban Nhân Dân điện tử, Báo Nhân Dân.

Dữ liệu - hạt nhân quan trọng của mọi toà soạn hiện đại

Dữ liệu đang trở thành yếu tố cốt lõi trong vận hành các tòa soạn hiện đại. Từ mô hình quản trị dữ liệu, bảo vệ quyền riêng tư, đến cá nhân hóa nội dung nhằm giữ chân độc giả trung thành, báo chí đang đối mặt với nhiều thách thức cả về kỹ thuật, chi phí lẫn tư duy vận hành.

Tại phiên thảo luận, ông Phạm Anh Chiến, Phó Giám đốc Trung tâm Sản xuất và Phát triển nội dung số, Đài Truyền hình Việt Nam (VTV Digital) chia sẻ về sự chuyển dịch chiến lược của VTV nhằm thích nghi với bối cảnh truyền thông số. Sự thay đổi này không chỉ diễn ra ở mô hình sản xuất mà còn ở mô hình kinh doanh.

Theo ông Phạm Anh Chiến, trước đây, Đài Truyền hình Việt Nam tập trung sản xuất nội dung cho truyền hình truyền thống, với nguồn doanh thu chính từ quảng cáo. Tuy nhiên, khi doanh thu quảng cáo sụt giảm đáng kể - khoảng 10% mỗi năm đối với VTV và thậm chí 30-50% ở nhiều đài khác - việc tìm kiếm dư địa phát triển mới trở thành yêu cầu cấp thiết để duy trì nguồn lực.

Sau đó, sự ra đời của nền tảng số VTV Go đã tạo nên khái niệm hoàn toàn mới, đó là dữ liệu lớn. Ông cho rằng, dữ liệu người dùng khổng lồ phát sinh từ VTV Go - hiện có hơn 50 triệu lượt cài đặt - đã mở ra cơ hội chưa từng có cho thương mại điện tử và các dịch vụ giá trị gia tăng.

"Điều này khẳng định rằng, trong khi doanh thu truyền thống từ quảng cáo chỉ là một phần nhỏ, thì việc chuyển dịch sang các mô hình doanh thu mới, dựa trên nội dung và dịch vụ, phụ thuộc hoàn toàn vào khả năng làm chủ dữ liệu. Nội dung có thể cạnh tranh được, nhưng yếu tố quyết định là khả năng nắm bắt người dùng và hiểu rõ khán giả của mình. Đó chính là chìa khóa mở ra cơ hội phát triển đột phá", ông Phạm Anh Chiến nhấn mạnh.

Ông khẳng định, dữ liệu đang là hạt nhân quan trọng trong chiến lược vận hành của mọi toà soạn hiện đại. “Mỗi cú nhấp chuột, thời gian dừng lại ở một bài viết hay chủ đề được tìm kiếm nhiều nhất đều phản ánh nhu cầu và thói quen tiêu thụ thông tin của độc giả. Nhờ đó, toà soạn có thể thiết kế nội dung ‘may đo’ cho từng nhóm độc giả thay vì sản xuất hàng loạt như trước kia", ông Phạm Anh Chiến nói.

Về hành trình biến dữ liệu thành công cụ chiến lược, bà Nguyễn Thu Hương, Phó Tổng Biên tập VnExpress cho biết, từ việc thống kê lượt truy cập ban đầu, VnExpress đã xây dựng dữ liệu để tạo nền tảng giải quyết hai mục tiêu chính: Phát triển độc giả và tăng trưởng doanh thu.

VnExpress sử dụng 5 loại dữ liệu: Độc giả, hành vi, quảng cáo, bài viết, phản hồi và 3 hệ thống: Nội dung, độc giả, quảng cáo để phân tích, hiểu sâu sắc độc giả.

"Điều này giúp cho quá trình điều phối sản xuất, khai thác chủ đề độc giả quan tâm và phục vụ từng nhóm độc giả riêng biệt, tối ưu vị trí và hiệu quả quảng cáo…", bà Hương nói.

Thành thạo công nghệ, giữ vững bản lĩnh nghề nghiệp

Dù vậy, dữ liệu không phải “đũa thần”. Phó Tổng Biên tập VnExpress cho rằng, việc sử dụng dữ liệu hiệu quả đòi hỏi phải thực hành liên tục, kiên trì, chấp nhận sai và sửa.

Bà Hương nhấn mạnh: "Dữ liệu chỉ thực sự có giá trị khi gắn với mục tiêu rõ ràng. Nếu không, dữ liệu có thể trở thành rác chứ không phải vàng".

Trao đổi thêm về những thách thức lớn khi đưa dữ liệu vào vận hành báo chí, theo các diễn giả, vai trò của nhà báo trong hệ sinh thái dữ liệu là vấn đề cần lưu ý. Ông Phạm Anh Chiến nhận định: “Trí tuệ nhân tạo (AI) nên là công cụ hỗ trợ, không phải thay thế. Dữ liệu có thể gợi ý, nhưng thông điệp báo chí phải do con người kiểm soát".

Vì lý do đó, nhà báo hiện đại không chỉ cần thành thạo công nghệ mà còn phải giữ vững bản lĩnh nghề nghiệp để định hướng đúng cho nội dung.

Bên cạnh đó, việc thu thập, lưu trữ và phân tích lượng lớn thông tin đòi hỏi hạ tầng công nghệ tiên tiến và nguồn nhân lực chuyên môn cao - điều không phải tòa soạn nào cũng sẵn có. Đặc biệt, vấn đề bảo mật dữ liệu cá nhân của độc giả luôn là mối quan tâm hàng đầu.

Ở góc độ doanh nghiệp công nghệ, chuyên gia công nghệ Ngô Mạnh Hà cảnh báo, các tòa soạn hiện vẫn thiếu quy tắc ứng xử dữ liệu nội bộ, đặc biệt là dữ liệu cá nhân của độc giả.

Ông đề xuất các cơ quan báo chí nên ban hành chính sách riêng về bảo vệ dữ liệu, áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế như ISO/IEC 27701, GDPR hoặc Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân Việt Nam.

Một số biện pháp kỹ thuật được khuyến nghị gồm: Mã hóa, phân quyền truy cập, tách biệt dữ liệu định danh và phân tích, ẩn danh hóa trước khi chia sẻ. Đồng thời, cần đào tạo đội ngũ phóng viên, kỹ thuật viên hiểu đúng về quyền riêng tư và đạo đức số.

Ngoài ra, việc khai thác tối đa tiềm năng của dữ liệu mà vẫn bảo đảm tính chính xác, đạo đức và tuân thủ pháp luật là bài toán lớn mà các tòa soạn phải giải quyết. Bởi vậy, theo ông Hà, quá trình thu thập dữ liệu cần tuân thủ nguyên tắc: minh bạch, tối giản - chỉ thu thập những dữ liệu cần thiết và thực sự phục vụ cho công việc, mã hóa và phân quyền người truy cập, có sự đồng thuận với người dùng và cho phép họ có quyền ẩn danh.

Các tòa soạn phải xây dựng mô hình quản trị dữ liệu trong tòa soạn, có quy trình chặt chẽ để đảm bảo an toàn thông tin, duy trì niềm tin của công chúng và hoạt động hiệu quả trong kỷ nguyên số.