Đụng độ Nga - Ukraine: Hạm đội Biển Đen thể hiện sức mạnh

Nga đã triển khai tàu và máy bay chiến đấu để kiểm soát an ninh ở eo biển Kerch sau khi phải nổ súng ngăn chặn và bắt giữ 3 tàu hải quân Ukraine bị cáo buộc vi phạm lãnh hải Nga hôm 25/11. Nơi xảy ra đụng độ chính là “địa bàn” hoạt động của Hạm đội Biển Đen, huyền thoại của Hải quân Nga.

Lực lượng chiến lược

Là hạm đội mạnh nhất của hải quân Nga và là lực lượng chủ chốt bảo vệ lợi ích Nga ở Địa Trung Hải, Hạm đội Biển Đen đóng tại nhiều bến cảng khác nhau ở Biển Đen và duyên hải Biển Azov kể từ năm 1783. Căn cứ chính của nó từ thế kỷ thứ 18 đến nay là thành phố cảng Sevastopol (Crimea), nay thuộc Liên bang Nga.

Trải qua nhiều thăng trầm sau khi Liên Xô tan rã, Hạm đội này trở thành một trong những đơn vị chiến lược của hải quân Nga. Đây là hạm đội có những vũ khí tối tân của Nga, từ những tuần dương hạm hạt nhân, tên lửa hành trình Kalibr, tàu ngầm hạt nhân chiến lược cho tới các máy bay chiến đấu hiện đại.

Với sự tan rã của Liên bang Xô-viết, Hạm đội Biển Đen trở thành mục tiêu tranh chấp giữa Nga và Ukraine, khi nhiều cơ sở vật chất của Hạm đội này nằm trên lãnh thổ thuộc Kiev quản lý. Theo thống kê của trang web globalsecurity.org, vào thời điểm Liên Xô tan rã, Hạm đội Biển Đen có khoảng từ 300 đến 635 chiến hạm và tàu ngầm và khoảng 70 nghìn binh sĩ. Ước tính tổng giá trị của Hạm đội Biển Đen, bao gồm tàu chiến và cơ sở vật chất, vào đầu năm 1992 là hơn 80 tỷ USD.

Sau nhiều cuộc tranh cãi liên quan đến việc phân chia Hạm đội, tháng 5/1997, Nga và Ukraine mới giải quyết dứt điểm được việc phân chia Hạm đội Biển Đen khi Thủ tướng Nga Chernomyrdin và người đồng cấp Lazarenko ký 3 hiệp định liên chính phủ. Hai bên nhất trí phương thức phân chia Hạm đội và Ukraine chấp thuận cho Hải quân Nga thuê căn cứ ở Sevastopol. Theo thỏa thuận, số tàu chiến của hạm đội được chia đều cho hai nước, nhưng Nga đã đồng ý bỏ tiền mặt mua lại một số tàu hiện đại. Vì vậy trên thực tế, Nga có được ba phần tư số tàu của hạm đội trong khi Ukraine có một nửa cơ sở vật chất. Hai bên cũng thống nhất việc Nga thuê 3 quân cảng, 2 sân bay quân sự trên lãnh thổ Ukraine trong 20 năm với giá 100 triệu USD mỗi năm. Theo thỏa thuận, Nga không được đồn trú quá 25.000 binh sĩ và đưa vũ khí hạt nhân vào các cơ sở thuê của Ukraine.

Tuy nhiên những diễn biến phức tạp tại Ukraine với sự can thiệp ngấm ngầm từ phương Tây đã khiến quan hệ giữa Moscow và Kiev đổ vỡ. Đỉnh điểm cuộc “đảo chính” xảy ra ngày 22/4/2014 mà Nga cáo buộc có bàn tay của phương Tây vào nội tình của Ukraine khi Quốc hội nước này truất phế Tổng thống Yanukovych. Lúc đó ông Yanukovych đang ở Crimea.

Đủ sức hạ nhiệt “những cái đầu nóng”

Ngay sau khi tiếp quản toàn bộ Hạm đội Biển Đen, Nga đã ra sức tăng cường sức mạnh cho lực lượng này. Bằng việc thay thế một loạt chiến hạm cũ đã hết hạn sử dụng, nâng cấp những chiến hạm hiện đóng vai trò xương sống trong hạm đội, Nga cũng không ngừng bổ sung chất lượng huấn luyện chiến đấu của những binh sĩ tại đây. Hạm đội này cũng đang duy trì hoạt động của các phi đội tiêm kích đa năng Su-30SM, ngoài ra còn có hàng loạt máy bay trinh sát và săn ngầm với sức mạnh vượt trội.

Tính đến tháng 5/2017, Hạm đội Biển Đen đã biên chế khoảng 300 tàu các loại, trong đó có khoảng hơn 50 chiến hạm, 6 tàu ngầm, khoảng 50 máy bay chiến đấu các loại và 25.000 binh sĩ.

Đóng vai trò soái hạm trong Hạm đội Biển Đen chính là tuần dương hạm Moskva với sức mạnh kinh hoàng. Tuần dương hạm Moskva có thể được xem như một tổ hợp phòng không khổng lồ trên biển, với tổ hợp phòng không tầm xa trên hạm S-300F với 64 tên lửa hải đối không, cùng với tổ hợp phòng không tầm gần OSA-MA. Con tàu còn được mệnh danh là “sát thủ tàu sân bay” khi sở hữu tới 16 tên lửa chống hạm tầm xa P-500 Bazalt hoặc Vulkan P-1000 có tầm bắn lên tới 500km. Ngoài ra, tàu còn mang theo các trực thăng chống ngầm Ka-25 hoặc Ka-27.

Hiện nay, Nga đang dốc sức nâng cao khả năng tấn công bằng tên lửa hành trình cho Hạm đội Biển Đen. Điển hình là 6 khu trục hạm lớp thuộc đề án 11356 P/M tăng cường khả năng tấn công bằng tên lửa hành trình Kalibr, có nhiệm vụ đối phó với các tàu nổi và tàu ngầm, độc lập hoặc phối hợp phản công các vụ không kích. 3 chiếc đầu tiên là Đô đốc Grigorovich, Đô đốc Essen và Đô đốc Makarov đã gia nhập biên chế của Hạm đội Biển Đen. 3 chiếc còn lại là Đô đốc Butakov, Đô đốc Istomin và Đô đốc Kornilov sẽ tiếp tục được bàn giao hết trong năm 2018.

Các chiến hạm thuộc Project 11356P/M có chiều dài 125m, lượng giãn nước khoảng 4.000 tấn, tốc độ di chuyển đạt 30 hải lý/h. Tàu được trang bị pháo, tên lửa, trong đó có tên lửa hành trình Kalibr-NK và các phương tiện radar hiện đại chống tàu ngầm và máy bay. Hiện hạm đội Biển Đen chỉ duy nhất có tuần dương hạm Moskva thuộc lớp Slava là có khả năng phòng không hạm đội, do được trang bị hệ thống tên lửa phòng không S-300F (biến thể của hệ thống S-300 trên mặt đất), có tầm phóng xa tới 150km. Do đó, các chiến hạm lớp Đô đốc Grigorovich trang bị riêng cho Hạm đội Biển Đen buộc phải hy sinh bớt khả năng tấn công mặt đất để nâng cao khả năng phòng không. Tuy nhiên, với việc được trang bị hệ thống Kalibr-NK với 8 tên lửa hành trình chống hạm 3M-54 (tầm phóng 660km) hoặc tên lửa hành trình tấn công mặt đất 3M-14 (tầm phóng 2.500-3.500 km), các tàu thuộc lớp này cũng đã sở hữu sức mạnh vô cùng ghê gớm.

Cùng với 6 khu trục hạm lớp Đô đốc Grigorovich, Hạm đội này cũng được trang bị 6 tàu ngầm Kilo trang bị Kalibr-PL và 6 tàu hộ tống lớp Buyan-M trang bị Kalibr-NK… Đội tàu hùng hậu, trang bị đa dạng các loại vũ khí hiện đại, Hạm đội Biển Đen đủ sức hạ nhiệt những cái “đầu nóng” của bất cứ đối thủ nào.

Đối thủ không cân sức

Trong khi đó, về phía Ukraine, sau khủng hoảng Crimea 2014, chính quyền thân phương Tây của Tổng thống Petro Poroshenko bắt tay vào việc nâng cao sức mạnh quân sự sau một thời gian dài bị bỏ ngỏ. Ngoài lục quân, không quân, Ukraine đặc biệt đề ra tham vọng lớn nâng cấp hải quân – lực lượng mà từ nay phải thường xuyên đối địch với Hạm đội Biển Đen nằm ngay bên cạnh.

Tháng 4/2015, Tổng thống Ukraine công bố mong muốn của Ukraine là xây dựng một lực lượng hải quân hiện đại, công nghệ cao có thể dễ dàng làm việc với các tàu NATO để phối hợp tuần tra Biển Đen. Nhưng từ đó tới nay Ukraine chỉ mới trang bị được loạt tàu chiến cỡ nhỏ 54 tấn Gruza-M, mà cuộc đụng độ trên biển ngày 25/11 vừa qua với Nga đã cho thấy rằng đó như là “trò trẻ con”.

Mặt khác, Kiev cũng đang hy vọng vào việc đã đàm phán mua thành công 2 chiến hạm cỡ lớn Oliver Hazard Perry (OHP) đã qua sử dụng của Mỹ. Hãng thông tấn Interfax Ukraine ngày 20/11/2018, dẫn lời tư lệnh Hải quân Ukraine Ihor Voronchenko cho biết, Mỹ sẽ cung cấp hai chiến hạm lớp OHP đã qua sử dụng, từng là “con cưng” của Hải quân Mỹ suốt giai đoạn 1970-1990, nhưng hiện đã ngừng hoạt động từ năm 2015.

Chắc hẳn lúc này đây, trong bối cảnh vừa xảy ra cuộc xung đột trên eo biển Kerch với Hải quân Nga, Ukraine đang rất mong ngóng cặp chiến hạm khổng lồ và hiện đại này. OHP vốn được thiết kế cho nhiệm vụ hộ tống lực lượng tàu đổ bộ, tàu vận tải tổng hợp trước các mối đe dọa từ máy bay và tàu ngầm đối phương. Hải quân Mỹ đã trang bị cho OHP nhiều hệ thống vũ khí và radar hiện đại. Giá trị nhất là hệ thống tên lửa phòng không SM-1MR có tầm bắn lên tới 40km và tên lửa chống hạm Harpoon. Nhưng đó là trước 2003. Sau năm này, cùng với việc loại biên chế tên lửa SM-1MR, lần lượt các tàu OHP đều bị loại bỏ bệ phóng tên lửa Mk13 dùng cho SM-1MR và Harpoon trên chiến hạm. Việc này đồng nghĩa với việc OHP sẽ không còn khả năng phòng không tầm trung và nặng nề nhất là mất cả tên lửa chống hạm Harpoon. Thay vào đó, các tàu OHP được lắp thêm bệ pháo tự động Mk 38 Mod 2 25mm, hệ thống vũ khí chỉ đủ dùng để tuần tra bảo vệ bờ biển. Với hệ thống vũ khí chỉ còn các loại pháo tầm thấp, tầm gần, một phát bắn tên lửa cũng đủ làm cho nó “xuống đáy Biển Đen”.

Vì vậy, sự có mặt của cặp chiến hạm Oliver Hazard Perry bây giờ cũng chỉ cải thiện đáng kể năng lực tác chiến của Hải quân Ukraine, nhưng không đủ để họ “khiêu chiến” với Nga.