Giáo sư Ngô Xuân Bính và miền trăn trở ‘nguồn cội’

Những tác phẩm nghệ thuật gốm ấn tượng cho thấy mạch nguồn sáng tạo không ngừng nghỉ về văn hoá Việt mà Giáo sư, Viện sĩ Ngô Xuân Bính theo đuổi trong suốt nhiều năm qua.

Gắn kết thế hệ trẻ kiều bào với Tết Nguyên đán truyền thống Việt Nam Thành lập Liên hiệp các tổ chức người Việt tại Nga Cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam tại LB Nga: Vững mạnh qua gian khó Thanh niên Việt Nam tại Nga cùng nỗ lực gìn giữ ngôn ngữ và bản sắc văn hóa dân tộc Chìa khóa hội nhập của cô gái Việt

Một tác phẩm gốm ấn tượng của Giáo sư, Viện sĩ Ngô Xuân Bính. (Ảnh: Hà Anh)

Từ Du và dội (2017), Niệm (2019), Ego - người, Thông linh (2022) cho đến Hiện linh (2024), các triển lãm ở quê hương thể hiện quá trình lao động bền bỉ, nghiêm túc cùng phong cách nghệ thuật riêng biệt của Ngô Xuân Bính.

Không hổ danh được gọi là “kỳ nhân”, bất cứ ai cũng cảm thấy choáng ngợp trước sức sáng tạo phi thường và đầy năng lượng khi có cơ hội được chiêm ngưỡng những tác phẩm nghệ thuật của ông.

Cuộc gặp gỡ giữa truyền thống và hiện đại

Hiện linh ra mắt công chúng Hà Nội vào những ngày cuối năm 2024 là những khám phá, tìm tòi và sáng tạo mới của Ngô Xuân Bính với gốm, sau rất nhiều chất liệu khác nhau như đá, gỗ, đồng… Khắc họa hình tượng các linh vật như Long, Ly, Quy, Phượng…, triển lãm là minh chứng cho cuộc cách mạng đổi mới tư duy, đưa gốm Việt hoà nhịp với đời sống hiện tại, mang lại nhiều giá trị tinh thần cho nhân sinh.

Từ nguồn nguyên liệu gần gũi nhất của tự nhiên là đất mẹ, Ngô Xuân Bính đã nghiên cứu, tìm tòi sử dụng kỹ thuật nung, chạm, đắp nổi, thể nghiệm với men màu để tạo thành hình khối vững chắc cho gốm. Điều thú vị là mỗi người khi chiêm ngưỡng các tác phẩm đều có những suy ngẫm và được phát huy trí tưởng tượng phong phú của riêng mình.

Ngô Xuân Bính cho biết, đứng trước vô vàn cổ vật và các công trình uy nghi bao đời của dân tộc Việt, ông luôn khao khát được sáng tạo và truyền dẫn tinh thần truyền thống văn hiến cổ xưa. Dẫu quỹ thời gian dành cho ông không nhiều và sức người có hạn, nhưng ông đã cố gắng hết sức, từ việc đơm nhặt, tra cứu lịch sử đến việc đẽo gọt, trau chuốt... để hoàn thiện các tác phẩm.

Nhà điêu khắc nổi tiếng Tạ Quang Bạo bày tỏ ấn tượng với những tác phẩm trông mộc mạc, xù xì nhưng lại mang các vóc dáng của đá, gỗ, đồng, sắt… Đặc biệt, men trên gốm nhìn tựa như màu cổ vật mới được khai quật, tượng trưng cho mạch nguồn văn hóa cội nguồn vẫn chảy trôi trong nhịp sống hiện đại.

Dấu mốc vàng son về một thời kỳ lịch sử hào hùng cũng được Ngô Xuân Bính tái hiện trên gốm như bài thơ Nam quốc sơn hà được xem là bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của nước Việt, khẳng định chủ quyền lãnh thổ dân tộc như là một chân lý thiêng liêng; văn bia Chiếu dời Đô do vua Lý Thái Tổ ban hành vào mùa Xuân năm 1010… Các tác phẩm này đã nói lên tầm nhận thức sâu sắc về lịch sử, văn hoá trong dòng chảy của gốm đương đại.

Theo họa sĩ Nguyễn Tuấn Thịnh, hình hài và đường nét trong tác phẩm của Ngô Xuân Bính mang sức nặng và hào quang của huyền sử, dẫn dắt người xem trở về với những giá trị tâm linh đang dần bị quên lãng trong thế giới hiện đại. Bằng cách kết nối hiện thực với tâm linh, truyền thống với đương đại, các sáng tạo nghệ thuật của ông đạt đến độ hòa quyện độc đáo giữa tư duy lý luận mỹ thuật sâu sắc và cảm xúc mãnh liệt với giá trị nhân văn cốt lõi.

Đặc biệt, mỗi tác phẩm tại triển lãm đều được gắn một chip định danh tích hợp công nghệ blockchain và NFT để tạo nên một danh tính số duy nhất cho tác phẩm. Với ứng dụng này, người xem chỉ cần kết nối qua điện thoại thông minh là có được toàn bộ thông tin về tác phẩm.

Giáo sư, Viện sĩ Ngô Xuân Bình bên tác phẩm gốm tái hiện văn bia “Chiếu dời Đô”. (Ảnh: Hà Anh)

Đau đáu với phát huy văn hóa dân tộc

Có thể thấy, Ngô Xuân Bính rất để tâm trong việc gìn giữ và phát huy truyền thống, bảo tồn giá trị trong công việc điêu khắc gốm Việt Nam. Chia sẻ về ý tưởng nghệ thuật của mình, ông cho biết bản thân muốn tạo ra một không gian nơi mà từng tác phẩm như một “hiện thân” lặng lẽ kể chuyện về sự giao hòa giữa đất, nước và lửa, giữa truyền thống và hiện đại, giữa Việt Nam và thế giới.

Ông giải thích: “Hiện linh mang ý nghĩa sâu sắc, thường gắn liền với niềm tin vào sự hiện diện của các thực thể siêu nhiên, thần thánh, hoặc linh hồn trong đời sống con người. Thế nhưng, trong sự xuất hiện này là một sự hiện hình, hiện diện cốt lõi của một nền văn hiến lâu đời kéo dài hơn 4.000 năm lịch sử được tái hiện trong một sức vóc đương đại đầy nội lực”.

Ở đây, mỗi tác phẩm gốm của ông như một phép màu nhỏ bé, được tạo nên từ sự kết hợp giữa bàn tay tài hoa của nghệ nhân và hơi thở của đất trời. Qua đó, người xem có cơ hội cảm nhận sâu sắc về giá trị văn hóa và sức sống mãnh liệt của gốm Việt; đồng thời nâng cao ý thức bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa, lịch sử của cha ông ngàn đời xưa.

Nhìn lại những thành tựu mà Ngô Xuân Bính đã đạt được, từ võ thuật, y học tới thơ ca và hội họa, chúng ta đều nhận ra dường như nguồn gốc trong mọi sáng tạo ấy đều là dân tộc. Những người bạn thân thiết của ông tại Việt Nam như họa sĩ Lê Văn Thìn, Đặng Tin Tưởng, hay nghệ nhân Đào Trọng Cường, đều công nhận sự nặng tình và trách nhiệm của ông với việc phát huy văn hoá truyền thống.

Bên cạnh hội hoạ, bộ sách Nhất Nam căn bản và bộ sách châm cứu Huyết áp cao - các chứng liên đới dày 1578 - thành quả kết tinh từ nhiều năm nghiên cứu khoa học cùng thực hành chữa trị bệnh, không ít bài thơ của ông đã truyền cảm hứng cho các nhạc sĩ phổ thành nhạc như Chợ quê, Hà Nội trong tôi, Thả thuyền bến mơ, Huế một lần gặp, Tháp Chàm, Nếp nương, Nỗi nhớ quê...

Ngô Xuân Bính từng tâm sự: “Mọi công việc đều có sự khó khăn và thử thách. Những người có trách nhiệm và chu đáo thì khó khăn và áp lực càng lớn. Không riêng gì tôi, từ người nông dân làm việc trên cánh đồng đến công nhân trong nhà máy, từ người làm việc ngoài xã hội đến người nội trợ trong gia đình, ai ai đều vất vả. Chỉ khác một điều là người nào nhìn về tương lai, tìm thấy niềm vui trong công việc và giá trị của nó thì sẽ thấy phấn chấn”.

Với những trải nghiệm và tầm nhìn trải dài qua nhiều giai đoạn của lịch sử, Ngô Xuân Bính tự mang cho mình một sứ mệnh của người con đất Việt luôn đau đáu với việc gìn giữ truyền thống - văn hiến mà bao đời cha ông đã để lại. Đây cũng là lời tự sự sâu sắc mà ông gửi gắm tới công chúng, đặc biệt là giới trẻ - thế hệ tiếp nối, gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa của người Việt.

Ngô Xuân Bính là người Việt tại Liên bang Nga, nổi danh trong rất nhiều lĩnh vực như hội họa, thơ, y học, võ thuật, âm nhạc... Ông là võ sư sáng lập môn phái võ Nhất Nam - môn võ dân tộc phát triển mạnh ở châu Âu; được phong hàm Giáo sư y học dân tộc (thuộc Hiệp hội y học dân gian Liên bang Nga), Viện sĩ Viện hàn lâm Khoa học tự nhiên châu Âu; được Liên hợp quốc trao tặng Huân chương Nicholai Peregov vì những đóng góp nền y học thế giới... Ông hiện là Ủy viên Ủy ban Liên bang Nga về chăm sóc sức khỏe cộng đồng và là Chủ tịch Liên đoàn võ Nhất Nam ở Liên bang Nga và châu Âu.