Giáo sư Nhật giữ di sản sống ở Việt Nam

Khái niệm “di sản sống” có thể chưa phổ biến đối với nhiều người dân. Chính vì vậy, khi được gặp GS. Ejima Akiyoshi và nghe ông chia sẻ, tôi mới “vỡ” ra nhiều vấn đề trong công tác bảo tồn di sản sống (những di sản đang có người sinh sống ở đây, như nhà cổ chẳng hạn).

Tâm huyết với làng cổ

Mới đây, tại Bảo tàng Hà Nội đã diễn ra lễ đón nhận mô hình cổng làng Mông Phụ (di tích thuộc Làng cổ Đường Lâm, Sơn Tây, Hà Nội) do GS. Ejima Akiyoshi trao tặng. Sự kiện này là minh chứng cho những đóng góp quan trọng của quốc tế nói chung và bạn bè Nhật Bản nói riêng trong công tác bảo quản, lưu giữ, phát huy, quảng bá di sản văn hóa.

GS. Ejima Akiyoshi cho biết, ông đặc biệt quan tâm tới dự án bảo tồn di sản văn hóa làng cổ Đường Lâm. Ông đã 17 lần đi – về giữa Nhật Bản và Việt Nam chỉ để hướng dẫn tu bổ làng cổ này. Chuyến đi ngắn nhất của ông là 8 ngày, chuyến lâu nhất kéo dài 7 tháng.

Theo GS. Akiyoshi, việc bảo tồn di sản sống đang được nhiều nước trên thế giới quan tâm bởi đặc trưng: đây là nơi người dân hàng ngày sinh hoạt. Vì vậy, việc người dân thay đổi hay gìn giữ cách sinh hoạt sẽ dẫn đến tuổi thọ của di sản đó. Ông bảo: “Không có một mô hình chung nào trong bảo tồn di sản nhưng nếu chúng ta không tìm được lời giải riêng cho di sản nào đó, việc bảo tồn sẽ thất bại, và Nhật Bản đã có những thất bại như vậy”.

Với di tích cổng làng Mông Phụ, trên cơ sở các số liệu đo đạc công phu, GS. Akiyoshi đã phục dựng lại mô hình này theo tỷ lệ 1/10 bằng gỗ bách hội – loại gỗ quý Nhật Bản và gỗ ramin (Đông Nam Á) làm cột tròn. Mô hình được phục dựng với các cấu kiện rất chi tiết, có thể tháo - lắp đơn giản để phục vụ tập huấn, tu bổ và giảng dạy.

Kinh nghiệm từ Nhật Bản

Theo GS. Akiyoshi, ở Nhật Bản có rất nhiều trường hợp người dân không thể duy trì việc vừa sinh sống vừa bảo tồn trong ngôi nhà cổ. “Người ta nói, tôi chịu không bảo tồn được, tôi tặng chính quyền rồi bỏ đi nơi khác. Khi chính quyền tiếp quản những ngôi nhà này mới thấy tiền để tu bổ những ngôi nhà không có người sinh sống tốn kém gấp mấy lần so với việc hỗ trợ người dân hàng ngày ở đó và chịu khó duy trì”, ông chia sẻ. Cũng có trường hợp người dân ở lại nhưng  không mặn mà hợp tác với chính quyền trong việc bảo tồn. Vì thế, GS. Akiyoshi cho rằng cần có sự đồng thuận giữa chính quyền và người dân thì mới có thể tìm ra lời giải cho “bài toán khó” này.

Chia sẻ chân thành về công tác bảo tồn di sản sống ở Nhật Bản, GS. Akiyoshi nói: “Chúng tôi từng nhiều lần thất bại, nhưng quan trọng nhất là chính quyền quyết tâm bảo tồn và biết lắng nghe ý kiến, nguyện vọng của người dân. Những trường hợp thành công là do tìm được sự đồng thuận giữa người dân và chính quyền, để đưa ra biện pháp bảo tồn phù hợp với di sản đó nhất”.

Từ chuyên môn và những kinh nghiệm thực tế của xứ Mặt trời mọc, GS. Akiyoshi đã đóng góp nhiệt thành cho công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa làng cổ Đường Lâm – một dự án nhận được sự quan tâm, đầu tư của Chính phủ Việt Nam và sự hợp tác giúp đỡ của Chính phủ Nhật Bản. Theo đánh giá của UNESCO và chuyên gia Nhật Bản, dự án bảo tồn nhà cổ Đường Lâm thực sự trở thành mô hình mẫu cho nỗ lực bảo tồn di sản văn hóa tại các vùng nông thôn khác ở Việt Nam trong tương lai.